Anafylactische shock: ernstige allergische reactie en medisch noodgeval
In dit artikel
Anafylactische shock: ernstige allergische reactie en medisch noodgeval
dossier
Anafylaxie is een ernstige en plotselinge allergische reactie die enkele minuten tot twee uur na blootstelling aan een allergeen kan optreden, zoals insectengif, voedsel of medicatie. Het kan leiden tot een anafylactische shock, een levensbedreigende toestand. Dit is een medisch noodgeval. Het herkennen van de eerste waarschuwingssignalen kan levens redden.
Wat is anafylaxie?
© Getty Images - Anafylactische shock en adrenaline-injectie
Anafylaxie is een ernstige, gegeneraliseerde allergische reactie die snel optreedt na contact met bepaalde stoffen. Het immuunsysteem reageert overdreven op een onschuldige stof die het als gevaarlijk beschouwt. Hierbij komen plots grote hoeveelheden histamine en andere ontstekingsstoffen vrij, wat het functioneren van vitale organen verstoort.
In tegenstelling tot milde allergische reacties, die lokaal blijven (zoals huiduitslag, zwelling of een loopneus), treft anafylaxie meerdere lichaamssystemen: de huid, luchtwegen, het hart, het spijsverteringsstelsel… Het vereist een spoedbehandeling.
Lees ook: Welke allergische reacties kan een geneesmiddel veroorzaken?
Anafylactische shock
Als anafylaxie een plotse daling van de bloeddruk, ernstige ademhalingsproblemen of bewustzijnsverlies veroorzaakt, spreekt men van een anafylactische shock of ernstige anafylaxie. Dit is een absoluut medisch noodgeval. Zonder snelle behandeling kan het leiden tot een hartstilstand.
Lees ook: Bij, wesp, hoornaar of hommel: wat doen bij een steek?
|
Het verschil tussen anafylaxie, anafylactische shock en Quincke-oedeem
Deze drie termen worden vaak verward, maar beschrijven verschillende situaties:
- Anafylaxie is een ernstige allergische reactie waarbij meerdere organen betrokken zijn. Ze kan mild zijn, maar ook overgaan in shock.
- Anafylactische shock is de ernstigste vorm van anafylaxie, met een instorting van de bloeddruk. Dit leidt tot bewustzijnsverlies en kan fataal zijn zonder snelle interventie.
- Quincke-oedeem is een plotselinge zwelling van het gezicht, de oogleden, lippen, tong of het strottenhoofd. Dit kan deel uitmaken van een anafylactische reactie, maar ook afzonderlijk voorkomen. Het is vooral gevaarlijk als het de luchtwegen blokkeert en vereist medische spoedhulp.
Oorzaak anafylactische reactie
Bij anafylaxie heeft het lichaam eerder contact gehad met het allergeen en het als een bedreiging onthouden. Een volgende blootstelling – zelfs in minieme hoeveelheid – kan een veel sterkere reactie uitlokken.
Vaak voorkomende allergenen zijn:
- Insectengif: vooral van bijen, wespen, horzels (hymenoptera).
- Geneesmiddelen: zoals antibiotica (vooral penicilline), niet-steroïdale ontstekingsremmers (ibuprofen, aspirine), en anesthetica.
- Voedingsmiddelen: vooral bij kinderen – pinda’s, noten, koemelk en geitenmelk, eieren, schaaldieren…
- Latex, bijvoorbeeld in medische handschoenen.
Lees ook: Latexallergie: symptomen, maatregelen en preventie
Eerste symptomen van een anafylactische shock
De meeste anafylactische reacties beginnen binnen enkele minuten na blootstelling, maar soms ook pas na twee uur. Let dus goed op bij contact met bekende allergenen.
De eerste symptomen van anafylactische reactie:
- Tintelingen in handen, voeten, mond of tong
- Warmtegevoel en roodheid in het gezicht
- Jeuk in de keel, niezen, droge hoest
- Misselijkheid, buikpijn, diarree
Symptomen van anafylaxie:
- Huid: galbulten, jeuk, roodheid, zwelling van gezicht, lippen, oogleden
- Luchtwegen: ademnood, piepende ademhaling, hoest, beklemming, hese stem, zwelling in keel of tong
- Spijsvertering: buikkrampen, misselijkheid, braken, diarree
- Hart/bloedsomloop: snelle hartslag, duizeligheid, zwakte, verwardheid
Symptomen van een anafylactische shock:
- Plotse daling van bloeddruk
- Bleke, klamme huid
- Snelle maar zwakke pols
- Bewustzijnsverlies, verwardheid, onrust
- Ernstige ademhalingsproblemen of ademstilstand
- Hartstilstand in extreme gevallen
Lees ook: Immunotherapie bij hooikoorts: voor wie is desensibilisatie geschikt?
