Lichen sclerosus: een hardnekkige genitale huidaandoening

dossier Lichen sclerosus is een relatief vaak voorkomende hardnekkige chronische huidafwijking die meestal op de schaamlippen, vagina, anus, eikel of voorhuid optreedt. De huid verliest zijn elasticiteit en voelt vast en strak aan, men krijgt witte plekjes en hevige jeuk en pijn rond de geslachtsdelen. Het komt vooral voor bij vrouwen tussen de 50 en 70 jaar, maar ook jongere vrouwen, mannen en kinderen kunnen het krijgen.

Oorzaak

Waarom iemand lichen sclerosus krijgt is niet bekend.

• Men vermoedt dat het gaat om een auto-immuunaandoening waarbij het eigen afweersysteem bepaalde delen van de huid en de slijmvliezen aantast en ontstekingen van de huid veroorzaakt. Waarom dit gebeurt is echter niet duidelijk. Waarschijnlijk speelt ook een erfelijke aanleg mee. Ook blijkt ongeveer 1 op 4 mensen met lichen sclerosus een andere autoimmuunziekte te hebben, zoals vitiligo, schildklierziekte, diabetes of pernicieuze anemie (bloedarmoede)

• Mogelijk kunnen lokale factoren, zoals infecties en verwondingen, het ontwikkelen van lichen sclerosus in de hand werken. Sommige patiënten hebben, voorafgaand aan deze aandoening, bijvoorbeeld herhaaldelijk infecties aan de vagina of de eikel gehad. Een aantal studies heeft ook een verband aangetoond tussen (verwondingen ten gevolge van) seksueel misbruik en lichen sclerosus.

• In hoeverre ook hormonale factoren een rol spelen is niet bekend. Dat zou kunnen verklaren waarom de ziekte vooral voorkomt bij vrouwen na de menopauze en waarom ze bij meisjes meestal spontaan verdwijnt of verbetert bij het begin van de puberteit.

• Lichen sclerosus is niet besmettelijk. U kunt het dus niet krijgen door aanraking of (seksueel) contact met iemand die aan de ziekte lijdt.

Klachten: wat zijn de verschijnselen van lichen sclerosus?

• Huidafwijkingen
Aanvankelijk witte pukkeltjes of bobbeltjes, later duidelijk zichtbare witte, soms glanzende plekken op de schaamlippen, rond de vagina, op de penis, de balzak en/of anus. Soms zitten er ook plekken elders op het lichaam, voornamelijk op het bovenste deel van de romp en rond de navel, soms op de bovenbenen, hals of polsen en uitzonderlijk in de mond.
De huid voelt vast en strak aan. Doordat de huid strak wordt, kunnen er pijnlijke kloven en scheurtjes ontstaan, die soms vanzelf kunnen bloeden.

• Jeuk
De belangrijkste klacht is jeuk en/of een branderig gevoel van de aangetaste huid. Bij warmte, bijvoorbeeld in bed, kan de jeuk verergeren.

•Pijn
De huidafwijkingen en huidwondjes kunnen gepaard gaan met pijn bij het plassen of de stoelgang, en bij het vrijen.

• Vernauwing van vagina of voorhuid
Bij vrouwen kan de ingang van de vagina vernauwen en kunnen de kleine schaamlippen verschrompelen. Ook komt het voor dat de clitoris ‘ingekapseld’ raakt, waardoor deze niet meer zichtbaar is. Dit kan een ernstige belemmering vormen bij het vrijen.
Bij jongens en mannen kan de voorhuid vernauwen (fimosis). Dit kan dit leiden tot pijn bij een erectie of bij het vrijen.

• Verstopping (obstipatie)
Bij kinderen kan lichen sclerosus gepaard gaan met obstipatie (verstopping).

Behandeling

Lichen sclerosus kan niet genezen worden. Maar de voornaamste klachten zoals jeuk en pijn, kunnen meestal vrij goed behandeld worden. Bij jonge meisjes verdwijnt de aandoening soms spontaan tijdens de puberteit.

• De jeuk en pijnklachten kunnen meestal vrij goed behandeld worden met een sterk werkende cortisonezalf of –crème (klasse vier) zoals clobetasolpropionaat. Over het algemeen wordt een beter effect ervaren van zalven dan van crèmes: zalven zijn vetter dan crèmes en hebben geen uitdrogend effect.

Omwille van de mogelijke bijwerkingen (zoals verdunning van de huid, huidverkleuring…) mag u deze zalf maximaal gedurende één maand dagelijks gebruiken. Meestal zijn de klachten dan grotendeels verdwenen. Na die eerste maand moet u stoppen, of, op voorschrift van uw arts, de frequentie verminderen (bijvoorbeeld één of twee keer per week gedurende één of twee maanden). Zodra er opnieuw klachten optreden, moet de behandeling herhaald worden.
Bij ernstige en hardnekkige klachten kan de huidarts eventueel ook andere geneesmiddelen voorschrijven (zoals tacrolimus of pimecrolimus). Een behandeling met UVA-licht wordt daarentegen niet aangeraden.

• Omdat de huid bij lichen sclerosus meestal erg droog is, kunt u, naast de cortisonecrème, ook een koelende vetcrème (op basis van bijvoorbeeld vaseline-paraffine) gebruiken. Deze crème mag u zonder beperking gebruiken.
• Vermijd schuren en krabben van de huid.
• Draag geen strak, synthetisch ondergoed maar draag bij voorkeur loszittend ondergoed van zacht katoen.
• Gebruik zo weinig mogelijk zeep of andere irriterende stoffen.
• Wanneer het vrijen moeilijk verloopt of pijnlijk is, kan een glijmiddel gebruikt worden. Eventueel kan uw arts ook een lokale behandeling met oestrogenen voorschrijven om de vaginale droogheid te verbeteren.

• In geval van een vernauwing van de vaginale opening kunt u in overleg met uw arts een vaginale dilatator gebruiken om de vaginale opening voorzichtig op te rekken. Indien nodig kan ook een chirurgische ingreep uitgevoerd worden om de vaginale opening op te rekken.

• Een vernauwing van de voorhuid bij volwassen mannen zal meestal verholpen worden door een besnijdenis. Bij jongens zal meestal eerst een hormoonzalf toegepast worden om de vernauwing te verhelpen.

Lichen sclerosus en kanker
Mensen met lichen sclerosus hebben een iets verhoogde kans op een bepaald type van huidkanker (plaveiselcelcarcinoom) op de plek waar lichen sclerosus zit: van de 20 vrouwen met lichen sclerosus krijgt er één een huidkanker. Ook bij lichen sclerosus van de penis is er een klein risico op de ontwikkeling van een plaveiselcelcarcinoom.
Het is daarom belangrijk de huid regelmatig te controleren zodat dit vroeg wordt ontdekt en behandeld. Meestal wordt aangeraden om de letsels minstens één keer per jaar te laten controleren door uw (huid)arts. Daarnaast moet u geregeld zelf de huid rond uw geslachtsdelen zorgvuldig controleren om na te gaan of er veranderingen optreden in kleur of vorm zoals kloofjes, zweertjes, verdikking of verharding van de huid of knobbeltjes. Dat gebeurt het best met een handspiegeltje.