Tuberculose (tbc): symptomen, besmetting en behandeling

dossier

Tuberculose is een zeer besmettelijke ziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie, de zg. Kochbacil of Mycobacterium tuberculosis (M. hominis, M. bovis, M. africanum). De meest voorkomende vorm van deze ziekte is longtuberculose. Soms worden ook andere organen zoals de nieren, beenderen, hersenen, klieren, ... aangetast. Iedereen kan tbc krijgen, maar vooral jonge kinderen en mensen met een verminderde weerstand zijn vatbaar. 

Zonder behandeling is de ziekte voor de helft van de patiënten dodelijk. Gelukkig is tuberculose goed te genezen met een kuur van verschillende antibiotica. De behandeling duurt minimaal 6 maanden en geneest ten minste 90% van de patiënten definitief. 

Symptomen tuberculose

Wanneer de afweer tekort schiet, treedt er weefselbeschadiging op. In dit stadium van tuberculose kunnen (vage) klachten ontstaan zoals moeheid, hoesten en gebrek aan eetlust. Symptomen zijn ook: 

• Langdurig hoesten (meer dan drie à vier weken)
  
• Koorts 
• Nachtzweten
• Afvallen
  
  

Lees ook: Tuberculose dodelijkste infectieziekte na covid-19

Hoe gebeurt de besmetting ?

© Getty Images

Tuberculose wordt praktisch uitsluitend overgebracht langs de lucht. Een persoon met besmettelijke of open longtuberculose brengt bij het hoesten, spreken of niezen tbc-bacteriën in de lucht. Deze bacteriën kunnen in kleine donkere ruimtes enkele dagen in leven blijven, vooral als er weinig ventilatie is. Personen in de omgeving kunnen de bacteriën inademen. Als deze bacteriën de longen binnendringen, veroorzaken ze daar een kleine ontsteking. Niet iedereen die de bacteriën inademt wordt ziek. Een gezond lichaam maakt automatisch afweerstoffen die meestal voldoende zijn om uitbreiding van de ziekte tegen te gaan. Bij personen met verminderde weerstand kan de ontsteking zich verder uitbreiden en kunnen de bacteriën via de bloed- of lymfebanen ook in andere organen (nieren, klieren, beendergestel, ...) terechtkomen. Besmettingen gebeuren dus niet door het gebruik van huishoudelijke voorwerpen, eetgerei, boeken, voedsel, ...

Wie de bacterie heeft ingeademd maar niet ziek is geworden, is niet besmettelijk voor anderen. De tuberkelbacteriën blijven echter in het lichaam aanwezig en kunnen jaren later de ziekte veroorzaken wanneer de weerstand verminderd is door ziekte of door ouderdom.

Lees ook: Wat desinfecteert er je handen best: zeep of ontsmettingsgel?

Wanneer is iemand besmettelijk?

Iemand met tbc is besmettelijk als bij onderzoek van de fluimen tuberkelbacteriën worden aangetoond (open longtuberculose). Een persoon met een gesloten longtuberculose of een tuberculoseaantasting van een ander orgaan (buiten de longen) is meestal niet besmettelijk.

Wanneer de zieke gedurende enkele weken zijn/haar behandeling goed gevolgd heeft, vermindert het hoesten en de besmettelijkheid, maar de ziekte is nog niet genezen. Ook een goede hoesthygiëne verkleint de kans dat anderen besmet zullen geraken. Hoesten kan sowieso beter in een papieren zakdoek, die je nadien wegwerpt.

• Ga zolang je besmettelijk bent, alleen om met personen die je voordien ook al dagelijks ontmoette (bv. gezinsleden). Zij laten zich best onderzoeken om na te gaan of ze besmet werden.
• Vermijd contact met jonge kinderen of verzwakte personen. Bezoekers dragen best een goed aansluitend masker.
• Zorg voor een goede ventilatie en verlichting in de ruimten waar je verblijft (ideaal is een kamer met veel daglicht gelegen aan de zijkant).
• Vermijd plaatsen waar veel mensen bij elkaar zijn (bv. supermarkt of café).
  
