Helpt een dieet tegen endometriose?

Op internet vindt u heel wat informatie over de mogelijke relatie tussen onze voeding en endometriose en tips om anders te gaan eten. Er circuleren zelfs verschillende zogenaamde endometriosediëten (zie bijvoorbeeld: endometriosedieet.nl, praktijkvanhulst.nl).

Het lijkt heel plausibel dat bepaalde voedingsproducten of -maatregelen inderdaad een effect hebben op het voorkomen van endometriose en/of het milderen of verergeren van de klachten. Diverse voedingsbestanddelen kunnen namelijk een effect hebben op bepaalde processen die een rol spelen bij het ontstaan van endometriose. 

• Sommige voedingsproducten of -bestanddelen kunnen een positieve of negatieve invloed hebben op ontstekingsprocessen of -mechanismen, wat een belangrijk fenomeen is bij endometriose. 

• Sommige voedingsproducten of -bestanddelen beïnvloeden de hormonenbalans en kunnen bijvoorbeeld de werking van oestrogenen remmen of stimuleren. Oestrogenen spelen een belangrijke rol spelen bij endometriose.

• Sommige voedingsmiddelen bevatten zogenaamde antioxidanten. Die remmen de werking van bepaalde agressieve stoffen (vrije radicalen) die schadelijke reacties (oxidatieve stress) kunnen uitlokken en cellen en weefsels kunnen beschadigen. Aangenomen wordt dat oxidatieve stress ook een rol speelt bij het ontstaan van endometriose.

• Sommige voedingsproducten kunnen oestrogeen-achtige (zoals fyto-oestrogenen) of hormoonverstorende componenten (bv. pesticiden, dioxine, PCB's...) bevatten. Dit zou het risico op endometriose kunnen verhogen.

Probleem is dat hierover weinig betrouwbaar onderzoek bestaat. Voor sommige beweringen bestaat helemaal geen bewijs, voor andere bestaat er wel enig bewijs, maar is meer onderzoek nodig.

We overlopen de meest voorkomende aanbevelingen en recente wetenschappelijke studies in verband met voeding en endometriose.

Transvetten of geharde vetten zijn een ongezond type verzadigde vetten. Ze komen vooral voor in bereide voedingswaren zoals chips, koekjes en allerlei snacks. 

Meerdere onderzoeken suggereren een mogelijk verband tussen de consumptie van transvetten en het risico op endometriose. Een mogelijke verklaring is dat transvetten diverse ontstekingsmechanismen kunnen stimuleren. 

Besluit: Deze vetten vermijdt u sowieso beter omdat ze bijvoorbeeld ook de kans op hart- en vaatziekten verhogen. 

Een voeding rijk aan verzadigde vetten (vooral aanwezig in vlees en zuivelproducten) zou chronische ontstekingen stimuleren. Bovendien kunnen dierlijke vetten relatief hoge concentraties van hormoonverstorende stoffen zoals dioxines en PCB's bevatten. 

Over het effect van verzadigde vetten op endometriose spreken studies elkaar echter tegen. Enkele onderzoeken tonen aan dat verzadigde vetten het risico op endometriose verhogen, andere laten geen enkel verband zien.

Opgesplitst naar soort verzadigd vet zou vooral palmitinezuur (dat niet alleen in dierlijke vetten maar ook in palm- en kokosolie voorkomt) het risico verhogen, terwijl andere verzadigde vetten geen effect hebben. 

Studies waarbij de invloed van (dierlijke) verzadigd vetten werden vergeleken met (plantaardige) onverzadigde vetten, konden geen verschil aantonen met betrekking tot het risico op endometriose.

Ook de totale vetinname zou geen effect hebben op het voorkomen van endometriose.

Ook de eventuele aanwezigheid van zeer kleine hoeveelheden hormoonverstorende stoffen zou nauwelijks een effect hebben op het risico op endometriose. 

Besluit: Verzadigde vetten zijn om meerdere redenen ongezond (o.m. hart- en vaatziekten en sommige kankers). Of u ze ook omwille van endometriose moet verminderen, is niet aangetoond.

Rood vlees bevat relatief veel verzadigd vet en arachidonzuur (een omega-6 vetzuur), wat ontstekingsreacties zou stimuleren. Bovendien zou het ook een effect hebben op de hormonenhuishouding.

Over het effect op endometriose spreken de studies elkaar tegen. Een Italiaanse studie uit 2004 kwam tot het besluit dat de kans op endometriose toeneemt bij vrouwen die vier keer per week rood of bewerkt vlees eten. Een Amerikaanse studie uit 2012 vond daarentegen helemaal geen verhoogd risico. 

