Syndroom van Lynch: verhoogde kans op kanker
In dit artikel
Syndroom van Lynch: verhoogde kans op kanker
dossier
Het Lynch-syndroom is een erfelijke ziekte die gepaard gaat met een verhoogd risico op het ontwikkelen van verschillende soorten kanker, zoals
darmkanker,
baarmoederkanker en, in zeldzamere gevallen, kanker van onder andere de maag, dunne darm, eierstokken en urinewegen. Hoe weet je of je het Lynch-syndroom hebt? Wat zijn de risico's op kanker? En wat gebeurt er als de diagnose is gesteld?
Wat is het Lynch-syndroom?
Het Lynch-syndroom, ook wel HNPPC-syndroom (Hereditary Non-Polyposis Colorectal Cancer) genoemd, is een genetische aanleg voor het ontwikkelen van bepaalde vormen van kanker.
Vanaf het moment van de bevruchting kunnen bepaalde genen een fout vertonen. Deze afwijking kan zowel van de vader als van de moeder worden geërfd. In het geval van het Lynch-syndroom tast de mutatie een van de genen aan die normaal verantwoordelijk zijn voor het herstellen van DNA-defecten. Deze genen worden "Mismatch Repair Genes" of kortweg "MMR-genen" genoemd (waaronder MLH1, MSH2, MSH6 en PMS2).
Als deze genen hun reparatiefunctie niet goed uitvoeren, kunnen cellen ongecontroleerd gaan groeien en delen. Poliepen kunnen zich vormen en ontaarden in kanker.
Er zijn waarschijnlijk nog andere genetische afwijkingen die het Lynch-syndroom kunnen veroorzaken, maar die zijn nog niet ontdekt.
Overerving: hoe worden de erfelijke genmutaties doorgegeven?
We erven onze genen van onze ouders. We hebben twee kopieën van elk gen: één van de vader (via het sperma) en één van de moeder (via de eicel). Defecte genen kunnen dus worden doorgegeven van de vader of moeder aan hun kinderen.
Het Lynch-syndroom wordt autosomaal dominant overgedragen.
- Autosomaal betekent dat erfelijkheid niet gekoppeld is aan geslacht: zowel mannen als vrouwen kunnen de aanleg doorgeven aan hun kinderen. Zonen en dochters hebben evenveel kans om de mutatie te erven. Dit komt omdat het defecte gen niet op het chromosoom ligt dat het geslacht van het kind bepaalt.
- De term dominant betekent dat de overgeërfde eigenschap kan worden doorgegeven als een van de ouders een van de gemuteerde genen heeft. Bij de bevruchting geven de ouders elk de helft van hun erfelijk materiaal door aan elk van hun kinderen. Aangezien elk gen in tweevoud aanwezig is, heeft elk kind 50% kans om het gemuteerde gen te erven. De kans om niet het gemuteerde gen maar het gezonde gen van een aangedane ouder te erven is ook 50%. Als beide ouders een afwijkend gen dragen, kan het kind het gen van beide ouders erven. Zo'n bi-allelic Lynch-syndroom (waarbij beide genen van het kind zijn aangetast) is zeldzaam, maar verhoogt het risico op kanker op jonge leeftijd aanzienlijk.
Nieuwe genetische mutatie
Soms wordt het abnormale gen van geen van beide ouders geërfd. De ouders zijn dus geen drager van de ziekte. Bij deze mensen gaat het om een nieuwe genetische mutatie die spontaan is ontstaan in de eicel van de moeder, in het sperma van de vader of bijna onmiddellijk nadat de eicel en het sperma zijn versmolten. Zij zijn dus de eersten in de familie die aan de genetische afwijking lijden, maar ze kunnen de ziekte wel doorgeven aan hun eigen kinderen.
Lees ook: Welke kankers zijn erfelijk en hoe kan men ze opsporen?
