Welke vaccins heb je nodig voor een reis?

Reisplannen, ver of dichtbij? Informeer voor uw vertrek over de nodige vaccinaties, of u nu een exotische reis maakt, een citytrip in Europa boekt of een weekend naar de Ardennen gaat. Naargelang de bestemming en de omstandigheden waarin u reist, zijn sommige vaccinaties sterk aanbevolen en andere zelfs verplicht. Zo vermijdt u dat u in het buitenland ziek wordt. En brengt u ook geen ziektes als souvenir mee naar huis.

Opgelet: bij de meeste vaccinaties duurt het meerdere weken, soms zelfs maanden, vooraleer u volledig gevaccineerd bent. Raadpleeg dus tijdig uw arts of een centrum voor reisgeneeskunde.

Deze virale infectie wordt overgebracht door muggen die overdag steken. Gele Koorts komt voor in veel landen in Afrika en Zuid-Amerika. Momenteel heerst er bijvoorbeeld een grote epidemie in Brazilië. Er treden ook geregeld uitbraken van (urbane) gele koorts op, vooral in Oost- en Centraal-Afrika.

Vaccinatie is sterk aanbevolen voor alle reizen in endemisch gebied. Sommige landen eisen bij het binnenkomen of verlaten van streken waar gele koorts kan voorkomen ook een vaccinatiebewijs. Kinderen kunnen vanaf 9 maanden gevaccineerd worden, in uitzonderlijke gevallen vanaf zes maanden. Zwangere vrouwen worden alleen gevaccineerd wanneer de reis echt niet kan uitgesteld worden.

Op de website van het ITG vindt u kaarten met de endemische gebieden:

• Afrika

• Amerika

Eens u gevaccineerd bent, bent u normaal levenslang beschermd. 

• Sommige mensen moeten bij een nieuwe reis na één jaar opnieuw gevaccineerd worden, o.m. kinderen jonger dan twee jaar en zwangere vrouwen.  

• Voor reizigers naar bepaalde streken in Subsaharisch Afrika en Zuid-Amerika (in het rood aangeduid op de kaarten van het ITG) en voor mensen met een verminderde immuniteit, is een herhalingsvaccin na tien jaar nodig. Raadpleeg daarover uw arts. 

Vaccinatie tegen gele koorts wordt enkel gegeven in een erkend vaccinatiecentrum. Lijst met erkende vaccinatiecentra 

De vaccinatie van zuigelingen is in België sinds 1965 verplicht. Na een volledige basisvaccinatie in de kinderjaren – wat in België normaal het geval is voor iedereen die na 1967 is geboren - volstaat een herhalingsvaccinatie op volwassen leeftijd (> 16 jaar) voor een levenslange bescherming. 

• Omdat het virus nog steeds circuleert in delen van Afrika en Azië, wordt voor die werelddelen een eenmalige herhalingsinenting tegen polio aangeraden na de leeftijd van 16 jaar, ook voor een korte tropenreis. 

• Indien u nooit eerder gevaccineerd werd of wanneer daarvoor geen bewijs bestaat: 2 inspuitingen met 2 maanden tussen en een derde na 12 maanden. 

• Alle reizigers (van alle leeftijden) die langer dan 4 weken in Afghanistan, Nigeria of Pakistan zullen verblijven, moeten minstens 4 weken en maximaal 12 maanden voor het verlaten van deze landen een extra vaccin krijgen. Het bewijs van toediening van het vaccin moet worden aangebracht in het 'gele boekje'. Voor reizigers die langer dan 4 weken in DR Congo, Syrië of Somalië verblijven is dit extra vaccin aanbevolen, maar niet verplicht. 

• Vaccinatie tegen meningokokken-meningitis A, C, W135 en Y is verplicht voor bedevaarders naar Mekka (Haj en Umra) vanaf de leeftijd van twee jaar.

• Vaccinatie wordt sterk aangeraden voor reizigers die tijdens de meningitis-periode (tijdens het droge seizoen van december tot en met juni) in de landen van de Afrikaanse subsaharische meningitis-gordel (van Mauretanië, Gambia en Senegal tot West- Ethiopië) rondreizen, en 

- er in nauw contact komen met de plaatselijke bevolking (o.a. reizen met openbaar vervoer, overnachten in local guesthouses, migranten die naar hun land van herkomst reizen en daar bij familie logeren);

- er gedurende meer dan 4 weken verblijven; 

- personen met een anatomische of functionele asplenie (sikkelcelanemie) of bij wie een splenectomie werd uitgevoerd, ook al verblijven ze slechts kortstondig in een van de risicolanden.

