Gerelateerde artikels
Het premenstrueel syndroom (PMS): symptomen en behandeling
In dit artikel
Het premenstrueel syndroom (PMS): symptomen en behandeling
dossier
Onder het premenstrueel syndroom (PMS) verstaat men het regelmatig (cyclisch) optreden van psychische en lichamelijke symptomen tijdens de tweede helft van de menstruatiecyclus. Iedereen die ongesteld wordt, kan in principe PMS krijgen. Meestal ontstaan de klachten pas op latere leeftijd, bijvoorbeeld na een eerste zwangerschap. PMS komt het vaakst voor bij vrouwen boven de 35 jaar.
Lees ook: HMB: Hevig menstrueel bloedverlies
|
De term ‘premenstrueel syndroom’ (PMS) werd voor het eerst gebruikt in 1931 door de Amerikaanse gynaecoloog Robert T. Frank (1875-1949), om het brede scala aan fysieke en psychische klachten aan te duiden die kunnen optreden in de periode vóór de menstruatie. Sindsdien zijn ruim 150 verschillende klachten als symptoom van PMS beschreven. |
Wat is PMS?
© Getty Images
Vandaag de dag wordt PMS algemeen omschreven als ‘het regelmatig (cyclisch) optreden van emotionele, gedragsgebonden en lichamelijke symptomen tijdens de tweede helft van de menstruele cyclus’. Kenmerkend voor het premenstrueel syndroom is namelijk dat de symptomen na de menstruatie verdwijnen en er een klachtenvrije periode volgt van minstens 7 dagen.
Daardoor onderscheidt PMS zich van dysmenorroe (menstruatiepijn) ofwel het optreden van met de menstruatie samenhangende lichamelijke ongemakken, zoals krampachtige pijn in de onderbuik, en/of emotionele problemen. Dysmenorroe wordt soms ook wel het menstrueel syndroom genoemd. Dysmenorroe en het premenstrueel syndroom kunnen wél samen voorkomen.
Lees ook: Dysmenorroe (menstruatiepijn): wat doen bij pijnlijke maandstonden?
Afhankelijk van de gebruikte definitie en de geraadpleegde studie lijden 10 tot 90 % van de menstruerende vrouwen aan het premenstrueel syndroom. Slechts 5 % zou geen enkel premenstrueel symptoom vertonen, terwijl het syndroom voor nog eens 5% van de vrouwen een maandelijks terugkerend probleem is. Tussen deze twee extremen zit dus een behoorlijk grote groep vrouwen die met lichte klachten kampt. Toch ondervindt 20 tot 40 % van de vrouwen zoveel hinder dat ze een arts raadplegen.
Lees ook: Wat zijn de symptomen van endometriose?
PMDD: extreme vorm van PMS
Ongeveer 5 tot 8% van de vrouwen heeft een extreme vorm van PMS. Deze vorm wordt het premenstrueel dysforie syndroom ofwel PMDD genoemd. De afkorting PMDD verwijst naar de Engelse term PreMenstrual Dysphoric Disorder.
Dysforie is de algemene, medische term voor een sombere of prikkelbare stemming. PMDD wordt dan ook gekarakteriseerd door uitgesproken emotionele symptomen, zoals stemmingswisselingen, neiging tot depressie, prikkelbaarheid, angst, vermoeidheid, concentratiestoornissen en slaapstoornissen; soms met fysieke symptomen zoals eetluststoornissen, hoofdpijn, spier- en gewrichtspijn en spanning in de borsten. Personen met PMDD hebben een verhoogd risico op suïcidaal gedrag.
De symptomen kunnen al beginnen vanaf de menarche (eerste menstruatie). Medische hulp wordt gewoonlijk pas ingeroepen rond het 30ste of 40ste levensjaar. Ook dan volgt er niet altijd een snelle en goede diagnose, omdat PMDD gemakkelijk met andere aandoeningen, denk aan borderlinepersoonlijkheid, depressie of een bipolaire stoornis, kan worden verward. Karakteristiek voor PMDD is dat de klachten cyclus gebonden zijn.