Melk en boter bevatten relatief veel verzadigde vetten. Bovendien kunnen (vooral volle) melkproducten ook relatief veel hormoonverstorende stoffen (zoals dioxine) en (zeer kleine) hoeveelheden oestrogenen bevatten. Allemaal factoren die de kans op endometriose kunnen verhogen. Anderzijds bevatten zuivelproducten relatief veel vitamine D en calcium, wat mogelijk een gunstig effect heeft op sommige hormonale processen, waardoor het risico op endometriose zou kunnen verminderen. Omgekeerd zou een tekort aan vitamine D en calcium het risico op endometriose mogelijk verhogen.

Over het effect van zuivelproducten op endometriose bestaat geen wetenchappelijke consensus: sommige onderzoeken vinden een licht verhoogd risico, andere vinden geen verband en volgens nog andere zouden zuivelproducten het risico kunnen verminderen. Volgens een recente Amerikaanse studie zouden vrouwen die dagelijks 3 zuivelproducten eten bijna een kwart minder kans hebben op endometriose dan vrouwen die slechts één portie consumeren. 

Besluit: Op basis van het huidige onderzoek is het niet mogelijk om melk en andere zuivelproducten aan- of af te raden met het oog op endometriose. Als er al een effect is, is dat waarschijnlijk relatief klein.

Omega-3 vetten (uit vette vis en liijnzaad) kunnen bepaalde ontstekingsmechanismen afremmen. Anderzijds kan vette vis relatief veel residu's van o.m. PCB's bevatten, wat dan weer een negatief effect kan hebben.

Enkele studies suggereren dat een (langdurig) verhoogde consumptie van omega-3 vetten de kans op endometriose verlaagt en de klachten doet afnemen. Eén studie vond zelfs een halvering van het risico op endometriose als de consumptie van omega 3-vet verdubbelt en in de plaats komt van ander vet (bijvoorbeeld van 1% van de totale energie-iname naar 2%). Andere studies vonden evenwel geen verband.

Besluit: Op basis van het huidige onderzoek is er geen reden om minder of meer (vette) vis te eten. Vrouwen met endometriose kunnen zich dus gerust houden aan de algemene aanbeveling om een- à tweemaal per week vette vis te eten. 

Suiker verhoogt het bloedsuiker waardoor het insulinegehalte stijgt. Dit heeft op zijn beurt een effect op de hormonenbalans waardoor te veel oestrogenen worden geproduceerd. 

Alhoewel dit in theorie een invloed zou kunnen hebben op endometriose, bestaan er evenwel geen onderzoeken die aantonen dat suiker inderdaad het risico of de ernst van endometriose verhoogt.  

Diverse studies onderzochten de invloed van een vezelrijke voeding op endometriose. Een vezelrijke voeding zou namelijk de oestrogeenconcentratie verlagen, en daardoor het risico op endometriose verminderen. Sommige studies tonen inderdaad een positief effect aan, andere vinden evenwel geen effect. 

Besluit: Of een vezelrijke voeding een gunstig effect bij endometriose heeft, is onvoldoende aangetoond. Een vezelrijke voeding heeft echter tal van andere gezondheidsvoordelen. 

Volle en geraffineerde granen verhogen de concentraties van oestrogeen en insuline-achtige groeifactor (IGF1), wat de groei van endometriumcellen zou stimuleren. Het is echter niet duidelijk of dit het risico op of de klachten bij endometriose verhoogt. In de meeste onderzoeken wordt geen positief of negatief verband gevonden tussen consumptie van (volle) granen en endometriose.

• Reproductive Biomedicine on line 2013

Groenten en fruit bevatten veel antioxidanten (vitamines, mineralen, polyfenolen...), wat een gunstig effect zou kunnen hebben op endometriose. 

Meerdere studies tonen inderdaad aan dat vrouwen die veel (groene) groenten en vers fruit eten, minder kans hebben om endometriose te krijgen. Andere studies vinden evenwel geen verband, en in het geval van fruit zelfs een verhoogd risico. Mogelijk heeft dat te maken met de aanwezigheid van residu's van pesticiden op fruit, die het risico op endometriose kunnen verhogen.

Besluit: een dieet met veel groenten en fruit is zeker gezond en heeft wellicht ook een positief effect op het risico en de ernst van endometriose, al kan de eventuele aanwezigheid van pesticiden dat effect wel enigszins verminderen.

Gluten is een complexe groep van eiwitten die van nature voorkomen in bepaalde granen (tarwe, rogge, gerst, spelt, kamut). Gluten zitten dan ook vooral in producten die gemaakt zijn van graan zoals brood, pasta, cake, ontbijtgranen, paneermeel enzovoorts. Daarnaast zijn gluten vaak verwerkt in tal van andere producten als soepen, sauzen, vleesvervangers, kruidenmengsels, snoep enzovoorts. 

