Het glutenvrije dieet: wat mag je wel en niet eten?

In dit artikel

Wat mag je niet eten?
Wat mag je wel eten?
Uitdagingen bij een glutenvrij dieet

dossier

Wie lijdt aan coeliakie of glutenintolerantie - een chronische auto-immuunziekte - verdraagt geen gluten. Bij die personen beschadigen gluten de darmvlokken in de dunne darm waardoor die niet meer behoorlijk kan functioneren. Zelfs een minuscule hoeveelheid, zoals bijvoorbeeld een broodkruimel, kan al voor problemen zorgen.

Lees ook: Coeliakie of glutenintolerantie: symptomen en behandeling

Wat mag je niet eten?

Tarwe, rogge, haver, gerst en spelt bevatten het eiwit gluten. Bij coeliakiepatiënten veroorzaakt gluten - of beter gezegd gliadine, een onderdeel van gluten - een beschadiging aan de dunne-darmwand. Deze granen zijn dus verboden in het glutenvrije dieet. Dat geldt ook voor alle producten waarin deze granen zijn verwerkt of mee in aanraking zijn geweest.

Ook het zetmeel van tarwe, rogge, haver, gerst en spelt mag iemand met coeliakie niet eten. Het bevat op zichzelf geen gluten. Maar als de graankorrels worden gemalen, blijft er heel vaak een spoortje gluten in achter.

Lees ook: Dermatitis herpetiformis (coeliakie van de huid): huiduitslag door glutenintolerantie

Wat mag je wel eten?

Rijst, maïs, boekweit, aardappel, soja, guarpitmeel, tapioca, arrowroot, agar-agar, johannesbroodboompitmeel, gelatine, sago, xanthaangom, gierst en fabrieksmatig glutenvrij gemaakte meelsoorten zijn glutenvrij. Ze mogen gebruikt worden in het glutenvrije dieet. Let wel op dat ze niet gemengd zijn met glutenbevattende meelsoorten, want dan zijn ze natuurlijk níet glutenvrij. Denk daarbij bijvoorbeeld aan maïsbrood of boekweitpannenkoeken. Aan deze producten wordt bijna altijd tarwebloem toegevoegd, omdat ze dan elastischer zijn en niet zo gauw uit elkaar vallen.

Zetmeel van maïs, rijst, aardappelen, boekweit enzovoort is toegelaten in een glutenvrij dieet. Als de verpakking van een product alleen zetmeel vermeldt, is het zetmeel afkomstig van glutenvrije granen. Als het afkomstig is van glutenbevattende granen moeten fabrikanten dit op het etiket vermelden (sinds 2000).

Gemodificeerd zetmeel is zetmeel dat op een bepaalde manier is bewerkt, zodat het beter te verwerken is of beter smaakt. Het zegt niets over het eventuele glutengehalte. Daarom geldt voor gemodificeerd zetmeel hetzelfde als voor zetmeel en kan je de bovenstaande richtlijnen gebruiken.

Glutenvrij tarwezetmeel is in feite 'glutenarm'. Het zetmeel is zo bewerkt dat het gluten er zoveel mogelijk is uitgehaald. Een product dat tarwezetmeel bevat, maar waar op de verpakking staat dat het glutenvrij is, mag zo heten als het glutengehalte niet boven een internationaal bepaalde grenswaarde uitkomt.

Deze waarde is vastgelegd in de zogenaamde Codex Alimentarius, internationale wetten en regels voor voedingsmiddelen. Dat wil zeggen dat als gemeten is dat het glutengehalte van het product onder die grenswaarde ligt, het product zo goed als glutenvrij is. De meeste coeliakiepatiënten kunnen het dan probleemloos gebruiken. In de lijst van glutenvrije merkartikelen kan je ook vinden of een product (glutenvrij) tarwezetmeel bevat. Let op: niet alle coeliakiepatiënten verdragen tarwezetmeel.

Lees ook: 15 vragen over coeliakie of glutenintolerantie

Uitdagingen bij een glutenvrij dieet

Gevoelige darm

Coeliakiepatiënten die nog maar net op een glutenvrij dieet zijn overgegaan hebben vaak een heel gevoelige darm. Het is daarom verstandig voorzichtig te zijn met die voedingsmiddelen die de darm overmatig prikkelen, zoals vetten, peulvruchten, gedroogd fruit, noten en zaden, vruchtensap, koolsoorten en uien, stroop en appelstroop, kruiden en specerijen.

Alternatieven voor brood

Een ander beginprobleem is het glutenvrije brood waarvan zowel smaak als structuur afwijken van gewoon brood. Voor brood zijn er ook prima vervangingsmogelijkheden. Deze zijn zeker zo volwaardig en zijn bovendien een uitkomst wanneer glutenvrij brood niet direct voorhanden is.Voorbeelden zijn:

glutenvrije muesli,
glutenvrije pap, zoals rijstepap,
glutenvrij knäckebröd
glutenvrije crackers, beschuit, toasts,
rijst- of maïsrijstwafels (ook wel popcornwafels genoemd) maar rijstwafels hebben zeker niet dezelfde voedingswaarde als glutenvrij brood
gluten-ex, een soort Liga glutenvrije cornflakes
pannenkoeken (b.v. van boekweit)
een tweede warme maaltijd.

Lactose-intolerantie

Een lactose-intolerantie (lactose =melksuiker) in de beginfase van coeliakie komt regelmatig voor. Het enzym lactase is onvoldoende aanwezig in de dunne darm, waardoor de splitsing van lactose onvoldoende plaatsvindt en diarree het gevolg is. Dit is meestal tijdelijk.

Of iemand lactose verdraagt is voor iedereen anders en hangt af van de mate waarin het enzym lactase in de dunne darm aanwezig is. Meestal hoeft het dieet niet helemaal lactosevrij te zijn. Vervanging van gewone melk en melkproducten door lactose beperkte producten is dan voldoende. Wanneer er géén lactase in de dunne darm aanwezig is, gelden strenge dieetprincipes. Zo streng zelfs dat behalve de melk en melkproducten ook levensmiddelen waarin melk verwerkt is (zoals boter en margarine) niet zijn toegestaan.

Harde kaas bevat zeer weinig tot geen lactose. In zachte kaas zit wel nog lactose. Ter vervanging van melkproducten kan je soja- en andere plantaardige producten gebruiken.

Lees ook: Hebben gluten een effect op de werking van onze hersenen?

Lees ook: Koemelkallergie of lactose-intolerantie bij baby's: de verschillende symptomen

Bronnen:
https://www.voedingscentrum.nl
https://www.glutenvrij.nl

auteur: Sara Claessens, gezondheidsjournalist

Laatst bijgewerkt: mei 2023

Delen Whatsapp Tweet Mail