In de premenopauze verergeren de symptomen vaak. Na de menopauze verdwijnen de klachten. Ook bij andere onderbrekingen van de ovariële cyclus, zoals tijdens een zwangerschap of tijdens de periode waarin borstvoeding wordt gegeven (wanneer de menstruatie tijdelijk uitblijft) verdwijnen de symptomen.
Lees ook: Menstruele of hormonale migraine: wat kan je eraan doen?
Symptomen van PMS
De symptomen van het premenstrueel syndroom kunnen worden onderverdeeld in lichamelijke, emotionele en zogenaamde gedragsgebonden klachten.
- De meest voorkomende lichamelijke klachten zijn: zwelling van de borsten met mastodynie (pijn in de borstklier), opgeblazen gevoel in buik, oedeem (vochtopstapeling) in de vingers en de enkels, gewichtstoename en hoofdpijn (migraine). Lumbalgie (lage rugpijn) en maagpijn kunnen de dagelijkse activiteiten eveneens behoorlijk hinderen. Sommige vrouwen klagen over acne.
- De meest voorkomende emotionele klachten zijn stemmingsveranderingen, zoals toegenomen prikkelbaarheid, angst, gespannenheid en het verlies van zelfcontrole. Soms is er zelfs sprake van neiging tot agressiviteit. Vaak verkeren vrouwen met PMS in een labiele gemoedstoestand en voelen zij zich somber en depressief.
- Tot de gedragsgebonden klachten behoren concentratiestoornissen, lusteloosheid en algemene vermoeidheid, het vermijden van sociale activiteiten, een verandering van het libido (minder, of juist méér zin in seks) en een toegenomen trek in zoetigheid, voornamelijk chocolade.
Er bestaat geen laboratoriumtest of bloedonderzoek om aan te tonen of je PMS hebt. De diagnose wordt daarom gesteld aan de hand van een klachtenkaart die minimaal twee menstruatiecycli moet worden bijgehouden. Als de klachten samenhangen met de cyclus en dusdanig zijn dat zij het dagelijkse leven negatief beïnvloeden, is er waarschijnlijk sprake van PMS.
Lees ook: Is hormonale anticonceptie goed of slecht als u acne hebt?
Mogelijke oorzaken
De exacte oorzaak van het premenstrueel syndroom is nog steeds niet achterhaald. De voornaamste hypothesen zijn:
- Schommelingen in de hormoonhuishouding: de cyclische schommelingen in het gehalte van de vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron (die de vruchtbaarheid van de vrouw regelen) zouden verantwoordelijk zijn voor zowel de fysieke als psychische/emotionele veranderingen. Deze hypothese wordt ondersteund door het feit dat PMS nooit optreedt vóór de menarche of na de menopauze. Vrouwen bij wie de eierstokken werden weggenomen, of die geneesmiddelen nemen die de werking van de eierstokken onderdrukken, ondervinden evenmin PMS-klachten. Daar staat tegenover dat men nog altijd geen significante verschillen heeft kunnen vaststellen tussen de oestrogeen- of progesteronspiegels van vrouwen met PMS en de hormonenspiegels van vrouwen die geen klachten hebben.
- Stress: hoewel stress als een causale factor werd aangeduid, lijkt dit eerder een gevolg te zijn van het premenstrueel syndroom, dan een oorzaak.
- Psychosociale problematiek: denk aan depressie, relationele moeilijkheden, mishandeling of incest in het verleden. Epidemiologische studies hebben vooralsnog geen verband aangetoond tussen het premenstrueel syndroom en psychosociale problemen of de sociaaleconomische klasse.
- Allergie en nutritionele factoren: bepaalde voedingsmiddelen, en met name chocolade, alcohol en cafeïne (in onder meer koffie en cola) zouden het premenstrueel syndroom kunnen bevorderen.
