Melanoom: agressieve huidkanker

dossier Het melanoom is de meest agressieve vorm van huidkanker. Het is een kwaadaardig letsel uitgaande van de pigmentcellen in de opperhuid. De andere vormen van huidkanker (de epitheliomen, ook soms non-melanoma huidkankers genoemd) gaan uit van de epitheelcellen in de opperhuid.

Lees ook: Controleer jezelf op huidkanker: wat zijn de symptomen?

Prevalentie melanomen

Melanoom komt iets frequenter voor bij vrouwen dan bij mannen. Voorkeursplaats bij de vrouw zijn de benen, terwijl bij de mannen de romp de meest frequente lokalisatie is. Mannen laten zich vaak later onderzoeken. Daardoor is de overleving bij mannen doorgaans minder goed dan bij vrouwen.

In vergelijking met andere kankers komt melanoom meer voor bij mensen van jonge en middelbare leeftijd. Vanaf het begin van de jaren ’60 tot het eind van de jaren ’80 steeg het aantal melanomen bij de blanke bevolking enorm: elke 10 à 20 jaar verdubbelde het aantal nieuwe gevallen. Het melanoom werd daardoor bij de blanke bevolking de snelste toenemende vorm van kanker, op longkanker bij de vrouw na. Het jaarlijks aantal nieuwe gevallen van melanoom wordt in ons land geschat op 3.500. Melanoom is de snelst stijgende vorm van kanker in België. Deze toename wordt in verband gebracht met een veranderd zongedrag: op vakantie gaan, zonnebaden, het dragen van badpakken en bikini’s, het streven naar een bruin tintje,... Dit zijn gewoontes die pas in de loop van de 20ste eeuw ingang hebben gevonden.

Lees ook: Huidkanker: wat is het verschil tussen UVA- en UVB-straling?

Momenteel vertegenwoordigt het melanoom wereldwijd ongeveer 1,8 % van alle kankers met jaarlijks zo’n 325.000 nieuwe gevallen. In de geïndustrialiseerde landen vormt het zelfs 7 % van de nieuwe kankergevallen bij mannen en 8,5 % bij vrouwen. In België worden jaarlijks zo’n kleine 3.500 nieuwe gevallen van melanoom gemeld aan het Nationaal Kankerregister. Heel waarschijnlijk is dit een onderschatting van de werkelijke situatie aangezien het Nationaal Kankerregister enkel die kankers waarvoor er een hospitalisatie was geregistreerd.

Wat is een maligne melanoom?

© Getty Images

Lees ook: Soorten huidkanker: welke vlekjes zijn mogelijk kwaadaardig?

Risicofactoren

Ook al vertegenwoordigt het kwaadaardig melanoom slechts 5% van alle huidkankers, het blijft een bijzonder agressieve vorm van kanker met een sombere prognose. Daarom is het de meest ernstige vorm van huidkanker.
Niet iedereen loopt hetzelfde risico om een melanoom te ontwikkelen: verschillende factoren beïnvloeden namelijk dit risico. De risicofactoren worden onderverdeeld in factoren van persoonlijke aard (fototype, aantal pigmentvlekken), de persoonlijke en familiale voorgeschiedenis, en omgevingsfactoren.
De volgende factoren verhogen de kans op huidkanker:

• de persoon heeft een lichte huid en blonde of rode haren
• de huid vertoont een groot aantal schoonheidsvlekjes, bovendien zijn minstens 3 ervan onregelmatig
• er zijn antecedenten in de familie
• regelmatig zonnen of onder de zonnebank gaan
• tijdens de kindertijd heeft de persoon meerdere zonnesteken opgelopen
  
  

Persoonlijke karakteristieken

• fototype, dit is de mate waarin men op de zon reageert, gaande van een roodharig persoon (fototype I) die steeds verbrandt en nooit bruin wordt, over fototype II (verbrandt altijd, wordt soms bruin) tot de personen met een zeer donkere huid, de fototypes V en VI. Personen met de zwakste pigmentbescherming (fototypes I en II) lopen meer risico
• de aanwezigheid van een groot aantal pigmentvlekken speelt een belangrijke rol. Dit is vooral het geval bij de zogenaamde “atypische” pigmentvlekken (zie verder).
  