Sterk verhoogd risico op kanker
Mensen met het Lynch-syndroom hebben een sterk verhoogd risico op het ontwikkelen van bepaalde vormen van kanker, met name darmkanker en baarmoederkanker. Niet iedereen met een afwijkend Lynch-syndroomgen krijgt kanker. De reden hiervoor is nog onbekend. Of iemand met het Lynch-syndroom daadwerkelijk kanker ontwikkelt, hangt af van een aantal factoren.
- Mensen met het Lynch syndroom hebben bijna altijd één goede en één slechte kopie van een MMR-gen. Zolang het gezonde gen normaal functioneert, neemt het het zieke gen over. Maar als dit gezonde gen op een bepaald moment ook beschadigd raakt, kan er kanker ontstaan. Dit verklaart waarom kanker door het Lynch syndroom zich meestal op jongere leeftijd ontwikkelt: bij mensen met twee gezonde genen moeten beide genen beschadigd zijn om kanker te ontwikkelen. Bij mensen die het eerste defect vanaf het begin in elke lichaamscel hebben geërfd, zal dit proces sneller verlopen. Als beide ouders een afwijkend gen dragen, kan het kind het aangetaste gen van beide ouders erven. Zo'n bi-allelic Lynch syndroom (waarbij beide genen van het kind aangetast zijn) is zeldzaam, maar verhoogt het risico op kanker op jonge leeftijd aanzienlijk.
- Type betrokken gen: Een mutatie in het MSH6-gen verhoogt bijvoorbeeld het risico op baarmoederkanker. Het risico op het ontwikkelen van darmkanker is iets hoger bij een MLH1-mutatie (vooral bij mannen).
- Een gezonde levensstijl is geen absolute garantie om kanker te voorkomen, maar het verhoogt wel de kans. Een evenwichtige voeding en lichaamsbeweging zijn beschermende factoren. Roken, alcohol en obesitas zijn daarentegen factoren die de ontwikkeling van tumoren bevorderen.
Lees ook: Mogelijke tekenen en signalen van kanker
Soorten kanker die door Lynch-syndroom veroorzaakt worden
Het Lynch-syndroom staat ook bekend als het erfelijk non-polyposis colorectaal kankersyndroom (HNPPC). Ondanks de naam, verhoogt deze genetische ziekte niet alleen het risico op het ontwikkelen van kanker van de dikke darm of het rectum. Ook andere vormen van kanker kunnen worden veroorzaakt.
Darmkanker
Het risico op het ontwikkelen van
darmkanker als je een van de defecte genen hebt, is ongeveer 30 tot 80% (d.w.z. 3 tot 8 op de 10 mensen met een defect gen zullen tijdens hun leven kanker ontwikkelen). Bij vrouwen is het risico lager.
Ter vergelijking: het normale risico op het krijgen van darmkanker voor de leeftijd van 70 jaar is ongeveer 6% voor mannen en 5% voor vrouwen.
Darmkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker bij zowel mannen als vrouwen. Elk jaar zijn er ongeveer 7.881 nieuwe gevallen in België. Het Lynch-syndroom is verantwoordelijk voor ongeveer 3 tot 5% daarvan.
In families met het Lynch-syndroom ontwikkelt darmkanker zich meestal op jonge leeftijd (meestal tussen 40 en 50 jaar). Bovendien komt de tumor vaker voor in het eerste deel van de dikke darm, terwijl darmkanker zich meestal in het laatste deel van de dikke darm ontwikkelt, en er kunnen meerdere tumoren tegelijk of na elkaar verschijnen.
Darmkanker veroorzaakt door het Lynch-syndroom heeft over het algemeen een gunstigere prognose dan "sporadische" darmkanker. Het is mogelijk dat de gemuteerde DNA-herstelgenen die verantwoordelijk zijn voor het Lynch-syndroom de kankercellen ook minder agressief maken.
Lees ook: Hoe kan je het risico op darmkanker verlagen?
Baarmoederkanker (endometrium)
Vrouwen met het Lynch-syndroom hebben 25-70% kans op baarmoederslijmvlieskanker (endometriumkanker). Dit betekent dat 3 tot 7 van de 10 vrouwen met een mutatie in een van de Lynch-syndroomgenen tijdens hun leven baarmoederkanker zullen ontwikkelen. Het risico hangt af van het gemuteerde gen: het risico op baarmoederkanker is het hoogst bij een afwijking in het MSH6-gen.
Het normale risico op baarmoederkanker is ongeveer 2%.
Eierstokkanker
Vrouwen met het Lynch-syndroom hebben een risico van 5-10% op het ontwikkelen van
eierstokkanker. Het normale risico is minder dan 1%.
Maagkanker
Mensen met het Lynch-syndroom hebben een risico van 10-20% op het ontwikkelen van
maagkanker, vergeleken met ongeveer 0,5% in de algemene bevolking.
Dunnedarmkanker
Het risico op kanker van de dunne darm is tussen de 3 en 10%, vergeleken met minder dan 0,5% in de algemene bevolking.
Blaaskanker
In het geval van een afwijking in het MSH2-gen is het risico op kanker van de urinewegen 5 tot 10%, vergeleken met minder dan 0,1% in de algemene bevolking.
Hersenkanker
Het risico op
hersenkanker bedraagt 1 tot 3%. De combinatie van hersentumoren (glioblastoom) en het Lynch-syndroom staat ook bekend als het Turcot-syndroom.
Huidkanker
Een klein aantal families met het Lynch-syndroom heeft een zeldzame vorm van
huidkanker, talgklierkanker. Wanneer deze kenmerken gecombineerd worden, staat de aandoening bekend als het Muir-Torre syndroom.
Andere soorten kanker
Kanker van de alvleesklier, galwegen, lever, alvleesklier, borst en prostaat: licht verhoogd risico.
Lees ook: 18 bewezen risicofactoren voor kanker
Wat zijn de symptomen van Lynch-syndroom?
Mogelijke klachten
Het Lynch-syndroom veroorzaakt weinig of geen klachten.
Indien er darmpoliepen ontstaan (meestal rond de leeftijd van 20 jaar), dan kan je volgende klachten hebben:
• bloed in de ontlasting;
• onverklaarbaar gewichtsverlies;
• een (plotseling) veranderd ontlastingspatroon;
• aanhoudende buikpijn;
• vermoeidheid.
Abnormaal vaginaal bloedverlies kan wijzen op baarmoederkanker.
Kanker in de familie
Wanneer je zelf kanker hebt (gehad) of er komen kankers in je familie voor, dan kunnen de volgende kenmerken wijzen op het Lynch-syndroom:
• Indien het Lynch-syndroom in je familie is vastgesteld of indien bij iemand in je familie één van de Lynch-syndroom genen is gevonden;
• Je hebt dikkedarmkanker of baarmoederkanker voor de leeftijd van 50 jaar;
• Je krijgt twee keer een kanker die voorkomt bij het Lynch-syndroom (zoals kanker van de dikke darm, de baarmoeder, de maag, de dunne darm, de galwegen, de eierstokken, de hogere urinewegen of de talgklieren), ongeacht de leeftijd waarop de kanker ontstaan is;
• Je hebt darmkanker en een eerstegraads familielid (ouder/broer/zus/ kind) met kanker die past bij het Lynch-syndroom, als je zelf of dat familielid jonger is dan 50 jaar;
• Je hebt darmkanker, en twee of meer eerste- of tweedegraadsfamilieleden met een kanker die past bij het Lynch- syndroom, ongeacht de leeftijd waarop de kanker is vastgesteld;
• Drie of meer verwanten in opeenvolgende generaties hebben dikkedarmkanker, baarmoederkanker of een andere kanker die kan veroorzaakt worden door het Lynch-syndroom. Twee van die verwanten moeten eerstegraads familieleden zijn (vader, moeder, zoon of dochter, broer of zus).
