Gerelateerde artikels
Wat is de impact van een open haard, pellet- en houtkachel op onze gezondheid?
In dit artikel
Wat is de impact van een open haard, pellet- en houtkachel op onze gezondheid?
dossier
In ongeveer 90 procent van de huishoudens die met hout stoken, wordt de houtstook gebruikt voor de gezelligheid of als bijverwarming, en niet als primaire verwarmingsbron. Maar hoe schadelijk is dat voor onze gezondheid... en voor die van de buren?
Welke stoffen kunnen vrijkomen bij houtstook?
Houtrook bestaat uit een mengsel van veel verschillende stoffen. Het gaat naast koolstofdioxide en water om een complexe mix van gassen en deeltjes. Een greep uit de verscheidenheid aan stoffen die vrij kunnen komen bij (goede) houtverbranding:
- fijn stof (waaronder ultrafijn stof);
- anorganische gassen (zoals koolmonoxide CO, stikstofoxiden NOx);
- vluchtige organische stoffen (onder meer benzeen, styreen, 1,3-butadieen, n-hexaan);
- polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s, waaronder benzo(a)pyreen, dioxines);
- aldehyden, fenolen, levoglucosan en quinonen (zoals formaldehyde, cresol en hydroquinone, guiacol en andere hydroxyfenolen);
- organische zuren (onder meer azijnzuur);
- methoxyfenolen (specifiek bij houtrook).
Hoeveel stoten houtkachels werkelijk uit?
Hoeveel van een bepaalde stof door een (hout)kachel wordt uitgestoten, hangt onder meer af van de volledigheid van de verbranding en van de verbrandingsefficiëntie. Vele factoren hebben hierop invloed zoals het stookgedrag, type kachel, kwaliteit van het hout, verbrandingsduur, meteorologische omstandigheden, ventilatiecapaciteit van de woning en soort schoorsteen. Bepaalde uitgestoten gassen vormen bovendien bijkomend fijn stof in de atmosfeer. Dit ‘secundair’ fijn stof brengt men meestal niet in rekening bij de officiële testen.
Lees ook: Tips om een schoorsteenbrand te vermijden
Wat is onvolledige verbranding?
Onvolledige verbranding treedt op als de verbrandingsomstandigheden niet optimaal zijn. Oudere of slecht onderhouden haarden hebben vaker niet-optimale verbrandingsomstandigheden. Bij onvolledige verbranding is er te weinig zuurstof aanwezig voor de verbranding en zullen producten ontstaan die niet volledig zijn geoxideerd (verbrand). Koolmonoxide, fijn stof, organische stoffen en roet worden meer gevormd bij onvolledige verbranding dan bij een volledige verbranding. Ook komt er bij onvolledige verbranding minder warmte vrij dan bij volledige verbranding.
Hoe optimaliseer je de verbrandingsefficiëntie?
Moderne kachels beschikken vaker over technologie die de verbranding optimaliseert en de uitstoot kan verminderen. Sommige filtersystemen kunnen een deel van het fijn stof opvangen, maar correct gebruik en regelmatig onderhoud zijn noodzakelijk. Over de emissies van nieuwe kachels in reële omstandigheden is echter nauwelijks betrouwbare wetenschappelijke informatie beschikbaar.
Waarom stook je beter niet bij windstil en mistig weer?
Bij lage windsnelheid en mistig weer zal de verspreiding worden belemmerd, waardoor de concentratie in de directe nabijheid van de bron groter is dan bij hoge windsnelheid en droog weer. Daarnaast kan bij bepaalde weersomstandigheden een inversielaag in de lucht ontstaan die ervoor zorgt dat een rookpluim zich minder verticaal kan verspreiden en meer “blijft hangen”. Dit komt voornamelijk voor in de winter en het voorjaar wanneer er heldere avonden en nachten zijn in combinatie met weinig wind.
Lees ook: Wintersmog: voor wie is het gevaarlijk?
Impact rook op binnenlucht én omgeving
Een deel van de verbrandingsrook van houtkachels komt direct in het binnenmilieu terecht en zorgt daar voor blootstelling van de bewoners. Dat geldt vooral voor open haarden, maar ook de uitstoot van een gesloten kachel kan in het binnenmilieu terechtkomen wanneer de kachel bijgevuld wordt of lekt. De meeste verbrandingsrook zal via de schoorsteen in de omgeving worden uitgestoten.
Door ventilatie en infiltratie van buitenlucht komen deze verbrandingsproducten ook in het binnenmilieu van andere woningen terecht. Uit studies blijkt bijvoorbeeld dat tot 90 procent van het fijn stof in de binnenlucht afkomstig is van bronnen buiten. Blootstelling in de woning is dus niet alleen van belang voor de stoker zelf, maar ook bewoners in de omgeving worden aan houtrook blootgesteld.
