Meningitis: symptomen-risico-septicemie

dossier

Lees ook: Meningitis of hersenvliesontsteking: twee soorten

Lees ook: Meningitis: vaccinatie

Vroege herkenning is essentieel

Bacteriële meningitis is een levensbedreigende aandoening.Het is zeer belangrijk om de typische klinische tekenen van meningitis tijdig te herkennen. In het begin lijkt het immers soms op een (zware) griep, maar de ziekte verloopt veel fulminanter. Meningitis evolueert in 1 à 2 dagen, zelfs in enkele uren en de patiënt wordt ernstig ziek.

In tabel 1 worden de voornaamste symptomen van meningitis samengevat. Niet al deze symptomen komen altijd of gelijktijdig voor. Het is uiterst belangrijk dat deze symptomen worden gecontroleerd bij een patiënt met koorts van onbekende oorsprong. Indien één van deze symptomen worden vastgesteld moet men onmiddellijk optreden gezien het fulminante verloop van een dergelijke infectie.

TABEL : Klinisch beeld van meningitis

Risicopersonen

Meningokokken meningitis is op elke leeftijd de meest voorkomende oorzaak van meningitis en septicemie. Het merendeel van de infecties treedt op bij zeer jonge kinderen (met een piekincidentie van invasieve infecties rond 17 maanden). Sinds enkele jaren kwamen zij ook bij jongeren van 15 tot 19 jaar en bij volwassenen voor.
Hersenvliesontsteking door pneumokokken komt vooral voor bij baby's en peuters tot 2 jaar en bij ouderen. Bij jonge kinderen is de natuurlijke afweer tegen de pneumokok nog niet volledig ontwikkeld. Vooral kinderen jonger dan 1 jaar zijn het slachtoffer van invasieve pneumokokken infecties. De piekincidentie situeert zich rond 5 maanden. De kans op blijvende gevolgen is voor jonge kinderen het grootst.
Meningokokken en pneumokokken verspreiden zich van persoon tot persoon, na nauw, rechtstreeks contact, door keelsecreties (hoesten, niezen, zoenen…) en/of neussecreties (snuiten).
Buiten het menselijk lichaam kunnen de bacteriën slechts enkele seconden overleven. Ze kunnen dus niet worden verspreid via zwembad- of douchewater.
De besmetting kan wel gebeuren door voorwerpen die met de mond in aanraking komen, zoals sigaretten, glazen of tassen, tandenborstel, lipstick, speelgoed, snorkels, maskers, muziekinstrumenten…

Lees ook: Meningitis of hersenvliesontsteking: twee soorten

Risicofactoren:

• Recente luchtweginfecties verhogen het risico op een invasieve pneumokokken- of meningokokkeninfectie.
• Blootstelling aan sigarettenrook, ook passief, zou de kans op besmetting met meningokokken verhogen.
• Asplenie (zonder milt)

De verspreiding van meningokokkenmeningitis treedt voornamelijk op in gesloten gemeenschappen (bv. kinderdagverblijven, scholen…). Alleen nauwe contacten van de patiënt betekenen een verhoogd risico. Een vuistregel voor wat als 'nauw contact' moet worden beschouwd is: iedereen die frequent met de patiënt heeft geslapen of gegeten.
Aan de hoog risico personen wordt een korte profylactische antibiotica-kuur aaangeraden omdat zij een grote kans hebben om te ziekte te ontwikkelen. Deze behandeling vermindert, maar sluit het risico op besmetting niet uit.
De profylaxe moet zo snel mogelijk gestart worden, idealiter binnen de 24 uur na het optreden van de eerste symptomen. Indien er meer dan twee weken zijn verlopen tussen het contact en het optreden van de ziekte, is het risico op besmetting gering en wordt geen profylaxe toegepast.
Het is raadzaam om gedurende één maand waakzaam te blijven.

