RED-S: symptomen van een energiebalansstoornis bij sporters

dossier

Steeds meer Belgen beginnen met hardlopen. Ze doen mee aan marathons, trailruns en triatlons. Hoewel deze activiteiten in principe goed zijn voor de gezondheid, schuilt er soms een minder bekend risico: RED-S (Relative Energy Deficiency in Sport of relatief energietekort in de sport). In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, treft het niet alleen topsporters; ook fanatieke amateurs kunnen er last van hebben.

Wat is RED-S?

© Getty Images - Syndrome REDs

Het RED-S-syndroom betekent relatief energietekort in de sport. Deze toestand ontstaat wanneer een atleet meer energie verbruikt (training, dagelijks leven, groei, lichaamsfuncties) dan hij of zij opslaat (voeding, slaap, herstel). En dit gebeurt herhaaldelijk en over een langere periode.

Het lichaam moet zich aanpassen en schakelt over op een “energiebesparende modus”: het vertraagt functies die niet essentieel zijn en te veel energie kosten. Het resultaat: niet alleen daalt de sportprestatie, maar ook de algemene gezondheid komt in gevaar. Het lichaam ondergaat hormonale veranderingen, de immuniteit neemt af, en spijsverterings- en cardiovasculaire problemen kunnen optreden. Ook de mentale gezondheid kan beïnvloed worden.

In 2014 heeft het Internationaal Olympisch Comité dit syndroom officieel erkend, dat veel verder gaat dan het vroegere concept van de “female athlete triad” (eetstoornissen, uitblijven van menstruatie, zwakke botten).

Wie kan het RED-S-syndroom krijgen?

RED-S kan voorkomen bij:

• Mannen en vrouwen (vrouwen lopen ongeveer vier keer meer risico, maar ook mannen worden niet gespaard).
• Jongeren en volwassenen: adolescenten zijn bijzonder kwetsbaar omdat hun lichaam nog in groei is en hogere energiebehoeften heeft.
• Amateur- en professionele sporters: studies tonen aan dat tot 60% van de atleten minstens één teken van RED-S vertoont.

Bepaalde sporten verhogen het risico:

• Duursporten met een zeer hoge energiebehoefte: hardlopen, wielrennen, triatlon, langlaufen…
• Sporten met hoge esthetische eisen (dunheid): turnen, dans, kunstschaatsen…
• Sporten met gewichtsklassen: roeien, judo, boksen, gewichtheffen…
• Zwaartekrachtsporten: klimmen, paardrijden, skispringen…

Sporten waarbij veel nadruk ligt op gewicht, dunheid of prestaties zijn het meest risicovol. Atleten volgen vaak strikte diëten om aan de eisen te voldoen. Hierdoor raken ze ondervoed en kunnen eetstoornissen ontstaan.

Symptomen van RED-S

© Getty Images

RED-S treft verschillende systemen in het lichaam. De meest voorkomende waarschuwingssignalen zijn:

• Hormonen: afwezige, onregelmatige of vertraagde menstruatie bij vrouwen; verminderde libido bij mannen.
• Ongewone vermoeidheid en afname van sportprestaties (kracht, uithoudingsvermogen…).
• Herhaalde blessures: stressfracturen, verstuikingen, vaker voorkomende infecties.
• Groeiproblemen en vertraagde puberteit bij jongeren.
• Onverklaarbaar gewichtsverlies.
• Psychologische problemen: prikkelbaarheid, verminderde motivatie, somberheid, concentratieproblemen.
• Andere mogelijke tekenen: haarverlies, spijsverteringsproblemen, koudegevoel, vertraagde hartslag.

Deze symptomen zijn niet altijd spectaculair, maar een opeenhoping ervan is een reden om een arts te raadplegen.

Gevaren van het RED-S-syndroom

Onbehandeld kan RED-S het lichaam op veel niveaus beïnvloeden:

• Botgezondheid wordt aangetast: risico op stressfracturen of vroegtijdige osteoporose.
• Het cardiovasculaire systeem staat onder druk: vertraagde hartslag, lage bloeddruk…
• Schildklierfunctie kan verstoord raken.
• Het immuunsysteem verzwakt: herhaalde ziekten en infecties.
• Mentale gezondheid verslechtert: angst, depressie, verlies van sportplezier.

Wat doen bij RED-S?

Als je enkele van deze symptomen herkent, ga je best snel langs bij de huisarts of sportarts.

De behandeling is vaak multidisciplinair: arts, kinesitherapeut, diëtist, sportpsycholoog, coach. Het doel is tweeledig:

1. De energiebalans herstellen (voeding aanpassen, trainingsschema herzien).
2. Mentale gezondheid beschermen door druk of schuldgevoel rond voeding en prestaties te vermijden.

In sommige gevallen is een tijdelijke stop of vermindering van training nodig om het lichaam te laten herstellen.

Kan je RED-S voorkomen?

Ja, en het begint met educatie van sporters en coaches. Enkele praktische tips:

• Pas je voedingsinname aan op je trainingsvolume.
• Verwaarloos koolhydraten en vetten niet; deze zijn essentieel voor energie en hormonen.
• Plan voldoende herstelperiodes tussen trainingen.
• Vermijd strikte diëten of onnodige voedseluitsluitingen.
• Luister naar je lichaam en leer de signalen herkennen: ongewone vermoeidheid, verminderde motivatie, herhaalde blessures.

Bronnen: 
https://www.chuv.ch
https://www.medicalnewstoday.com
https://www.healthline.com
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov