Reumatoïde artritis: een ontstekingsreuma

dossier Reumatoïde artritis is een chronische progressieve gewrichtsaandoening. De ziekte gaat uit van het gewrichtsvlies dat gaat woekeren en zowel het kraakbeen als het omliggend bot aantast. Wanneer de diagnose te laat gesteld wordt, kan dit ernstige gevolgen hebben. Vroeger werd de ziekte ook "chronische, progressieve, polyartritis" genoemd. 

Lees ook: Reumatoïde Artritis (RA) vaak te laat opgespoord

Naar schatting lijdt ongeveer 1% van de bevolking aan reumatoïde artritis. In België wordt het aantal RA-patiënten geschat op zestig- tot tachtigduizend, en komt drie keer meer voor bij vrouwen dan bij mannen. De ziekte kan op alle leeftijden optreden maar het meest frequent tussen veertig en vijftig, ongeveer het ogenblik waarop ook de menopauze begint. 

Lees ook: Wat is reuma precies en welke soorten zijn er?

Oorzaak

De juiste oorzaak is onbekend, maar waarschijnlijk is bij de ziekte het afweersysteem van het lichaam ontregeld waarbij het lichaam zijn eigen weefsels aanvalt en er ontstekingen in diverse gewrichten ontstaan. Vooral de kleinere gewrichten in de handen en de voeten worden getroffen. Het gewrichtskapsel raakt geleidelijk aan ontstoken en opgezwollen en dit heeft ontsteking van andere delen van het gewricht tot gevolg. Als de aandoening verder gaat kunnen de botten die met het gewricht in verbinding staan zwak worden. Meestal zijn er ook afwijkingen in het bloed:
 

• een verhoogde bloedbezinkingsnelheid
• bloedarmoede
  
• ijzertekort
• (soms) positieve reumafactoren in het bloed
  
  

Lees ook: Kinderreuma of Jeugdreuma: Juveniele Idiopathische Artritis (JIA)

Lees ook: Reactieve artritis: een gewrichtsontsteking na infectie

Lees ook: Acuut reuma en post-streptokokken-reactieve-artritis (PSRA)

Symptomen

Alarmsignalen van een reumatoïde artritis zijn o.a.: een relatief plots optredende pijn en zwelling in één of meerdere gewrichten, stijfheid en verlies aan kracht. De pijn en stijfheid kan vooral 's morgens of na een tijd stil zitten erg zijn. De typische ochtendstijfheid kan soms meer dan een half uur aanhouden. De ziekte kan een algemeen gevoel van ziekelijkheid en vermoeidheid geven, vergelijkbaar met het gevoel bij griep.
RA begint (meestal) ter hoogte van de gewrichtjes van de handen en de voeten. Soms kan RA zich naar andere gewrichten uitbreiden. Een tijdige diagnose en een afdoende behandeling is nodig om blijvende schade aan de gewrichten zoveel mogelijk te vermijden. Hierbij is therapietrouw van groot belang. Meestal treedt de ziekte symmetrisch op: wanneer een gewricht aan een kant van het lichaam is aangetast, dan is meestal ook hetzelfde gewricht aan de andere kant aangetast.

Indien vier van de volgende symptomen optreden is de kans groot dat het om reumatoïde artritis gaat:

• ochtendstijfheid die langer dan 1 uur duurt sinds minstens 6 weken
• ontsteking (zwelling, pijn) in drie of meer gewrichten sinds minstens 6 weken
  
• ontsteking in de hand-, pols- of vingergewrichten sinds minstens 6 weken.
  
• reumafactor in het bloed (dit is een specifiek soort antilichaampjes in het bloed die echter ook bij sommige andere aandoeningen aanwezig zijn). 
• karakteristieke wijzigingen op radiologische foto's
  

Lees ook: 10 dingen die je moet weten over reumatische aandoeningen

Diagnose

Bij een beginnende reumatische aandoening is het van het allergrootste belang zo vlug mogelijk tot een goede diagnose te komen. De behandeling kan dan dadelijk aanvatten. Daarom is het belangrijk om bij gewrichtspijn dadelijk de huisarts te consulteren. Deze kan eventueel doorverwijzen naar een reumatoloog. Bij sommige patiënten kunnen na verloop van tijd ook andere organen, zoals de longen en het hart worden aangetast. Ook komen bepaalde vormen van kanker meer voor bij deze patiënten. Bij zeer zeldzame ernstige gevallen van RA (waarbij meer dan 30 gewrichten zijn aangetast en die moeilijk reageert op behandelingen) dreigt een vroegtijdig overlijden.