  

Lees ook: Zijn je handen beter ontsmet als je ze wast met warm water?

Onderzoek en diagnose

Alle mensen in de omgeving van een zieke met besmettelijke longtuberculose moeten onderzocht worden om na te gaan of ze besmet zijn of misschien zelf ziek zijn. Tegenwoordig kan dat met de IGRA-test uitvoeren. Deze test gebeurt op een staal bloed. Een inspuiting in je huid is dus niet nodig. Bij oudere personen kan ook een röntgenfoto van de longen worden gemaakt. Bij jonge personen wordt hiervoor soms nog een huidtest (tuberculinetest of intradermotest) uitgevoerd. 

Tuberculinetest

De tuberculinetest volgens Mantoux of intradermotest is een test die aantoont of je al dan niet besmet bent met de tbc-bacterie.
Bij de intradermotest wordt een kleine hoeveelheid vloeistof (namelijk tuberculine) in de huid van de voorarm ingespoten. Drie (tot vijf) dagen na het zetten van de test wordt het resultaat bekeken.
Deze intradermotest is niet gevaarlijk, ook niet voor jonge kinderen of zwangere vrouwen.

• Het resultaat is negatief:
  Wanneer er bij de aflezing geen duidelijke reactie voelbaar is op de arm betekent dit in de meeste gevallen dat je niet besmet bent met de tuberkelbacterie.
  Soms is het nodig een controletest uit te voeren na twee maanden.
• Het resultaat is twijfelachtig:
  Bij de aflezing is een lichte en kleine verhevenheid voelbaar op de arm.
  Bij een twijfelachtig resultaat wordt er steeds een nieuwe intradermotest (meestal na twee maanden) verricht.
• Het resultaat is positief:
  Wanneer er bij de aflezing een duidelijke verhevenheid en verharding van de huid voelbaar is, wil dit zeggen dat je in contact bent geweest met iemand die tuberculose had.
  
  

Vaccinactie tegen tuberculose

BCG-vaccinatie beschermt niet tegen een besmetting door tuberculose. Het helpt wel veralgemeende tuberculose en hersenvliesontsteking voorkomen. Deze ernstige vormen van tuberculose treffen vooral kinderen. Volwassenen ontwikkelen meestal longtuberculose en daarvoor is BCG veel minder doeltreffend (gemiddeld 50% bescherming).
BCG-vaccinatie is dan ook slechts in een beperkt aantal gevallen zinvol:

• jonge kinderen van niet-Belgen die regelmatig naar hun land van herkomst, waar nog veel TBC voorkomt, terugkeren
• personen die voor méér dan drie maanden vertrekken naar een land waar veel tuberculose voorkomt en die veel contact hebben met de plaatselijke bevolking.
  

Vooraf wordt steeds een tuberculinetest uitgevoerd; bij een positief resultaat wordt géén BCG gezet. Een BCG-vaccinatie wordt eveneens afgeraden voor HIV-sero-positieve personen.

Het duurt 6-8 weken vooraleer de vaccinatie een beschermend effect geeft.
Op de plaats van de vaccinatie kan na vier tot zes weken een zweertje ontstaan dat met een droog gaasje kan afgedekt worden. Wassen onder de douche of in bad is toegelaten. Soms blijft het zweertje langer open of ontstaat er een klierzwelling in de oksel. In dat geval moet contact opgenomen worden met een arts.

De BCG-vaccinatie kan al op zeer jonge leeftijd gegeven worden. Er bestaat geen bezwaar deze vaccinatie te combineren met andere vaccinaties en ze mag ook bij zwangeren toegediend worden.