• Gewone reizigers lopen niet echt een risico gedurende een kort verblijf in deze regio, behalve bij nauw contact met de plaatselijke bevolking. 

In België worden alle kinderen sinds 1985 gevaccineerd tegen mazelen-bof-rubella met een driewaardig MBR-vaccin. Een volledige vaccinatie vereist 2 dosissen. De eerste dosis wordt volgens de Belgische aanbevelingen toegediend op de leeftijd van 12 maanden, de tweede dosis op de leeftijd van 11-12 jaar. 

Het risico voor mazelen is hoog in de minder ontwikkelde landen en in geval van een uitbraak in Europa of Amerika. Sinds 2016 is dat het geval in diverse Europese landen, onder meer Roemenië, Duitsland, Italië en Frankrijk. Daarom is het belangrijk om voor u vertrekt goed beschermd te zijn. Dit kan doordat u de ziekte als kind hebt doorgemaakt of door u te laten vaccineren.

Opgelet: Wanneer ook een vaccin tegen gele koorts moet worden gegeven, moet er minimaal 4 weken tussen de twee vaccins liggen. Indien dat onmogelijk is, mag het op hetzelfde moment maar op een andere injectieplaats worden gegeven.

• Personen die geboren zijn voor 1 januari 1970 hebben bijna allemaal voldoende antilichamen tegen mazelen en bof door blootstelling aan het wilde virus. Zij hoeven niet gevaccineerd te worden.

• Niet-gevaccineerde personen die geboren zijn na 1 januari 1970 en die de ziekten niet hebben doorgemaakt, worden het best gevaccineerd. Dit wordt ten zeerste aangeraden voor reizen naar gebieden waar deze ziekten circuleren (Azië, Afrika, Oceanië) en in geval van een uitbraak in Europa of Amerika. Een volledige vaccinatie bestaat uit twee dosissen, met minimaal 1 maand ertussen. 

• Indien de tweede dosis niet werd toegediend, kan dit naar aanleiding van een reis gebeuren. De eerste dosis blijft geldig ongeacht het interval tussen beide dosissen. Bij jonge kinderen kan een vervroegde herhalingsinenting gegeven worden, zeker vanaf de leeftijd van 5-6 jaar. 

• Voor jonge kinderen die vertrekken naar een land waar een epidemie heerst, kan een extra vaccin worden gegeven vanaf 6 maanden. Dit geeft onmiddellijk een tijdelijke bescherming. Ze moeten dan wel opnieuw gevaccineerd worden rond de leeftijd van 12 maanden. 

• Vaccinatie is tegenaangewezen bij zwangeren en personen met een verminderde immuniteit.

De voorbereiding van uw reis vormt een ideaal moment om uw tetanus- en difterievaccinatiestatus op punt te stellen. 

• Voor de meeste mensen (zeker jongeren) volstaat een herhalingsinspuiting om de 10 jaar. 

• Bij avontuurlijke reizigers kan men een herhalingsinenting aanraden wanneer meer dan 5 jaar voorbij zijn, omdat zij bij een eventuele verwonding met tetanusrisico de kans lopen niet tijdig de vereiste rappelinenting te kunnen bekomen wanneer zij zich ver van de dichtstbijzijnde hulppost bevinden. 

• Indien de laatste inenting langer dan 20 jaar geleden is worden twee injecties gegeven met 6 maanden tussen. 

• Indien u niet zeker bent of u ooit een volledige basisvaccinatie (3 dosissen) hebt gekregen, bestaat de vaccinatie uit twee injecties met 1 maand interval, gevolgd door een derde injectie na 6 – 12 maanden. Personen die geboren zijn vóór 1945 zijn dikwijls nooit of onvolledig gevaccineerd, en krijgen best het volledige schema.

In de tropen kan influenza het volledige jaar door voorkomen. Op het zuidelijke halfrond, meer bepaald in de zone met gematigd klimaat (onder de 20ste zuiderbreedtegraad), komt influenza vooral voor van april tot november, met een piek tijdens de wintermaanden aldaar, van juni tot september.

Besmetting kan ook gebeuren in het vliegtuig. De laatste jaren werden ook verschillende massale epidemieën beschreven op cruiseschepen, waar een meerderheid van de opvarenden ouder dan 65 is.

Vaccinatie tegen seizoensgriep wordt aangeraden voor alle klassieke risicopersonen, waaronder alle 65-plussers en zwangere vrouwen, die:

• in de herfst of winter niet gevaccineerd werden;

• een reis naar de tropen plannen;

• in groep reizen, bijvoorbeeld een cruise, ongeacht het tijdstip;

• een reis naar het zuidelijk halfrond tussen april en september plannen.