• Als er naast familieleden met dikkedarmkanker ook een vrouwelijk familielid is dat baarmoederkanker heeft of heeft gehad.
In al die omstandigheden is het aangewezen om dit te bespreken met je arts. Bij een vermoeden van (een aanleg voor) het Lynch-syndroom kan een tumorweefselonderzoek en/of een erfelijkheidsonderzoek (DNA-onderzoek) worden gedaan.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Wanneer iemand met kanker wordt verdacht van het Lynch-syndroom, kan een tumorweefseltest worden uitgevoerd om te controleren op de aanwezigheid van bepaalde afwijkingen die typerend zijn voor het syndroom. Met andere woorden, het DNA van de tumor wordt onderzocht door abnormale cellen te verwijderen.
- Microsatellietinstabiliteit (MSI): Tumorweefsel wordt onderzocht op onregelmatigheden in de transcriptie van kleine delen van het DNA (microsatellietinstabiliteit) tijdens de celdeling. Als er sprake is van een opeenstapeling van fouten in dit proces, is de diagnose Lynch-syndroom zeer waarschijnlijk.
- Immunohistochemisch onderzoek (IHC): Bepaalde eiwitten die door de MMR-genen worden geproduceerd, worden gecontroleerd om te bepalen welk gen waarschijnlijk een mutatie heeft. In een tweede fase wordt een bloedtest gebruikt om meer te weten te komen.
Lees ook: 15 tips om je risico op kanker te verlagen
Erfelijkheidsonderzoek (DNA-test)
DNA-tests worden aanbevolen voor de volgende mensen:
- een jonge patiënt met darm- of baarmoederkanker bij wie het Lynch-syndroom wordt vermoed op basis van de familiegeschiedenis of na onderzoek van het tumorweefsel.
- eerstegraads familieleden (zus, broer, vader, moeder, dochter of zoon) van een persoon bij wie door DNA-onderzoek is vastgesteld dat hij drager is van een gemuteerd Lynch-syndroomgen.
Een dergelijke preventieve DNA-test kan worden uitgevoerd vanaf 18 jaar en wordt altijd in een centrum uitgevoerd.
Wat kan een DNA-test aantonen?
- Opsporing van een afwijking in een gen: Je bent drager van het Lynch-syndroom en moet regelmatig worden gecontroleerd vanwege het zeer hoge risico op het ontwikkelen van darmkanker en, bij vrouwen, baarmoederkanker. Familieleden kunnen een DNA-test doen om te controleren of zij ook drager zijn van een abnormaal gen.
- Geen genetische afwijking ontdekt: In ongeveer 20% van de onderzochte families wordt geen mutatie gevonden ondanks sterke vermoedens van het Lynch-syndroom. Mogelijk is er sprake van een erfelijke afwijking in de familie, maar kan deze met de huidige onderzoeksmethoden nog niet worden opgespoord. Afhankelijk van de familiekenmerken en de omvang van de darmpoliepen kan het nodig zijn dat je nog regelmatig controletests moet ondergaan.
Komt het Lynch-syndroom in je familie voor, maar wil je geen DNA-test laten doen? In dat geval is het verstandig om regelmatig controles te laten doen.
Regelmatige controle-onderzoeken
Omdat mensen met het Lynch-syndroom (of mensen die er aanleg voor hebben) een sterk verhoogd risico hebben om verschillende soorten kanker te ontwikkelen, is het aan te raden om regelmatig controles te ondergaan om eventuele kanker in een vroeg stadium op te sporen en zo nodig te behandelen. In bepaalde situaties kan ook een operatie worden uitgevoerd om het risico te verminderen.
