Rijbroeksyndroom of Lipoedeem: een erfelijke stoornis in de vetverdeling

dossier Sommige mensen, vooral vrouwen, hebben overmatig dikke heupen, benen of armen, zonder dat er evenwel sprake is van overgewicht. Deze mensen lijden mogelijk aan lip- of lipo-oedeem. Dat betekent letterlijk ‘vetzwelling’. Lipoedeem is een chronische aandoening in de aanmaak van het vetweefsel. De vetcellen zijn groter en onregelmatig van vorm (lipohypertrofie) en het vetweefsel is ongelijkmatig verdeeld over het lichaam. Meestal is er een abnormale ophoping van vet in de benen en heupen, soms ook de armen. De voeten (of handen) zijn daarentegen vaak opvallend dun. Door de typische zwelling van de heupen of de bovenbenen wordt het ook wel eens ‘rijbroeksyndroom’ genoemd.

Lipoedeem en lymfoedeem

Lipoedeem moet onderscheiden worden van lymfoedeem waarbij weefselvocht (lymfe) ophoopt in het lichaam en bv. voeten en benen kunnen opzwellen. Het gaat om twee totaal verschillende aandoeningen. Bij een aantal mensen met lipoedeem kan na verloop van tijd wel een lymfoedeem ontstaan door een verminderde afvoer van weefselvocht en verslapping van het bindweefsel. Die combinatie van lipoedeem en lymfoedeem wordt ook wel lymfo-lipoedeem genoemd.

Lees ook: Lymfoedeem: ‘dikke armen’ of ‘dikke benen’

Hoe ontstaat lipoedeem?

De oorzaak van lipoedeem is niet bekend. De aandoening is vaak familiair bepaald, wat doet vermoeden dat er een erfelijke factor meespeelt.
De ziekte treedt in de regel tegen het einde van de puberteit of tijdens een zwangerschap op, wat doet vermoeden dat ook hormonen een rol spelen. Soms speelt de menopauze of een aandoening, zoals een schildklierafwijking, een rol. Bij mannen zou het een gevolg zijn van een hormonale stoornis of zou de lever vaak beschadigd zijn.
De ziekte wordt niet veroorzaakt door teveel eten en ze neemt niet af door het volgen van een dieet.

Herkenningstekens van lipoedeem

• Symmetrische zwellingen: In tegenstelling tot lymfoedeem treedt lipoedeem steeds symmetrisch op, dus aan twee zijden van het lichaam, meestal op de heupen, bovenbenen en knieën. Typisch zijn billen en heupen in de vorm van een ‘rijbroek’.

• Handen en voeten zijn nooit aangedaan (in tegenstelling tot lymfoedeem). Zwelling van de voeten kan wijzen op een beginnend, bijkomend lymfoedeem.

• Pijn bij druk en aanrakingen. In vergevorderde stadia pijn bij het stappen door schurende huid en pijn door strak zittende kledingstukken.

• De huid is zacht met knobbeltjes en putjes; cellulitis (sinaasappelhuid).

• In tegenstelling tot andere vormen van oedeem kunnen bij lipoedeem geen deukjes in de huid worden gedrukt.

• Zwaar gevoel of pijn in de benen, opgezwollen benen.

• Soms een koud gevoel, vooral van de onderbenen. De klachten nemen in de loop van de dag toe, vooral bij warmte.


• Gemakkelijk blauwe plekken.

• Vrijwel geen verbetering bij gewichtsvermindering: het vet verdwijnt op andere plaatsen waar minder vet aanwezig is (gezicht, borsten, etc.).

• Kledingmaat van onder- en bovenlichaam kunnen 2-3 maten verschillen.

• Negatieve "Proef van Stemmer": De proef of het teken van Stemmer gebruikt om lymfoedeem te herkennen. Hierbij wordt getracht de huid tussen de tweede en derde teen van de voet beet te pakken. Lukt dit niet dan is het teken van Stemmer positief. Dit wordt gezien als een belangrijke indicatie van lymfoedeem.

Na verloop van tijd kunnen er allerlei bijkomende klachten ontstaan.
• moeheid
• verminderde spierkracht in enkeles, voeten, knieën...
• gewrichtsproblemen (vooral de knie)
• een bijkomend lymfoedeem.

Hoe wordt lipoedeem behandeld?

Er bestaat geen behandeling waarmee het lipoedeem kan worden genezen. Het enige wat men kan proberen is de gevolgen ervan zoveel mogelijk te beperken en vooral voorkomen dat het lipoedeem en de daarmee gepaard gaande klachten verergeren.

1. Vermijd overgewicht. Lipoedeem ontstaat niet door overgewicht. Daarom kan het ook niet met vermageringskuren bestreden worden. Vermijd wel overgewicht omdat dit de klachten, zoals gewrichtspijn, kan verergeren. Als u overgewicht heeft, moet u proberen om uw lichaamsgewicht op een Body Mass Index (BMI) tussen 19 en 25 in te stellen.

2. Voldoende lichaamsbeweging zoals fietsen, wandelen, zwemmen, fitness, enz.
Sporten die leiden tot overbelasting of sporten met veel plotselinge bewegingen (bijvoorbeeld squash) zijn af te raden. Datzelfde geldt voor lichamelijk zwaar werk.

3. Draag overdag speciale therapeutisch elastische kousen (TEK) om extra vochtvorming tegen te gaan en afvoer van lymfe te bevorderen. Dergelijke steunkousen zijn altijd nodig als er tevens sprake is van lymfoedeem. De voorkeur gaat dan ook vaak uit naar een vlakgebreide therapeutisch elastische kous.
Vermijd extreme kou en extreme warmte. Vermijd knellende kleding (draag geen strakke ceintuur of BH) en draag gemakkelijke, platte schoenen.

4. Als het lipoedeem gepaard gaat met lymfoedeem kan manuele lymfdrainage toegepast worden. Dit is een soort massage waarbij men de verstoorde of beperkte afvoer van de lymfe probeert te verbeteren. Tevens worden de nog werkende lymfevaten gestimuleerd.

5. Geneesmiddelen hebben geen enkel effect.
Ook allerlei zalfjes en apparaten om overtollig vet en cellulitis te behandelen, bijvoorbeeld met bodyformsystemen of lipolyse, is zinloos.

6. Een klassieke liposuctie (het wegzuigen van vet bijvoorbeeld rond de knie of het onderbeen) wordt afgeraden, onder meer omwille van de mogelijke risico zoals beschadiging van de lymfebanen.
Een specifieke vorm van liposuctie, vibro-liposuctie met vibrerende zuignaalden, waarbij het apparaat blokkeert wanneer het in aanraking komt met weefsel dat niet uit vet bestaat, zou wel kunnen gebruikt worden. Er bestaat echter nauwelijks onafhankelijk onderzoek over de (duurzame) effecten en de mogelijke risico’s van deze techniek.

Meer info Lipoedeem.htm
www.lipv.nl/
www.lymfoedeem.nl