Hoe snel moet je reageren?
Hoe sneller de reactie op het allergeen begint, hoe ernstiger ze meestal verloopt. Een anafylactische shock kan al binnen 5 tot 15 minuten optreden, vooral na een insectensteek of een injectie met een medicijn.
Snel herkennen en handelen is dus cruciaal.
Lees ook: Wat doen bij een allergische reactie op insectenbeet?
Behandeling: wat doen bij een anafylactische shock?
Bel onmiddellijk 112 (in België), ook als je jezelf al adrenaline hebt toegediend.
Het optreden van een anafylactische reactie moet als een noodgeval worden beschouwd – bel dus onmiddellijk de hulpdiensten (112 in België).
- Heb je symptomen van anafylaxie? Blijf niet alleen – roep hulp in van buren, collega’s of familie.
- Adrenaline is het enige doeltreffende middel tegen anafylaxie. Bij vermoeden van een shock moet je meteen een auto-injector (zoals Epipen®, Jext®, Anapen®) gebruiken. Injecteer in de buitenkant van het dijbeen, door kleding heen indien nodig. Houd de spuit 10 à 15 seconden in de dij en masseer daarna de injectieplaats.
- Na toediening: bel onmiddellijk 112 of contacteer je arts. Je moet 24 tot 36 uur gemonitord worden in het ziekenhuis, want in 10% van de gevallen komt de shock terug binnen 10 à 36 uur.
- Gebruik de injector ook als hij vervallen is. Studies tonen aan dat adrenaline meer dan 70% werkzaam blijft tot 5 jaar na de vervaldatum.
- Bij aanhoudende symptomen na 5 tot 15 minuten kan een tweede injectie nodig zijn.
Hoe anafylactische shock voorkomen?
1. Vermijd strikt bekende allergenen
Het lijkt misschien vanzelfsprekend, maar het is de eerste verdedigingslinie. Dit houdt in:
- Etiketten van voedingsmiddelen zorgvuldig lezen, want allergenen kunnen verborgen zitten in onverwachte producten (sporen van pinda’s, melk, soja, enz.).
- Vragen stellen in restaurants of op openbare plaatsen vóór je een gerecht consumeert.
- Gezondheidswerkers, inclusief tandartsen en apothekers, altijd informeren over je bekende allergieën.
2. Draag altijd een adrenaline-auto-injector bij je
Voor mensen met een verhoogd risico schrijft de arts een adrenaline-auto-injector voor (zoals Epipen®, Anapen® of Jext®). Dit is een voorgevulde pen voor eenmalig gebruik die toelaat om meteen adrenaline toe te dienen bij een ernstige allergische reactie.
- Houd deze altijd binnen handbereik: thuis, op het werk, op school of onderweg.
- Controleer regelmatig de vervaldatum.
- Leer hoe je de pen correct gebruikt en leg het gebruik ook uit aan mensen in je omgeving: familie, leerkrachten, collega’s of begeleiders van activiteiten.
- Draag bij voorkeur twee doses met je mee, voor het geval een tweede injectie nodig is.
Bij twijfel over een anafylactische reactie geldt: liever te vroeg dan te laat injecteren – adrenaline kan levens redden.
3. Raadpleeg een allergoloog
Een gespecialiseerde opvolging is essentieel. De allergoloog kan:
- Je allergieën bevestigen en precies identificeren via testen.
- Desensibilisatie overwegen, vooral bij bepaalde allergieën zoals wespen- of bijensteken (hymenopterengif), bepaalde pollen of huisstofmijt. Desensibilisatie vermindert op lange termijn het risico op een ernstige allergische reactie aanzienlijk.
Lees ook: Desensibilisatie bij allergie: allergeenspecifieke immunotherapie (pollen, huisstofmijt, dieren)
Bronnen:
Laatst bijgewerkt: juni 2025
Artikels over gezondheid in je mailbox? Schrijf je in op onze nieuwsbrief en ontvang een gratis e-book met gezonde ontbijtrecepten.