  

Persoonlijke of familiale voorgeschiedenis

Deze factoren kunnen het risico op een melanoom met een factor 500 verhogen.

Omgevingsfactoren

Ultraviolette straling (UV) is tot nog toe de enige gekende en algemeen aanvaarde uitwendige risicofactor. Welke soort UV-stralen het meest schadelijk zijn en hoe de schade precies wordt toegebracht is tot nog toe onvolledig bekend.
Studies tonen het schadelijk effect aan van UV-expositie op kinderleeftijd.
Ook intermittente zonne-expositie (mensen die doorgaans niet zoveel in de zon komen, maar zich op vakantie plots in hoge mate gaan blootstellen aan UV) lijkt een belangrijke rol te spelen in de ontwikkeling van melanoom.
Ook het regelmatig gebruik van de zonnebank is een risicofactor.

Lees ook: Is “voorbruinen” onder de zonnebank een goed idee?

Huidkanker en jongeren

© Getty Images

Men schat dat 50 à 80 % van schade aan de huid, veroorzaakt door de zon, wordt opgelopen in de kinder- en adolescentietijd. De tijd tussen een intensieve blootstelling aan de zon en het verschijnen van melanoom is ongeveer 15 à 20 jaar.

Kinderen worden tijdens spelactiviteiten in de zon over het algemeen goed in het oog gehouden en beschermd door hun ouders. Adolescenten daarentegen worden geleidelijk onafhankelijker van hun ouders, vooral tijdens vrijetijdsactiviteiten in open lucht. Daarom moeten jongeren vanaf 10 à 12 jaar, leren om zelf goed zorg te dragen voor hun huid.

1. Vermijd strand, zwembaden en buitensportterreinen op momenten dat de zon het hardst schijnt (tussen 11u en 15u).
   
2. Bescherm je huid met een T-shirt en een hoed; en je ogen met een degelijke zonnebril.
3. Gebruik meerdere keren per dag een goede beschermende zonnecrème (factor 20 of meer); waterproof indien je in het water gaat.
4. Vermijd in elk geval een zonnesteek. Zie dat je nooit rood verbrandt
5. Vermijd de zonnebank.
   
   

Lees ook: Houdbaarheid: hoelang blijft zonnecrème goed?

Melanoom herkennen

© Getty Images

Bij het inspecteren van pigmentletsels of schoonheidsvlekken zijn er een aantal tekens waarop men moet bedacht zijn. Deze tekens helpen bij zelfonderzoek om na te gaan of je te doen hebt met enerzijds een banaal goedaardig pigmentletsel of anderzijds een verdacht pigmentletsel, met andere woorden een pigmentletsel dat verder door de arts/dermatoloog dient onderzocht te worden.

• Goedaardige pigmentletsels zijn meestal symmetrisch opgebouwd, dit wil zeggen dat bij het trekken van een kruis door het letsel de vier kwadranten gelijk zijn. Wanneer dit niet het geval is betreft het een asymmetrisch letsel. Een asymmetrische vlek wijst mogelijk op een verdacht pigmentletsel.
• Men moet ook bedacht zijn op de mogelijkheid van een maligne melanoom wanneer de randen van een pigmentletsel veranderen. Melanomen hebben dikwijls een zeer onregelmatige boord, gekarteld tot landkaartvormig, terwijl een goedaardig pigmentletsel meestal regelmatig en scherp begrensd is.
• Wijzigingen in kleur van een pigmentletsel zijn ook een verdacht teken. De evaluatie van de kleur is inderdaad één van de belangrijkste aspecten in de klinische diagnose van een maligne melanoom. Belangrijk is de globale symmetrie of regelmaat van de kleur en het aantal kleuren. Een maligne melanoom heeft vaak verschillende kleuren in een complex of wanordelijk patroon. Bovenop verschillende tinten bruin kan er een mengeling zijn van rood, grijs, wit, blauw, roos en zwart.
• De diameter van een pigmentletsel is ook een belangrijke parameter. Een maligne melanoom heeft meestal een diameter die groter is dan 6 mm.
  
