Is een ijskoude douche in de ochtend echt zo gezond?

video

Van een ijskoude douche in de ochtend ben je misschien wel in één keer goed wakker, maar is zo'n ijzige plens water in je gezicht wel gezond voor je? Het wordt in elk geval steeds populairder om even kort te kou te trotseren, denk maar aan de cabines cryotherapie, waar je voor drie minuten jezelf blootstelt aan -110 graden. Nederlands thermofysioloog Hein Daanen (Vrije Universiteit) onderzoekt hoe ons lichaam reageert op koude temperaturen. In dit online college van Universiteit van Nederland legt hij uit waarom je in de kou blauw aanloopt en of blootstelling aan extreme temperaturen wel nut heeft. Onder het filmpje vind je de samenvatting. 

Koude blootstelling: risico’s en gevaren

Hoewel er zeker mogelijke voordelen zijn, is het belangrijk om stil te staan bij de risico’s. Jaarlijks worden bijvoorbeeld verdrinkingsgevallen gerapporteerd bij mensen die in koud water zwemmen. Door de extreme kou kunnen spieren verstijven, waardoor het moeilijk of zelfs onmogelijk wordt om nog te zwemmen. Als je dan je drijfvermogen verliest, loop je groot risico op verdrinking.

Ook op fysiologisch niveau zijn er grenzen. Extreme kou kan leiden tot bevriezing of de zogeheten "loopgravenvoet" – een ernstige aandoening waarbij de doorbloeding van tenen en voeten zo sterk vermindert dat weefselschade optreedt, soms met amputatie als gevolg.

Hoe reageert ons lichaam op kou?

Volgens een thermofysioloog – een expert in hoe het lichaam reageert op warmte en kou – is ons lichaam uitgerust met een aantal slimme mechanismen om de kerntemperatuur te beschermen wanneer we kou ervaren: 

• Bloedvatvernauwing (vasoconstrictie): De bloedvaten in de huid vernauwen zich om warmteverlies te beperken. Vooral handen en voeten koelen daardoor sneller af, wat we vaak als eerste merken. Deze reactie helpt om de kern van het lichaam warm te houden, maar verhoogt het risico op koudeletsels aan de extremiteiten.
• Rillen (thermogenese): Wanneer vasoconstrictie niet genoeg is, begint het lichaam te rillen. Dit spiertrillen genereert warmte: van ongeveer 100 watt in rust tot wel 400 watt bij intensief rillen. Zelfs klappertanden is een vorm van warmteproductie.
• Gedrag: Het krachtigste wapen tegen de kou is ons gedrag. We trekken warme kleren aan, zoeken beschutting en beschermen ons actief tegen de elementen. Een belangrijke tip van de thermofysioloog: trek handschoenen pas aan als je handen warm zijn. Kleding houdt warmte vast, maar als je koude handen hebt, is er niets om vast te houden.

Koude vs. hitte: een evolutionair nadeel

Interessant is dat ons lichaam beter is aangepast aan hitte dan aan kou. We kunnen efficiënt warmte kwijt via zweten en verdamping – een systeem dat uitstekend werkt. Maar tegen kou zijn we relatief kwetsbaar.

Dat komt volgens de thermofysioloog omdat we evolutionair gezien pas kort geleden koude klimaten zijn gaan bewonen (zo’n 40.000 jaar geleden). Fysiologisch gezien zijn we nog steeds “tropische dieren”. Inheemse volkeren zoals de Inuit zijn dan ook geen biologisch beter aangepaste mensen, maar meesters in gedragsaanpassing aan koude omstandigheden.

En het immuunsysteem dan?

Er zijn aanwijzingen dat gecontroleerde blootstelling aan kou – zoals bij koude douches of winterzwemmen – een positief effect kan hebben op het immuunsysteem. Zo zou het kunnen bijdragen aan een verhoogde weerstand, verbeterde doorbloeding en mentale alertheid. Maar de wetenschappelijke onderbouwing is nog beperkt. De meeste studies zijn kleinschalig of missen sterke controlegroepen.

Conclusie

Koude douches en winterzwemmen kunnen voordelen opleveren, vooral op het gebied van mentale weerbaarheid en mogelijk de immuniteit. Toch zijn er ook serieuze risico’s aan verbonden, vooral als je het onvoorbereid of te extreem aanpakt.

Dus: ja, een koude douche kan gezond zijn – maar met gezond verstand, goede voorbereiding en respect voor de grenzen van je lichaam. Als je er nieuwsgierig naar bent, begin dan langzaam, bouw het op, en luister altijd naar je lichaam. De kou is geen vijand, maar ook zeker geen onschuldige wellnessgadget.

Lees ook: Hoe ontstaat ijshoofdpijn of brain freeze?