Behandeling

Tbc kan volledig genezen worden. De behandeling van de ziekte begint zodra de diagnose gesteld is. Vaak bestaat zekerheid over de diagnose, maar vaak besluit de arts de behandeling al te beginnen als alleen het vermoeden van tuberculose bestaat. Soms wordt dat vermoeden later bevestigd (bijvoorbeeld door het kweken van tuberculose bacteriën), maar niet altijd. De behandeling vindt in de regel plaats gedurende 6 maanden. Wanneer de bacterie ongevoelig blijkt te zijn voor één van de gebruikelijke 4 antibiotica, zal de behandeling langer voortgezet moeten worden met veelal een aangepast behandelingsschema.

Bij de behandeling is sprake van een intensieve fase (de eerste 2 maanden) en een continueringsfase (de volgende 4 maanden). Tijdens de eerste fase van de behandeling wordt het aantal in het lichaam aanwezige bacteriën in belangrijke mate gereduceerd. Tijdens de vervolgfase worden echter pas uiteindelijk alle bacteriën onschadelijk gemaakt.

Belangrijk is alle voorgeschreven medicijnen regelmatig en steeds op hetzelfde tijdstip in te nemen en de behandeling niet voortijdig af te breken. De kans is anders groot dat de tuberculose later opnieuw de kop op steekt en vaak zelfs in een veel moeilijker te behandelen vorm (de bacterie is dan ongevoelig geworden).

Mensen die recent besmet zijn, maar bij wie nog geen ziekteverschijnselen worden vastgesteld, krijgen vaak een preventieve behandeling gedurende 6 maanden. De kans dat dan nog de ziekte ontstaat wordt hiermee gereduceerd. Ook bij de preventieve behandeling is het stipt dagelijks innemen van de medicijnen en het volledig afmaken van de kuur van groot belang voor het succes van de behandeling.

Lees ook: Wat is antibioticaresistentie en wat zijn de gevolgen?

Tuberculose in België

Tussen 1980 en 1989 is het aantal tuberculose gevallen in België, zoals in de meeste Westerse landen, zeer sterk gedaald. Indien deze trend zich had blijven voortzetten, zou het aantal gevallen in 2000 gedaald zijn tot minder dan 8 per 100.000. Maar sinds 1993 werd opnieuw een stijging genoteerd, waardoor 12,8 personen per 100.000 tbc kregen.
Deze stijging was hoofdzakelijk te wijten aan het toenemend aantal tuberculosegevallen bij allochtonen, vooral dan mensen afkomstig uit niet-Westerse landen: Centraal- en Oost-Europa, Azië, Afrika, Midden- en Zuid-Amerika.

In 2019 kregen 8,5 per 100.000 Belgen de diagnose tuberculose. In 2020 zakte dat cijfer nog verder naar 7,2. België is daarmee een laagincidentieland voor tuberculose. 

Zowel in Vlaanderen als in Wallonië wordt tbc jaarlijks bij ongeveer 6 op 100.000 personen vastgesteld.

Tuberculose komt vaker voor in grote, stedelijke gebieden. In Vlaanderen is Antwerpen koploper met 9,3 diagnoses op 100.000 personen in 2019. In Brussel liggen de cijfers hoger: 28,1 op 100.000 personen krijgen daar de diagnose tbc.

Terwijl tbc in Vlaanderen en Wallonië vooral bij bejaarden wordt vastgesteld, zijn in Brussel de meerderheid van de zieken jonger dan 34 jaar, vooral bij niet-Belgen. Mannen worden dubbel zo vaak aangetast dan vrouwen, ongeacht de nationaliteit.

Tuberculose in Europa

Tuberculose neemt af in Europa. In 2021 liepen zo’n 230.000 Europeanen tuberculose op. Dat betekent dat er 23 procent minder nieuwe gevallen van tuberculose en minder recidieven waren in 2021 in vergelijking met 2019.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waren er in 2019 10 miljoen nieuwe gevallen van tuberculose wereldwijd. De ziekte behoort daarmee tot de top 10 van belangrijkste doodsoorzaken.

Bronnen:
https://www.rivm.nl
https://www.sciensano.be
https://www.uza.be