Periodieke controles worden aanbevolen in de volgende gevallen:
- mensen met het Lynch-syndroom of bij wie er sterke aanwijzingen zijn op basis van familiekenmerken (zie hierboven);
- mensen bij wie een van de Lynch-syndroomgenen is ontdekt, zelfs als er (nog) geen symptomen zijn;
- mensen met ten minste twee vormen van kanker die geassocieerd worden met het Lynch-syndroom, zelfs als er geen genetische mutatie is gevonden;
- eerstegraads familieleden (vader, moeder, broer, zus, dochter of zoon) van een persoon bij wie een genetische mutatie is ontdekt, die het Lynch-syndroom heeft of voor wie er solide bewijs is op basis van de kenmerken van de familie (zie hierboven).
Preventief onderzoek van de dikke darm
Vanwege het hoge risico op darmkanker wordt vanaf de leeftijd van 20-25 jaar elke één of twee jaar een visueel onderzoek van de dikke darm (colonoscopie) aanbevolen. Als er een poliep wordt gevonden, kan deze meestal tijdens het onderzoek worden verwijderd en onderzocht.
Preventief onderzoek van de baarmoeder
Vrouwen tussen de 30 en 40 jaar met (aanleg voor) het Lynch-syndroom wordt aangeraden zich één keer per jaar te laten onderzoeken door een gynaecoloog. Als baarmoederkanker in een vroeg stadium wordt ontdekt, kan het over het algemeen worden behandeld door de baarmoeder en de eierstokken te verwijderen.
De onderzoeken bestaan uit :
- een vaginale echografie van de baarmoeder en de eierstokken, waarbij een stukje baarmoederweefsel wordt weggenomen (endometriale biopsie);
- een bloedtest (voor tumormarker CA125);
- inwendig gynaecologisch onderzoek.
Bij gynaecologische problemen die wijzen op baarmoeder- of eierstokkanker (bv. abnormaal bloedverlies) wordt bij twijfel een onderzoek van de binnenkant van de baarmoeder en weefselafname (hysteroscopie met biopten of curettage) of een kijkoperatie (laparoscopie) uitgevoerd.
Het "uitstrijkje" kan alleen baarmoederhalskanker opsporen, maar geen baarmoederkanker (endometrium) of eierstokkanker.
Preventieve onderzoeken van de urinewegen
Onderzoek van de urinewegen wordt alleen aanbevolen bij :
- mensen met een afwijking in het MSH2-gen ;
- bij ten minste twee familieleden of bij een jong familielid kanker van de urinewegen is vastgesteld.
Vanaf de leeftijd van 30-35 jaar wordt eenmaal per jaar een echografie van de blaas, nieren en urinewegen en een urineonderzoek uitgevoerd.
Preventief maagonderzoek
- eenmalige test op Helicobacter pylori-infectie.
- periodiek onderzoek vanaf de leeftijd van 30-35 jaar (gastroduodenoscopie om de twee jaar of om de twee jaar), in geval van maagkanker bij ten minste twee familieleden of bij een familielid op jonge leeftijd.
Preventief onderzoek naar andere vormen van kanker
Preventief onderzoek naar andere vormen van kanker die verband houden met het Lynch-syndroom wordt alleen aanbevolen als deze vormen van kanker voorkomen bij ten minste twee familieleden of bij een familielid op jonge leeftijd.
Het is echter raadzaam om alert te zijn op symptomen van deze vormen van kanker.
Lees ook: Screening: voor welke kankers bestaat vroege opsporing?
Preventieve operatie bij het Lynch-syndroom
Vanwege het hoge risico op kanker van de dikke darm en baarmoeder kan in bepaalde gevallen worden besloten tot preventieve verwijdering van de dikke darm en/of baarmoeder en eierstokken.
Preventieve verwijdering van de dikke darm: Preventieve verwijdering van de dikke darm kan nodig zijn bij mensen met een bewezen genetische mutatie:
- wanneer tijdens een periodiek onderzoek van de darm (colonoscopie) een poliep wordt ontdekt die niet verwijderd kan worden
- als er herhaaldelijk poliepen worden ontdekt tijdens periodieke darmcontroles
- als darmcontroles problematisch zijn, bijvoorbeeld omdat de darm te kronkelig is;
- als darmkanker wordt ontdekt tijdens regelmatige darmcontroles;
- als de darm moeilijk te controleren is, bijvoorbeeld omdat hij te kronkelig is.