Volgende personen worden als HOOG RISICO-GROEP beschouwd:
• Directe familie: vooral jonge kinderen en tieners
• Kinderdagverblijven en kleuterschool: alle kinderen die contact hebben gehad met het zieke kind in de 7 dagen voor het optreden van de eerste symptomen. Bij een onthaalmoeder worden al de gezinsleden en alle kinderen beschouwd als nauwe contacten.
• bij directe blootstelling aan mond- of neussecreties (door kussen, gebruik van dezelfde tandenborstel, gebruik van dezelfde drinkflessen, gebruik van dezelfde snorkels of andere mondapparatuur, mond op mond beademing…) in een periode van 7 dagen voor het optreden van de eerste symptomen
• bij frequent slapen of eten in dezelfde ruimte als de patiënt (bv. internaat, vakantiekamp…)

Worden NIET ALS HOOG-RISICO GROEP beschouwd:
• Contacten met klasgenoten en collega's op het werk en dergelijke lopen zelden een verhoogd risico en hebben meestal geen speciale behandeling of onderzoek nodig, tenzij er sprake is van nauw lichaamscontact.
• Medisch en para-medisch personeel loopt geen verhoogd risico op besmetting, behalve bij onbeschermd direct contact met neus- of mondafscheidingen, bv. bij mond-op-mond beademing
• Indirecte contacten met besmette personen (bv. huisgenoten van kinderen die in een kinderdagverblijf zijn) worden niet beschouwd als hoog risicogroep.

Meningokokkensepticemie (bloedvergiftiging)

Wanneer de bacterie via de slijmvliezen van neus- en keelholte weet door te dringen in de bloedbaan scheidt ze daar giftige stoffen af. Deze stoffen veroorzaken bloedingen en stolsels waardoor doorbloedingsstoornissen van de huid en ledematen kunnen ontstaan. Ook kan er schade aangericht worden in de organen zoals bijvoorbeeld hart, lever of nieren.
Sepsis kan fataal zijn. Ongeveer 20% van de patiënten zal overlijden. Daarnaast zal ongeveer 20% restverschijnselen overhouden. Restverschijnselen kunnen zowel neurologisch als lichamelijk zijn. In de praktijk komen lichamelijke restverschijnselen vaker voor. Lichamelijke restverschijnselen betreffen vooral vaatwandontstekingen, littekenvorming en/of amputaties en op langere termijn kunnen groeistoornissen ontstaan. Soms kunnen de organen blijvend letsel overhouden en worden patiënten bijvoorbeeld afhankelijk van nierdialyse.
Snelle behandeling geeft een betere prognose, maar is geen garantie dat de patiënt zal overleven of geen restverschijnselen zal houden.

Symptomen van sepsis:
• hoge koorts of ondertemperatuur
• spierpijn of spierzwakte
• koude handen en/of voeten
• braken, buikpijn (evt. met diarree)
• verwardheid, sufheid (bij jonge kinderen meestal pas in laat stadium)
• petechiën en purpura: vlekjes (puntbloedinkjes) die snel groter worden (soms in een laat stadium)
• lethargie, verlaagd bewustzijnsniveau (reageert niet op stemmen, op drukpijn…)
• versnelde ademhaling (vroeg stadium)
• versnelde hartslag (vroeg stadium)
• hypotensie (in een laat stadium)
• verminderde urine-uitscheiding
• nekstijfheid ontbreekt

Kenmerkend voor een meningokokken sepsis is vooral het ontstaan van vlekjes onder de huid die lijken op vlekjes zoals bij mazelen. De vlekjes worden snel groter en vormen verse bloeduitstortingen. De uitslag kan zich over het hele lichaam verspreiden De vlekken zijn rood of paars van kleur en worden niet wit als er met een glas op wordt gedrukt (je kunt de vlekjes niet wegdrukken).Het voorkomen van deze bloedingen in huid en slijmvliezen noemt men ook het syndroom van Waterhouse-Friderichsen.

Lees ook: Meningitis kennistest