  

Deze kenmerken zijn gemakkelijk te onthouden via de volgende ABCD-regel.

Lees ook: Melanoom herkennen: wat zijn de symptomen?

Men zal dus aan de mogelijkheid van een (beginnend) maligne melanoom denken bij het zien van een asymmetrisch pigmentletsel, met onregelmatige boorden, met variabele kleurtinten (color). Meestal zal een maligne melanoom een diameter hebben van meer dan 6 mm. 

• Naast de kenmerken vervat in deze memotechnisch handige regel zijn er nog een aantal andere verdachte tekens, zoals het groter worden van de pigmentvlekken, het ontstaan van een welving in een pigmentletsel, het verdwijnen van de huidlijnen, schilfering, het verschijnen van een inflammatoire boord rond het letsel, korstvorming, bloeding, en tenslotte het week en fragiel worden van een pigmentletsel.
• Sommige maligne melanomen gaan zeer snel evolueren en van in het begin in de diepte uitbreiden. Zij kunnen een diameter hebben die kleiner is dan 6 mm, een egale kleur hebben (meestal bruin-zwart), en zijn meestal scherp begrensd. Zij manifesteren zich dus onder de vorm van een knobbeltje dat plots verschijnt, dat dikker wordt en tenslotte gaat zweren of bloeden. De mogelijkheid van een melanoom moet dus zeker overwogen wanneer men een van deze veranderingen opmerkt in een nieuw of bestaand pigmentletsel.
  
  

Lees ook: SPF zonnecrème: mag je langer in de zon blijven met een hoge factor?

Diagnose: dermatoscopie

Een dermatoscoop lijkt op een otoscoop, dat is het toestelletje dat de dokter gebruikt om in de oren te kijken. In de kop van de dermatoscoop zit een lens die 10x vergroot, een halogeenlampje en een glazen venstertje, dat rechtstreeks op de huid geplaatst wordt waar vooraf wat olie is opgedruppeld. Door die olie kan het licht dieper in de huid dringen. Op die manier kan men met vrij grote nauwkeurigheid de bovenste huidlagen (de opperhuid en het bovenste deel van de lederhuid) bestuderen.
Dankzij de dermatoscopie kan de dermatoloog een juiste diagnose stellen. De belangrijkste vraag die zich daarbij stelt, is of het om een goedaardig letsel gaat (een schoonheidsvlek of een wrat, bijvoorbeeld) of om een kwaadaardig letsel (huidkanker). Een 100% zekerheidsdiagnose wordt echter slechts bekomen na heelkundige wegname en microscopisch onderzoek van het letsel. Daarom zal de dermatoloog elk verdacht letsel wegnemen om het te laten onderzoeken. 

Lees ook: Hoe kunnen moedervlekken verwijderd worden ?

Behandeling van het melanoom

De behandeling van het melanoom is afhankelijk van het klinisch stadium waarin de patiënt zich bevindt. Dit stadium wordt bepaald aan de hand van de microscopische dikte van het letsel in de huid, gemeten in millimeter (Breslow index), en van de eventuele aanwezigheid van metastasen (uitzaaiingen) in de lymfeklieren of andere organen, wat blijkt uit klinische en radiologische onderzoeken. Het kan gaan om chirurgie, radiotherapie, chemotherapie en/of immunotherapie.

Lees ook: Immunotherapie verandert de prognose van melanoom

Bronnen:
https://www.kanker.be
https://www.euromelanoma.eu