- Uit tweelingenstudies is gebleken dat een genetische invloed waarschijnlijk is: bij eeneiige tweelingen bedraagt het percentage individuen dat dezelfde klachten heeft 93 %, terwijl dit bij twee-eiige tweelingen 44 % is en in een controlegroep van 'gewone' zussen 31 %. Dochters van vrouwen die aan PMS lijden of leden, hebben vaker last van dit soort klachten dan dochters van vrouwen die geen premenstruele symptomen vertonen of vertoonden. De vraag is echter of dit het gevolg is van erfelijke factoren of van aangeleerd gedrag. Wie er op voorhand vanuit gaat dat de maandstonden onaangenaam (zullen) zijn, omdat dit het beeld is dat je van huis uit hebt meegekregen, zal mogelijk alerter reageren op onaangename lichamelijke en emotionele symptomen als deze optreden. De waardering die men voor de menstruatie heeft speelt een rol. In culturen waar vrouwen trots zijn op hun menstruaties komt PMS nagenoeg niet voor.
- De hypothese die momenteel de meeste aanhang kent, is dat het PMS wordt veroorzaakt door een tekort aan de neurotransmitters gamma-aminoboterzuur en serotonine op sommige momenten van de menstruele cyclus. Neurotransmitters zijn signaalstoffen die zenuwimpulsen overdragen. Onvoldoende werking van de neurotransmitter serotonine zou mede verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van depressies en angsten. Serotonine - dat ook wel het ‘gelukshormoon’ wordt genoemd - is van invloed op ons humeur en zelfbeeld en speelt een rol bij het regelen van ons slaappatroon en onze eetlust.
Lees ook: Wat zijn hormonen en wat doen ze?
Behandeling
Omdat de exacte oorzaak van PMS nog steeds onbekend is, is ook dé behandeloptie die voor iedereen werkt nog altijd niet gevonden. Leefstijlaanpassingen - gezond eten, genoeg bewegen, goed slapen en stress vermijden - zijn meestal een eerste stap. Een paar maanden lang een menstruatiedagboek bijhouden - waarin de aard en de duur van de klachten worden genoteerd – kan helpen bij het opstellen van een behandelplan. Het helpt ook bij het terugwinnen van de regie. Soms maakt inzicht in het feit dat de klachten voorspelbaar zijn en van voorbijgaande aard het al makkelijker om ermee te leven. Bieden leefstijlaanpassingen geen soelaas dan kan medicatie worden ingezet. In zeer extreme gevallen - bijvoorbeeld in het geval van PMDD - kan zelfs een operatieve verwijdering van de eierstokken en baarmoeder (hysterectomie) worden overwogen.
1. Beweging
Bewegen is bij vrijwel élke aandoening het advies. Bij PMS-klachten is dit niet anders. Uit meerdere studies is gebleken dat vrouwen met het premenstrueel syndroom die regelmatig fysieke inspanningen leveren, minder last hebben van hoofdpijn, depressieve gevoelens en angsten dan vrouwen in de controlegroep. Bewegen verhoogt de aanmaak van endorfine en serotonine – stofjes die van invloed zijn op het welbevinden. Met name activiteiten die je in je eigen tempo kunt doen lijken gunstig te werken bij PMS, denk aan fietsen, wandelen, dansen of zwemmen. In de premenstruele periode kunnen ontspanningsoefeningen helpen, denk aan yoga, mindfulness of ademhalingsoefeningen.
Lees ook: Alles wat je moet weten over hysterectomie
2. Voeding
Eetbuien zijn een bekende klacht bij PMS. Eenvoudige dieetaanpassingen kunnen helpen om uit de neerwaartse spiraal te raken.
- Vermijd schommelingen in de bloedsuikerspiegel door geregeld (om de 3 à 4 uren) een kleine, gezonde maaltijd te nemen. Denk aan een soepje, havermout of een salade. Vermijd snelle koolhydraten (wit brood, witte pasta) en suikerrijke producten omdat deze al snel tot een nieuwe dip in de bloedsuikerspiegel en dus een eetbui leiden.
- Kies voor volkorenproducten om de bloedspiegel stabiel te houden en eet extra veel groene groenten. Groenten - zoals spinazie of boerenkool - bevatten calcium.
