Eikenprocessierups: waarom je je was beter niet buiten laat drogen

nieuws

Rond deze tijd van het jaar zorgen de eikenprocessenrupsen weer voor overlast. De brandharen van de eikenprocessierups veroorzaken rode, pijnlijke huidirritaties die gepaard gaan met hevige jeuk. De irritatie kan tot twee weken aanhouden.

De eikenprocessierups is de larve van de eikenprocessievlinder (Thaumetopoea processionea Linnaeus). Het is een behaarde rups die massaal op eikenbomen kan voorkomen.
In mei-juni, voor ze tot vlinder verpopt, heeft de rups naar schatting 600.000-700.000 brandharen. Die brandhaartjes zijn ongeveer 0,2 mm lang en hebben kleine weerhaakjes. Ze kunnen gemakkelijk de oppervlakkige lagen van de huid, ogen en bovenste luchtwegen binnendringen.
De brandharen van de eikenprocessierups kunnen gezondheidsklachten als jeuk, huiduitslag, irritatie aan de ogen of aan luchtwegen veroorzaken. De brandharen kunnen zeer lang actief blijven, zelfs na de dood van de rupsen.

Waar en wanneer komen eikenprocessierupsen voor?
In België komen zij hoofdzakelijk voor in de provincies Antwerpen, Limburg en Vlaams-Brabant, maar ook in Oost-Vlaanderen. In Nederland komt ze momenteel vrijwel overal voor, maar vooral in Brabant, Limburg en het gebied rond Nijmegen.
De eikenprocessierups komt voor op eiken, vooral de inheemse zomereik, maar kan ook andere eikensoorten aantasten. Wanneer de eiken in de omgeving zijn kaalgevreten, kunnen ze zich verplaatsen naar andere bomen, zoals beuk, linde of tamme kastanje.
De meeste overlast doet zich doen zich voor vanaf half mei tot eind juni (wanneer de rupsen in het vierde, vijfde of zesde stadium zijn) en vanaf juli tot september (door lege nesten vol brandharen).

Hoe herken je de eikenprocessierups?
Eikenprocessierupsen leven altijd in groep. Ze lopen vooral 's avonds en 's nachts in lange rijen, de typische 'processie' langs de stam van de boom. Overdag verblijven ze meestal in nesten die in de oksels van takken voorkomen of op de stam. De nesten bestaan uit spinsel, uitwerpselen, vervellingshuidjes en brandharen.
De jonge rupsen hebben een oranje kleur, als ze in april uit de eipakketten te voorschijn komen. Als ze ouder worden, verandert de kleur in grijsgrauw met lichtgekleurde zijden.
De rugzijde van de volgroeide rupsen is blauwgrijs en de buikzijde groengrijs. De kop is zwartbruin. Het lichaam van de rups is bedekt met lange witte haren. De rupsen in het laatste stadium kunnen een lengte bereiken van ca. 3 cm. De rupsen leven altijd in groepen. Behalve de rupsen, hebben ook de vlinders op hun lijf beharing die irriterend is.
Naast de eikenprocessierups kunnen ook andere rupsen overlast en gezondheidsklachten veroorzaken.

• Bastaardsatijnrups
Deze rupsen hebben ook brandhaartjes zoals de eikenprocessierups. Ze zijn 2-3cm groot en leven in groep. Ze komen vooral in de (ruime) kustregio voor op meidoorn, duindoorn en sleedoorn in het voorjaar en de vroege zomer.

• Plakkerrups
Deze rups heeft brandhaartjes die jeuk en huidirritatie kunnen veroorzaken. De rupsen kunnen tot 7 cm lang worden. Ze komt van april tot juni voor op diverse loof- en naaldbomen en struiken in bossen, parken en tuinen, maar is veel zeldzamer dan de eikenprocessierups.

Hoe problemen vermijden?

