10 vragen over netelroos of urticaria

Het is één van de meest voorkomende huidziekten. 20 procent van de bevolking krijgt gedurende zijn leven wel eens te maken met urticaria. In België zouden 50.000 mensen lijden aan een chronische vorm van deze ziekte. 

Urticaria of netelroos is een huidreactie die wordt gekenmerkt door een snel opkomende (vaak binnen de 30 minuten), vaak sterk jeukende huiduitslag. Bij aanvang zijn er rode vlekken die daarna in verdikte, lichtroze plekken ('galbulten') kunnen overgaan. Deze kunnen overal op de huid voorkomen. Soms zijn de zwellingen pijnlijk en branderig.

Het uitzicht van de uitslag doet denken aan de resultaten van aanraking met netels, wat de nederlandstalige naam 'netelroos' verklaart.

De bultjes ontwikkelen zich zeer snel (vaak binnen 30 minuten) maar verdwijnen weer even snel. Soms duurt het een paar uur of zelfs een dag of een nacht duren voor ze helemaal verdwijnen. Soms kunnen ze enkele dagen tot zelfs weken aanhouden.

Gelijktijdig met urticaria kan soms ook angio-oedeem optreden: plotselinge, meer pijnlijke dan jeukende zwelling van diepere weefsels (gelaat, lippen, tong, handen, voeten en genitalia). Als een zwelling van de mond- en keelholte of het strottenhoofd optreedt, kan dit levensbedreigend zijn.

Netelroos is meestal eerder hinderlijk, vooral door de vaak erge jeuk, dan gevaarlijk. 

Wanneer ook angio-oedeem optreedt, kan het wel gevaarlijk zijn. Als een zwelling van de mond- en keelholte of het strottenhoofd optreedt, kan dit levensbedreigend zijn en is dringende medische hulp nodig.

Afhankelijk van de duur en de oorzaken van de urticaria kan men verschillende soorten onderscheiden

• Acute urticaria 

Urticaria die plotseling begint (binnen enkele minuten) en waarvan de aanvallen na enkele uren of dagen en zeker na drie tot vier weken spontaan verdwenen zijn. De huiduitslag verdwijnt binnen de 2 tot 24 uur zonder littekens achter te laten. Ondertussen kunnen er wel elders op het lichaam nieuwe zones verschijnen. 

Meestal kan de oorzaak van deze netelkoorts achterhaald worden. Het kan gaan om bijvoorbeeld koude, een bepaald voedings- of geneesmiddel, een insectensteek, enzovoort. 

Aan de basis hiervan ligt meestal een allergische reactie bij mensen met atopie.

• Chronische urticaria 

Bij chronische urticaria heeft de patiënt langer dan zes weken last van frequent optredende episoden met klachten. De plekken kunnen bij de chronische vorm 4 tot 36 uur blijven bestaan, terwijl elders nieuwe plekken ontstaan. Meestal verdwijnen de klachten spontaan of na behandeling binnen het jaar.

De preciese oorzaak is dikwijls moeilijk vast te stellen. Meestal gaat het niet om een allergische reactie. Chronische urticaria wordt soms als een auto-immuunziekte beschouwd.

Er bestaan meerdere oorzaken die urticaria kunnen uitlokken. Vaak is het onmogelijk om de preciese oorzaak te achterhalen.

Urticaria is vaak allergisch van aard, maar er kunnen ook andere mechanismen een rol spelen, zoals bijvoorbeeld fysische prikkels. 

• Geneesmiddelen. Sommige geneesmiddelen zoals antibiotica, kalmeermiddelen, plasmiddelen, anti-zuurmiddelen, pijnstillers (aspirine), vaccins, ontstekingsremmers, oogdruppels, enzovoort kunnen urticaria uitlokken.

• Infecties door bacterieën, gisten (Candida), virussen (hepatitis B, mononucleosis infectiosa...) of parasieten.

• Insectenbeten zoals vlooien, muggen, mieren, haartjes van de processierups enzovoort. 

• Contact met dieren, bijvoorbeeld kwallen. Indien men een allergie heeft kan elk allergeen een uitlokkende factor zijn, bijvoorbeeld katten, latex...

• Voeding: vooral middelen die berucht zijn als allergieveroorzaker zoals vis, schaaldieren, garnalen, ei, noten, selder, tomaten, melk, aardbeien, enzovoort. De reactie treedt meestal zeer snel op (enkele minuten tot hoogstens twee uur na de consumptie van het voedingsmiddel).

• Ziekten: griep, auto-immuunziekten (lupus erythematosus, rheumatoide arthritis, vasculitis...), leukemie en ziekte van Hodgkin...

• Contactallergie voor bijvoorbeeld latex, nikkel...

• Fysische prikkels: netelkoorts kan een gevolg zijn van bepaalde fysieke prikkels: koude, zon, sport... 