Bij een operatie wordt meestal de hele dikke darm verwijderd, met uitzondering van de endeldarm. Vervolgens verbindt de chirurg de dunne darm met de endeldarm (colectomie en ileorectale anastomose, IRA). Het nadeel van deze operatie is dat de ontlasting fijner wordt en dat je vaker naar het toilet moet. Na zo'n operatie moet je de rest van je leven, eens per jaar of eens in de twee jaar, controles laten doen om er zeker van te zijn dat er zich geen poliepen ontwikkelen in de endeldarm.
Preventieve verwijdering van de baarmoeder: Bij vrouwen met het Lynch-syndroom wordt soms aangeraden om preventief de baarmoeder en eventueel de eierstokken te verwijderen (hysterectomie en adnexectomie). Dit is een grote operatie die de vrouw in de menopauze brengt. Deze operatie wordt alleen uitgevoerd als de vrouw geen kinderwens meer heeft.
Lees ook: Getuigenis: hysterectomie na baarmoederverzakking
Kinderwens bij Lynch-syndroom
Als een van de ouders drager is van een gemuteerd Lynch-syndroomgen, is er 50% kans dat dit wordt doorgegeven aan hun (toekomstige) kinderen, zowel jongens als meisjes, en zo een aanleg erven voor darm- en baarmoederkanker en zelfs andere vormen van kanker.
Sommige stellen kiezen ervoor om het risico te nemen (met een kans van 50% dat hun kind wordt getroffen). Anderen kiezen voor een IVF-procedure met donoreicellen of sperma. Er zijn ook een aantal methoden beschikbaar om te voorkomen dat je het defecte gen doorgeeft aan je kind of dat je kind geboren wordt met het defecte gen.
Prenatale diagnose kan worden gebruikt aan het begin van een zwangerschap door middel van een vlokkentest of
vruchtwaterpunctie om te bepalen of het ongeboren kind drager is van een erfelijke mutatie. Deze test wordt meestal uitgevoerd tussen de 10e en 16e week van de zwangerschap. Afhankelijk van de resultaten kunnen de ouders besluiten om de zwangerschap vroegtijdig af te breken (preventieve abortus).
Een andere optie is
pre-implantatie genetische diagnose. Dankzij in-vitrofertilisatie (IVF) wordt het embryo al voor de zwangerschap onderzocht. De embryo's, die ontstaan tijdens een IVF-behandeling met
ICSI (d.w.z. de injectie van een zaadcel in elke eicel), worden na de bevruchting in het laboratorium gecontroleerd op eventuele afwijkingen. Vervolgens worden één of meer mutatievrije embryo's geselecteerd en verwerkt. Het kind dat uit een geselecteerde embryo geboren wordt, zal de erfelijke ziekte niet hebben. Het voordeel van PGD is dat ouders de beslissing om te aborteren niet hoeven te nemen. Ouders zijn vaak meer tegen het beëindigen van een bestaande zwangerschap dan tegen het niet gebruiken van bevruchte eicellen met een erfelijke aanleg. Het nadeel van PGD is dat de vrouw een omslachtige procedure moet ondergaan met eicelstimulatie en IVF. Bovendien is de kans op zwangerschap kleiner en het risico op een meerlingzwangerschap groter.
Lees ook: Pre-implantatie genetische diagnostiek (PGD)
Bronnen:
https://medlineplus.gov
https://belgianfapa.be
https://www.sciencedirect.com
https://www.chuliege.be
https://kce.fgov.be
https://www.hnpcc-lynch.com
Laatst bijgewerkt: januari 2024
Artikels over gezondheid in je mailbox? Schrijf je in op onze nieuwsbrief en ontvang een gratis e-book met gezonde ontbijtrecepten.