1. Vermijd contact met de rupsen en nesten
Belangrijk is dat elk contact met de brandharen en rupsen wordt vermeden. Er hoeft geen rechtstreeks contact met de rups te zijn om klachten te krijgen. De brandharen kunnen ook door de wind meegevoerd worden waardoor ze op de huid of in de kleding terecht komen. Brandharen kunnen tot op een afstand van 200 tot 500 meter van de bron met de wind worden verspreid.
Vermijd ook contact met grond met rupsrestanten of met nesten uit voorgaande jaren, want ‘oude’ brandharen behouden meer dan vijf jaar hun schadelijke werking.
• Hou voldoende afstand van (eiken)bomen waarop rupsen zitten. Ga liever niet fietsen of wandelen in de directe omgeving van aangetaste bomen.
• Maak ook kinderen attent op de gevaren van de rupsen. Laat kinderen niet spelen in de omgeving van een aangetaste boom. Ook jeugdbewegingen moeten plekken met besmette bomen vermijden.
• Draag indien nodig kledij die hals, armen en benen bedekt.
• Ga niet op de grond zitten in de nabijheid van bomen met rupsen.
• Als de eikenprocessierups in je woonomgeving voorkomt, laat je de was tussen mei en september beter niet buiten drogen, en hang hem zeker niet in de windrichting van besmette bomen.
• Houd ramen en deuren zoveel mogelijk gesloten.
• Wees voorzichtig met materiaal (tuinstoelen, tent...) dat vlak bij bomen met rupsen heeft gestaan.
• Houd zandbakken zoveel mogelijk gesloten en laat geen speelgoed buiten liggen.
• Draag handschoenen wanneer je groenten uit de tuin oogst, en spoel de groenten zorgvuldig.
• De brandharen kunnen ook op het gazon terechtkomen en daar lange tijd overlast geven. Wees daarom heel voorzichtig bij het maaien en het wegvoeren van het gras. Draag in een omgeving met veel rupsen beschermende kledij, handschoenen, een (zonne)bril en eventueel een mondmasker.

2. Verwijder de brandharen
• Indien je in contact bent geweest met de brandharen, kan je verdere verspreiding vermijden door de aangetaste huid met plakband te strippen. Daarna de huid en de ogen met lauw water afspoelen.
• De brandharen zijn niet gemakkelijk te verwijderen uit kleding. Het beste is om kleding die in aanraking zijn gekomen met brandharen heel grondig te wassen (liefst op 60ºC).

3. Bestrijd de rupsen niet zelf Je kan de eikenprocessierups niet zelf bestrijden. Omwille van de risico's tijdens het bestrijden laat je dat beter over aan specialisten.
• Waarschuw het gemeentebestuur of de brandweer. Zij zullen passende maatregelen treffen of de verantwoordelijke diensten op de hoogte brengen. De meest doeltreffende methode bestaat uit het wegbranden of opzuigen van de rupsen en hun nesten en dit liefst vroeg in het seizoen wanneer de brandharen nog niet ontwikkeld zijn.
• Spuit de rupsen niet weg met bijvoorbeeld een hogedrukreiniger. De brandharen kunnen dan via de lucht verspreid worden.
• Ook insecticiden helpen niet en zijn bovendien schadelijk voor mens en milieu.
• Oude nesten kunnen zes tot acht jaar brandharen bevatten die nog steeds gezondheidseffecten veroorzaken. Laat dus ook oude nesten professioneel verwijderen.

4. Beroepsmatige bestrijding
Is men beroepsmatig bij het beheersen van de overlast betrokken, dan is het belangrijk dat geschikte persoonsbeschermingsmiddelen gebruikt worden: rubberen handschoenen, laarzen, een overall die bij de onderarmen en enkels goed afsluit en een volgelaatsmasker.
Ook indien men niet-beroepsmatig eikenprocessierupsen bestrijdt, is het gebruik van goede beschermingsmiddelen een eerste vereiste. Een goed sluitende overall, een stofmasker en –bril, handschoenen en laarzen zijn onontbeerlijk om irritatie te voorkomen.

5. Wees voorzichtig met (huis)dieren
Ook (landbouw)huisdieren kunnen door blootstelling aan de brandharen letsels hebben of ziek worden, bijvoorbeeld letsels aan de mond en tong, ontstoken ogen, zwelling van hoofd en hals...
Klachten kunnen optreden als bijvoorbeeld vee graast onder aangetaste eikenbomen met nesten of als gras en hooi afkomstig uit de directe nabijheid van eiken als veevoer wordt gebruikt.
Ook kunnen honden door het happen in afgevallen rupsennesten ernstig letsel aan de mond, tong en het mondslijmvlies krijgen. Katten en honden kunnen door rollen in het gras brandharen meenemen die vervolgens via contact met het huisdier of indirect via vloerbedekking en meubelen op de mens terecht kunnen komen en behalve bij het huisdier ook bij de mens overlast veroorzaken.
• Hou honden en dergelijke zo veel mogelijk weg uit de buurt van aangetaste bomen. Laat honden niet rondsnuffelen in de berm rond aangetaste bomen.
• Voor percelen waar koeien, schapen of paarden grazen die grenzen aan wegen, lanen of locaties met aangetaste bomen, wordt geadviseerd een zone van minstens 10-15 meter afstand tot de eiken in acht te nemen. Afhankelijk van de windsnelheid, windrichting en de grootte van de eikenprocessierups populaties moet deze afstand groter zijn.