Koude-urticaria is de meest voorkomende vorm. De huid vertoont de urticaria na blootstelling aan kou. Een test die de arts kan uitvoeren om koude urticaria vast te stellen is de ijsblokjes-proef. Hierbij wordt gedurende een bepaalde tijd een ijsblokje tegen de huid gehouden. Mensen die een koude-urticaria hebben dienen voorzichtig te zijn met zwemmen in koud of lauw water. Ze kunnen in deze situaties zelfs het bewustzijn verliezen. 

• Druk (Dermatografische urticaria of Urticaria factitia): Bij deze vorm ontstaan bij druk of wrijven op de huid jeukende bobbels precies op de plek waar gewreven is. Deze verdwijnen vrij snel, binnen enkele minuten tot maximaal enkele uren. Het verschijnsel van urticaria na het krassen over de huid waarbij ook enige druk wordt uitgeoefend wordt dermografisme genoemd. Dit komt in meer of mindere mate bij ongeveer 3 tot 5 procent van de bevolking voor. 

• Licht: Overgevoeligheid voor zonlicht kan een zeldzame vorm van netelroos (photodermosis urticaria) veroorzaken. Niet te verwarren met zonneallergie. Soms het gevolg van het innemen van medicatie of veroorzaakt door een ziekte.

• Verhoging lichaamstemperatuur: Ook wel inspanningsurticaria genoemd. Urticaria en jeuk spelen op bij een verhoogde lichaamstemperatuur na een fysieke inspanning.

Psychische factoren zoals drukte en spanning kunnen een rol spelen. Waarschijnlijk zijn die niet de oorzaak, maar versterken ze de aanval. 

Alhoewel er geen duidelijke erfelijke aanleg bestaat, komt urticaria in bepaalde families vaker voor. Dit geldt vooral bij bepaalde vormen van urticaria, zoals koude-urticaria en licht-urticaria.

Neem contact op met uw huisarts als:

• de uitslag na drie weken nog niet over is;

• u krabletsels hebt en deze ontstoken raken;

• de jeuk steeds erger wordt en de uitslag zich over het hele lichaam uitbreidt;

• uw lippen en oogleden opzwellen;

• u last krijgt van benauwdheid.

Urticaria wordt door artsen gemakkelijk herkend. De arts zal eerst informeren naar de aard en de ernst van de klachten en naar veel voorkomende oorzaken. Hebt u gekende allergieën? Neemt geneesmiddelen? Komt de aandoening nog voor bij andere familieleden? Hebt u iets gemerkt bij het eten van bepaalde voedingsmiddelen? Heeft de temperatuur een invloed? Werkt u met producten die een allergische reactie kunnen uitlokken?

Of aanvullend onderzoek aangewezen is, wordt mede bepaald door de aanwijzingen in het verhaal van de patient en de aard en ernst van de klachten. 

Bij chronische urticaria is bij een groot deel van de patiënten geen oorzaak aan te wijzen. Wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat zelfs na doorgedreven onderzoek de speurtocht helaas vaak geen duidelijke oorzaak aan het licht kan brengen. Daarom stapt men meer en meer af van uitgebreide onderzoeken. 

Acute netelkoorts geeft slechts tijdelijk last en verdwijnt meestal spontaan. Het vergt dan ook meestal geen specifieke behandeling. Eventueel kan de arts een antihistaminicum voorschrijven dat zeer goed werkt tegen de jeuk (zie verder). 

Maar mensen die lijden aan de chronische vorm van netelroos worden vaak geconfronteerd met heel wat problemen. De zwellingen, jeuk, eventuele onderhuidse zwelling (angio-oedeem) veroorzaken niet alleen ernstige last die het dagelijks functioneren ondermijnen, maar geven aanleiding tot slaapgebrek, concentratiestoornissen en werkverlet.  

Indien een duidelijke oorzaak van de urticaria wordt gevonden, moet de oorzaak natuurlijk worden weggenomen of moeten de omstandigheden waarin de urticaria optreden (bv. koude) worden vermeden. Wanneer netelroos wordt veroorzaakt door geneesmiddelen moet uiteraard met de arts overlegd worden of daarmee kan gestopt worden, dan wel of misschien een andere medicatie kan worden voorgeschreven.

Stress kan een belangrijke rol spelen bij netelroos. Ontspanning heeft dus een zeer positieve invloed op het mentale welzijn. 

Tegen jeuk, de meest hinderlijke klacht bij urticaria, kan een lauwe douche of deppen met water en een scheutje azijn verkoeling geven.

Bij hevige jeuk kunt u een antihistaminicum nemen. Wanneer dat niet volstaat, kan de arts een bijkomend geneesmiddel voorschrijven.

Bronnen

• Nederlands Huisartsengenootschap

• Nederlandse vereniging voor Dermatologie en Venereologie