Er zijn echter relatief weinig metingen gedaan in het binnenmilieu van woningen met houtkachels. Uit een Zweedse studie bleek dat in huizen met een houtkachel een hogere binnenluchtconcentratie van 1,3-butadieen en benzeen aanwezig was in vergelijking met huizen zonder kachel. In dezelfde studie werden geen verschillen aangetroffen voor aldehyden (formaldehyde en acetaldehyde). In een andere Zweedse studie bleken de meeste PAK’s in huizen met houtkachel in hogere concentraties voor te komen dan in huizen zonder houtkachel. Bij enkele soorten PAK’s was de concentratie in huizen zonder houtkachel hoger. Opmerkelijk was de bevinding dat de concentratie PAK’s in de buitenlucht voor het merendeel van de PAK’s hoger was dan binnenluchtconcentratie, zowel in huizen met als huizen zonder houtkachels.
In andere studies werden ook geen significante verschillen gevonden in de binnenluchtconcentraties in huizen met en zonder houtkachels voor onder andere benzeen, tolueen, ethylbenzeen, xyleen, NO2 en fijnstof (PM10). In enkele huizen met een houtkachel werden wel lage concentraties CO gemeten. Overigens waren alle gerapporteerde waarden onder de gezondheidskundige grenswaarden voor deze stoffen.
Lees ook: CO-vergiftiging: moet je een CO-melder plaatsen?
Hoe ongezond is het om houtrook in te ademen?
Uit opeenvolgende metingen uitgevoerd door het Steunpunt Milieu en Gezondheid, blijkt dat er verhoogde blootstelling is aan vervuilende stoffen in het lichaam bij het stoken van hout (zowel binnen als buiten), maar hoe groot dat effect is, valt uit die rapporten moeilijk af te leiden. Welke componenten in houtrook tot welke gezondheidseffecten kunnen leiden is evenwel deels onbekend.
- Uit studies naar de effecten van fijn stof blijkt dat fijn stof bij bepaalde concentraties schadelijk is voor de gezondheid. Men gaat ervan uit dat er geen veilige drempelwaarden voor fijn stof zijn aan te wijzen. Zoals ook bij verkeersgerelateerd fijn stof het geval is, behoren mensen met bestaande luchtwegaandoeningen en cardiovasculaire ziekten tot de gevoeligste groepen.
- Onderzoek laat zien dat fijn stof afkomstig van houtrook tot een vergelijkbare ontsteking in de longen kan leiden als verkeersgerelateerd fijn stof. Kijkend naar DNA-schade, dan lijkt fijn stof van houtverbranding zelfs schadelijker. Onderzoek met vrijwilligers die enkele uren werden blootgesteld aan houtrook toont aan dat dit kan leiden tot gezondheidsschade (zoals longkanker). Het gaat hierbij echter om eenmalige hoge concentraties en het is lastig deze resultaten te vertalen naar lagere chronische blootstelling.
- De concentratie van enkele gasvormige componenten in de binnenlucht bij houtverbranding is in enkele studies gerapporteerd, maar hierbij waren alle gerapporteerde waarden onder de gezondheidskundige grenswaarden voor chronische blootstelling voor deze stoffen.
Lees ook: 25 tips voor veilig stoken in open haard en houtkachel
Mogelijke acute gezondheidseffecten door kortdurende blootstelling
Acute gezondheidseffecten die zijn onderzocht in samenhang met kortdurende blootstelling aan hoge niveaus van houtrook zijn voornamelijk effecten op de luchtwegen, zoals luchtwegklachten en verminderde longfunctie, en cardiovasculaire effecten. Deze gezondheidseffecten zijn niet specifiek voor houtrook en worden ook gevonden bij blootstelling aan bijvoorbeeld luchtverontreiniging door verkeer.
- Bij de luchtwegklachten gaat het voornamelijk om hoesten en piepende ademhaling (wat ook wel ‘wheeze’ wordt genoemd). Mensen met bestaande luchtwegaandoeningen of met hart- en vaatziekten behoren tot de gevoeligste groepen.
- Studies in gebieden met een hoge bijdrage van houtrook of biomassaverbranding aan fijn stof in de winter laten zien dat een verhoogde concentratie fijn stof (gemeten als PM10 en/of PM2,5) geassocieerd is met een verhoging van het aantal ziekenhuisopnamen voor luchtwegaandoeningen en mogelijk cardiovasculaire aandoeningen.