Preventie

Het ontstaan zelf van een ontstekingsreuma zoals reumatoïde artritis kan men niet voorkomen. Wel kan men ervoor zorgen dat de diagnose zo vlug mogelijk gesteld wordt en dat er zo vlug mogelijk een adequate behandeling gestart wordt. Bij het starten van een basisbehandeling is elke dag kostbaar omdat de ziekte op korte tijd zeer hevig kan toeslaan met onherstelbare gewrichtsmisvormingen als gevolg. De laatste jaren is weet men dat het vooral tijdens de eerste maanden van de ziekte is dat er onomkeerbare schade aan de gewrichten wordt aangericht. Het komt erop aan tijdens die maanden zo krachtig als nodig en mogelijk, te behandelen.

Voeding

Een direct oorzakelijk verband tussen voeding en het ontstaan of het verergeren van een reumatische ziekte werd nooit aangetoond. Daar tegenover staat dat er geen twijfel bestaat over het verband tussen wat men eet en de gezondheid.

• Een voeding rijk aan onverzadigde vetten (vis in plaats van vlees en dan bij voorkeur vette vis) zou de ontstekingspijnen wat verminderen zodat de behoefte aan pijnstillende en ontstekingsremmende medicatie wat zou verminderen.
• Er bestaat geen enkel verband tussen zure voeding en reuma. Beweren dat tomaten en yoghurt slecht zijn voor reuma is onzin. Het gebruik van zure voeding maakt het bloed helemaal niet zuur. De zuurtegraad van het bloed blijft tussen zeer nauwe grenzen.
  
  

Lees ook: Is er een verband tussen zure voeding en reuma?

Behandeling

• Er bestaat nog geen genezende behandeling. Wel kan de pijn verzacht worden en de ontsteking verminderd of gestopt worden. Ook kan de verdere afbraak van kraakbeen en de gewrichtsschade afgeremd of gestopt worden. Door zo snel mogelijk na de vaststelling van de ziekte te starten met een agressieve behandeling wordt het invaliderend karakter van de ziekte afgeremd en wordt de levenskwaliteit van de patiënt aanzienlijk verhoogd.
• Naast geneesmiddelen zijn zowel oefening als rust erg belangrijk. Een kinesitherapeut kan helpen met aangepaste oefeningen. Een ergotherapeut kan aanwijzingen geven om bij de dagelijkse activiteiten de gewrichten te beschermen, soepel te houden en te ontlasten.
• In sommige gevallen is een heelkundige ingreep noodzakelijk om de aangetaste gewrichten opnieuw los te maken of vast te zetten, of om bepaalde complicaties (zoals peesscheurtjes, cervicale aantasting) te verhelpen.
  
  
  

Lees ook: Basisbehandeling van reumatoïde artritis

Oefentherapie: Oefenen en voldoende bewegen is van zeer groot belang voor door reuma getroffen gewrichten. De bewegingen moeten steeds onbelast gebeuren: fietsen is beter dan stappen. Afwisselende rust en activiteit is ideaal. Dus geen té lange wandelingen maken. Tijdig even rusten. Ook tijdens de huishoudelijke activiteiten is het nodig af en toe even te onderbreken en wat te rusten. Bewegingen voorkomen de gevreesde verstijving in flexiestand (van de ellebogen, de heupen en de knieën) bij polyartritis. De kinesitherapeut kan bij oefentherapie richtlijnen geven voor het aanpassen van bepaalde oefeningen specifiek gericht naar de mobiliteit en het ziektebeeld van de patiënt. Hij/zij is ook de aangewezen persoon voor behandelingen als massage en mobilisatie. De oefentherapie hoeft niet ingewikkeld te zijn. Ze kan reeds begonnen worden 's morgens in bed vóór het opstaan. 

Warmte: Warmte ontspant de spieren en maakt de gewrichten meer soepel zodat ze ook beter kunnen bewegen. Ideaal dus als voorbereiding op oefentherapie. Warmte is ook ideaal bij pijnlijke spierspasmen. Warmte kan worden aangewend onder de vorm van een infrarood lamp of door het aanbrengen van warme pakkingen (fango, parafango of paraffine opgewarmd "au-bain marie"). In de handel (bij de apotheker) kan men handige zakjes kopen (Cold-Hot) die zowel als warm als koud gebruikt kunnen worden. De kinesitherapeut kan richtlijnen geven voor het juist gebruik van toestellen. Hij/zij is ook de aangewezen persoon voor behandelingen als massage en mobilisatie.