Als we de vele publicaties en internetsites over gluten zouden mogen geloven, dan zijn gluten verantwoordelijk voor zowat alle kwalen en kwaaltjes waarmee de moderne mens wordt geconfronteerd. En dus ook endometriose.

Mogelijk bestaat er een verband tussen coeliakie (overgevoeligheid voor gluten) en endometriose: coeliakie zou de kans op endometriose sterk verhogen. Vrouwen die overgevoelig zijn voor gluten, moeten uiteraard een glutenvrij dieet volgen. Maar tot nu toe is niet bewezen dat een glutenvrij of glutenarm dieet ook enig nut heeft bij vrouwen met endometriose die niet aan coeliakie lijden. 

Er is tot nu toe slechts één enkele studie gepubliceerd die aantoont dat een glutenvrij dieet zou helpen tegen endometriose. Maar in die studie is niet duidelijk of de onderzochte vrouwen al dan niet coeliakie hadden. Bovendien is het evenmin duidelijk of de vrouwen effectief endometriose hadden, de studie spreekt alleen over endometriose gerelateerde pijn. 

Soja bevat oestrogeen-achtige stoffen (zogenaamde fyto-oestrogenen). Mogelijk zou dit de kans op of de ernst van  endometriose verhogen.  

Tot nu toe is evenwel niet aangetoond dat soja een negatief effect zou hebben op endometriose. Integendeel zelfs, enkele studies tonen eerder een anti-oestrogeen effect en een vermindering van de endometrioseklachten bij vrouwen die veel sojaproducten consumeren. 

In de meeste dieetaanbevelingen voor endometriose wordt koffie (en caffeïnehoudende dranken) afgeraden. Daarbij wordt meestal verwezen naar onderzoek over de vermeende relatie tussen koffie en verminderde vruchtbaarheid. Cafeïne zou namelijk een invloed hebben op bepaalde hormonen. 

Een recent overzicht van de beschikbare wetenschappelijke literatuur in het European Journal of Nutrition (2014) komt echter tot het besluit dat er geen enkel verband bestaat tussen koffie/cafeïne en het risico op en de ernst van endometriose.

Volgens enkele onderzoeken zou matig alcoholgebruik (10 of meer glazen per week) het risico op endometriose verhogen en de klachten verergeren. Enkele andere studies vinden daarentegen geen verband.

Diverse studies tonen aan dat vrouwen wiens voeding rijk is aan antioxidanten zoals vitamine A, B (foliumzuur, nicotinezuur, B6 en B12), C en E minder risico hebben op endometriose, terwijl vrouwen met een tekort aan deze vitamines een verhoogde kans op endometriose zouden hebben. Een vitaminerijke voeding (met onder meer veel groenten en fruit, noten en granen) zou ook de klachten verbeteren. 

Hetzelfde effect kon evenwel niet aangetoond worden met vitaminesupplementen. Een enkele studie suggereert dat supplementen van vitamine C en E de pijnklachten licht kunnen verminderen, maar de meeste andere studies spreken dat tegen.

Ook over een mogelijk gunstig effect van vitamine D supplementen op de klachten bij endometriose bestaan tegenstrijdige studies.

Er bestaat geen enkel bewijs voor een mogelijk verband tussen kleur- en bewaarstoffen (de zogenaamde E-nummers) en endometriose.

Onze voeding speelt mogelijk een beperkte rol bij het ontstaan en de ernst van endometriose. Tot nu toe is daarover echter relatief weinig degelijk onderzoek verricht. 

Op basis van het huidige onderzoek kunnen we het volgende besluiten.

1. Volgende voedingsproducten en -bestanddelen kunnen mogelijk de kans op en de ernst van endometriose verhogen:

• Transvetten

2. Volgende voedingsproducten en -bestanddelen kunnen mogelijk de kans op en de ernst van endometriose verminderen:

• Omega-3 vetzuren

• Groenten en fruit

3. Volgende voedingsproducten en -bestanddelen hebben waarschijnlijk geen effect op het ontstaan of de ernst van endometriose:

• Onverzadigde vetten

• Vitamine-supplementen

• Gluten

• Granen

• Suikers (koolhydraten)

• Koffie en andere cafeïnehoudende dranken en eetwaren

• E-nummers

4. Over volgende voedingsmiddelen en -bestanddelen kan momenteel geen uitspraak worden gedaan:

• Verzadigde vetten

• Rood vlees

• Zuivelproducten

• Soja

• Voedingsvezels

• Alcohol.