- Van calcium is aangetoond dat het PMS-klachten kan verlichten. Lange tijd werd vitamine B6 gepromoot als hét middel tegen de meeste PMS-klachten. Op dit moment zijn hiervoor echter onvoldoende wetenschappelijke bewijzen. Bovendien is deze wateroplosbare vitamine niet zo onschuldig als aanvankelijk werd gedacht. Een teveel kan leiden tot een beschadiging van de zenuwen.
- Drink veel water of kruidenthee en minder met zout om het opgeblazen gevoel door vocht vasthouden te verminderen.
- Probeer cafeïne (onder meer in koffie, thee, chocolade, cola) en alcohol te vermijden.
- De bekende drang naar chocolade is niet toevallig. Chocolade bevat fenylethylamine, een stof die belangrijk is voor de aanmaak van serotonine. In die zin zou je chocolade als zelfmedicatie kunnen beschouwen. Kies de donkerste en puurste chocolade die je kunt vinden.
Lees ook: Hypocalciëmie: wat zijn de symptomen van een calciumtekort?
3. Medicatie
Voor de behandeling van PMS bestaan geen speciale medicijnen. Soms worden hormoontherapie (bijvoorbeeld de anticonceptie) of medicatie tegen depressie voorgeschreven. Daarnaast kunnen zelfzorgmiddeltjes, zoals pijnstillers tegen hoofdpijn of voedingssupplementen, verlichting geven bij bepaalde PMS-klachten. Medicijnen hebben echter ook bijwerkingen.
Hormoontherapie
Bij de behandeling van menstruatie gerelateerde klachten, waaronder PMS, wordt vaak hormonale anticonceptie voorgeschreven. Hiermee wordt de natuurlijke cyclus onderdrukt en heb je minder last van hormoonschommelingen. Bij de behandeling van PMS worden met de combinatiepil doorgaans betere resultaten geboekt dan met de driefasenpil. De anticonceptiepil met het progestageen-hormoon drosperinon lijkt te helpen tegen vocht vasthouden en gespannen en pijnlijke borsten. In overleg met de huisarts kan ook een spiraal met hormoonafgifte worden voorgeschreven. Hormonale anticonceptie is geen oplossing die voor iedereen werkt.
Antidepressiva
Als leefstijlaanpassingen te weinig effect hebben, worden bij PMS en PMDD soms ook antidepressiva voorgeschreven. Meestal zijn selectieve serotonine-heropnameremmers (SSRI’s) dan de eerste keuze. Met SSRI’s als fluoxetine, sertraline en paroxetine zijn goede resultaten geboekt. Deze medicijnen hoef je meestal alleen de twee weken voorafgaand aan de menstruatie te slikken - dit is de periode waarin de klachten het heftigst zijn. Het nadeel van deze medicijnen zijn de bijwerkingen, zoals vermoeidheid, slaapproblemen, libidoverlies en afhankelijkheid. Niet alle soorten antidepressiva werken goed in het geval van PMS of PMDD. Soms worden daarom ook anxiolytica (middelen met een angstremmende en kalmerende werking, zoals alprazolam of buspiron) ingezet.
LHRH-agonisten
LHRH-agonisten zijn medicijnen die worden ingezet bij hormoontherapie. Ze onderdrukken de werking van de eierstokken waardoor geen oestrogeen en progesteron meer wordt aangemaakt. De menstruaties blijven daardoor uit en het lichaam komt in een situatie die vergelijkbaar is met de overgang. Nadeel van de kunstmatige menopauze is dat de PMS-klachten plaats maken voor overgangsklachten, zoals opvliegers. LHRH-agonisten zijn daardoor alleen geschikt voor tijdelijk gebruik.
Lees ook: Pil of geen pil? Voor- en nadelen van hormonale anticonceptie
Lees ook: Dysmenorroe (menstruatiepijn): wat doen bij pijnlijke maandstonden?
auteur:
Sofie Van Rossom,
gezondheidsjournalist