Koude: Koude (ijszakjes, ijskompressen) kunnen een helend effect hebben. De kinesitherapeut kan de patiënt hierbij helpen om bijvoorbeeld na een behandeling met ijs een gewricht zacht te mobiliseren. In de handel (bij de apotheker) kan men handige zakjes kopen (Cold-Hot) die zowel als warm als koud gebruikt kunnen worden.

Lees ook: Wat is whole body cryotherapie en wat zijn de voordelen?

Geneesmiddelen

Ontstekingsremmers: Niet-steroidale anti-inflammatoire stoffen (NSAID, niet-cortisoneachtige ontstekingsremmers) blijven de meest gebruikte geneesmiddelen ter wereld voor behandeling van acute pijn en koorts en voor chronische aandoeningen aan spieren en gewrichten. Door hun ontzwellend effect werken ze onrechtstreeks ook pijnstillend. Spijtig genoeg veroorzaken ze vaak maagproblemen: erosies, zweren, enz. Vooral producten met een lange werkingsduur kunnen maaglasten veroorzaken. Bij langdurig gebruik kunnen sommige de nierfunctie aantasten zodat af en toe de nierfunctie moet nagekeken worden.

Corticosteroiden: Soms worden ook corticosteroïden zoals prednisone voorgeschreven om de ontstekingsverschijnselen te stoppen. Zij zijn meestal effectief op korte termijn, maar ze kunnen de evolutie van de ziekte niet afremmen. Bovendien treden er bij gebruik op lange termijn veel en soms nevenwerkingen op. Daarom worden ze alleen gebruikt om acute ontstekingsverschijnselen te behandelen.

Basisbehandeling: Bepaalde geneesmiddelen laten toe een basisbehandeling te starten. De actuele richtlijnen bij beginnende reumatoide artritis starten met metotrexaat en een tijdelijke behandeling van corticosteroiden. De behandeling dient in het begin te worden aangepast tot de ontsteking van de gewrichten zoveel mogelijk onder controle is. Soms zullen andere medicijnen moeten gebruikt daarvoor zoals sulfasalazine, leflunomide of biologicals.

Lees ook: Basisbehandeling van reumatoïde artritis

De Anti-TNF Therapieën: Cytokines zijn stoffen die een rol spelen in de telecommunicatie tussen cellen. Het zijn boodschappers tussen cellen die een centrale rol spelen in o.a. ontsteking. Ze zijn belangrijk in het regelen van celfunctie en celgroei. In het lichaam zijn er zogenaamde ontstekingsbevorderende cytokines en ook cytokines die ontsteking tegen gaan. Normaal moeten deze in balans zijn. Bij RA-patiënten is dat evenwicht verstoord. De belangrijkste ontdekking van de laatste jaren is nu dat TNF alfa of Tumor Necrosis Factor alfa (verder afgekort als TNFa) een sleutelrol speelt als boodschapper bij RA en ontsteking doet toenemen. Het is echter ook verantwoordelijk voor ziektemanifestaties buiten de gewrichten, zoals vermoeidheid, vermagering, bloedarmoede enz. TNF alfa is bij patiënten gestegen in het bloed en in het gewrichtsvocht, en natuurlijk voorkomende tegenspelers of antagonisten zijn bij RA-patiënten niet bij machte om de cytokinebalans in een gunstig evenwicht te houden. De anti-TNF therapieën zijn erop gericht om de balans tussen cytokines terug in evenwicht te brengen. Studies met deze producten hebben uitgewezen dat ze bij heel wat patiënten leiden tot een verbetering wat betreft het aantal pijnlijke en gezwollen gewrichten. Bovendien werd aangetoond dat er een stabilisatie was van gewrichtsschade zoals met röntgenfoto's gemeten wordt. Deze behandelingen zijn zeer duur en weg'en op het budget van gezondheidszorg. Daarom is deze therapie vooral aangewezen voor patiënten met ernstige RA bij wie de meer klassieke geneesmiddelen zoals methotrexaat niet of niet langer werken. De komst van biosimilars zorgt sinds kort voor goedkopere producten. Biosimilars zijn medicijnen die lijken op de originele biologicals. Ze worden echter met behulp van levende organismes gemaakt en kunnen daardoor nooit een exacte kopie van het originele geneesmiddel zijn. Fabrikanten moeten door middel van studies bewijzen dat hun product de gewenste werking heeft. Ze zijn dus in alle geval even veilig als de originele biologische producten.

https://www.raliga.be
https://reumanet.be