- Ook blijkt een hoge fijnstof-concentratie door houtrook in de buitenlucht van de vorige dag geassocieerd te zijn met een verlaging van de longfunctie van astmatische kinderen. Deze associatie wordt niet gevonden bij niet-astmatische kinderen en kan verstoord worden door het gebruik van astmamedicatie
- Niet alle uitgevoerde studies geven een eenduidig beeld. Uit verschillende studies blijkt geen associatie tussen houtkachelgebruik en luchtwegsymptomen of veranderingen in longfunctie te bestaan.
- In enkele blootstellingsstudies zijn vrijwilligers onder gecontroleerde omstandigheden blootgesteld aan houtrook. Deze studies laten een associatie zien tussen blootstelling aan verbrandingsproducten van houtrook en (systemische) ontstekingsreacties. Echter, de concentraties waaraan de vrijwilligers eenmalig worden blootgesteld in dit type studies zijn relatief hoog ten opzichte van de niveaus in de buitenlucht. De vertaling van deze resultaten naar situaties waarin lage concentraties voorkomen is daarom lastig.
Chronische gezondheidseffecten door langdurige blootstelling
Naast gezondheidseffecten die kunnen optreden door kortdurende (piek)blootstelling, kunnen er ook gezondheidseffecten optreden door langdurige blootstelling aan lagere concentraties houtrook.
De onderzochte gezondheidseffecten zijn voornamelijk luchtwegklachten (zoals hoesten, piepende ademhaling (wat ook wel ‘wheeze’ wordt genoemd), ontwaken in de nacht door hoest en kortademigheid), (chronische) luchtwegaandoeningen (bijvoorbeeld astma en COPD) en longkanker. Deze gezondheidseffecten zijn niet specifiek voor houtrook en worden ook gevonden bij blootstelling aan bijvoorbeeld fijn stof afkomstig van verkeer.
- Bij kinderen is in verschillende onderzoeken een associatie gevonden tussen houtkachelgebruik en luchtwegklachten, zoals hoesten en piepende ademhaling. Daarnaast is er een afname te zien in de longfunctie van schoolkinderen die thuis blootgesteld waren aan PM10 van houtrook.
- Ook bij volwassenen is er een associatie gevonden tussen de aanwezigheid van een houtkachel in huis en luchtwegklachten (kortademigheid en hoesten), astma, en een verergering van klachten bij volwassenen met astma.
- Echter, een aantal studies vond geen effecten van de aanwezigheid van houtkachels en het voorkomen van astma en/of luchtwegsymptomen bij kinderen en (astmatische) volwassenen. Ook werden er geen verschillen gevonden in het voorkomen van luchtwegklachten bij volwassenen in gebieden met een hoge en lage fijnstofconcentratie door houtrook.
- Slechts een paar studies hebben de effecten van langdurige blootstelling gedurende de jeugd of gedurende het hele leven op het voorkomen van longaandoeningen (zoals COPD en longkanker) op latere leeftijd onderzocht. Zo vond men in een groot onderzoek in zeven Europese landen een klein verhoogd risico op longkanker bij het gebruik van hout voor verwarming. Het risico was hoger als men langer was blootgesteld (> 50% van het leven). Ook in een ander onderzoek werd een associatie gevonden tussen longkanker bij vrouwen en traditioneel verwarmen op hout en kolen. Echter, deze studies onderzoeken de effecten van houtrook op de ‘stoker’ zelf in vroegere situaties waarin hout en kolen gebruikt werden om mee te koken en als primaire verwarmingsbron. Deze situaties lijken niet op het huidige houtkachelgebruik in België en resultaten zijn daarom niet te vertalen naar de huidige situatie.
Besluit
Het is vandaag bijna onmogelijk om de schadelijke effecten van huishoudelijke houtverbranding op de gezondheid precies in te schatten. Verschillende epidemiologische en toxicologische studies naar de gezondheidseffecten van houtrook geven geen eenduidig beeld. Enkele studies vonden een verband tussen houtkachelgebruik en gezondheidseffecten op de luchtwegen, terwijl andere studies dit verband niet konden aantonen.
In het algemeen geldt dat hoe meer luchtverontreiniging er in een bepaald gebied is, hoe meer gezondheidsschade er zal optreden. Op basis van de huidige inzichten blijft het vanuit gezondheidskundig oogpunt raadzaam om emissies van fijn stof, van welke bron dan ook, in de buitenlucht te beperken.
De Vlaamse overheid, houtkachelsector en milieuverenigingen hebben daarom een 'Green Deal' gesloten. Verwarmen met houtkachels, pelletkachels en open haarden moet tegen 2030 een pak milieuvriendelijker worden, zodat ze de helft minder schadelijke stoffen uitstoten dan in 2016, klinkt het. Er wordt ook naar gestreefd om alle verouderde kachels tegen 2030 buiten gebruik te stellen.