Omdat het voor het zuidelijk halfrond aangepaste vaccin hier niet kan bekomen worden, dient men zich ter plaatse zo snel mogelijk te laten vaccineren. Dit is mogelijk in delen van Zuid-Amerika, Zuid-Afrika en Australië.

Hepatitis A is een besmettelijke leverontsteking, die overgedragen wordt via besmet voedsel en water of door direct contact met een besmet persoon.

Vaccinatie wordt ten sterkste aangeraden voor:

• alle reizigers naar Azië (inbegrepen het Nabije- en Midden-Oosten), Oceanië, Afrika (inbegrepen Marokko, Algerije, Tunesië, Libië en Egypte), Latijns-Amerika: ongeacht de reisduur (dus ook voor korte trips) en ongeacht de reisomstandigheden (dus ook in luxehotels); 

• frequente reizigers en reizen in twijfelachtige hygiënische omstandigheden naar de Caraïben, Oost- en Zuid-Europa;

• kinderen en jongeren die in België zijn geboren en hun familie in een van die landen bezoeken.

Om levenslang beschermd te zijn, zijn twee dosissen nodig (de tweede dosis minimaal zes maanden na de eerste dosis). Als u vóór uw reis al minstens één dosis gekregen hebt, bent u na veertien dagen gedurende één jaar bijna 100 procent beschermd. Het is nooit te laat om (zelfs nog vlak) voor een reis met de vaccinatie te starten. Indien u op de luchthaven zelf gevaccineerd wordt, bent u nog voor 80 à 90 procent beschermd.

Indien vaccinatie tegen hepatitis A en B nodig is, wordt het combinatievaccin aanbevolen. Hiervan hebt u drie dossien nodig voor een levenslange bescherming. Voor de reis moeten minimaal 2 spuiten van het combinatievaccin toegediend worden. Ook hier kan ingeval van tijdsgebrek een versneld schema toegepast worden met drie injecties op dag 0, 7 en 21 of dag 0, 7 en 14, gevolgd door een rappel na 1 jaar. 

Hepatitis B is een leverontsteking veroorzaakt door een virus dat wordt overgedragen door seksueel contact, via bloed of tijdens de zwangerschap/ bevalling en maar zelden door contact met wondjes of slijmviezen.

Elke reis is een gelegenheid om de vaccinatiestatus van kinderen en jongeren te controleren en zo nodig aan te vullen en om ook volwassenen te vaccineren. Sinds 2002 adviseert de Wereldgezondheidsorganisatie dat de vaccinatie voor alle reizigers moet overwogen worden.

In België is de veralgemeende vaccinatie van kinderen tegen hepatitis B gestart in 1999. Personen die volledig gevaccineerd zijn (3 dosissen) moeten geen rappel krijgen vermits het vaccin levenslang beschermt.

Vaccinatie wordt alleszins sterk aangeraden voor:

• mensen die regelmatig reizen naar of lang verblijven (meer dan 3 maanden) in een land in Azië, Latijns-Amerika en Afrika, maar ook in Oost-Europa, het Nabije- en Midden-Oosten;

• zwangeren die langdurig reizen, vanwege een verhoogd risico om in een ziekenhuis terecht te komen en wegens de mogelijke consequenties voor het kind bij infectie tijdens de zwangerschap;

• kinderen die in die landen verblijven en geregeld contact hebben met lokale kinderen;?

• mensen met een migratieverleden en hun kinderen die reizen naar het land van herkomst, op bezoek bij hun families en/of vrienden;

• ongevalsgevoelige reizigers zoals avontuurlijke reizen (fiets, moto, trekking...) en risicosporten (alpinisme, valschermspringen...), ongeacht de duur van de reis;?

• mensen met mogelijk risicogedrag (bv. piercing, tatoeages, tandheelkundige zorgen, acupunctuur, seks met een locale partner of wisselende partners...), ongeacht de duur van de reis;

• alle medisch personeel en gezondheidswerkers en mensen die in contact komen met wees- of straatkinderen.

Het normale vaccinatieschema bestaat uit drie dosissen op 0, 1 en 4-6 maanden. Bij tijdsgebrek kan een versneld schema toegepast worden met drie injecties met telkens één maand tussen, en een vierde injectie na één jaar.?Er bestaat ook een supersnel schema met drie injecties (dag 0, 7 en 21) en een vierde injectie na één jaar.

Buiktyfus is een ernstige infectie door inname van besmet voedsel of water. Voor korte reizen in goede hygiënische omstandigheden is vaccinatie meestal niet nodig. Preventie bestaat vooral in hygiënische maatregelen (water en voeding).

Vaccinatie wordt enkel aangeraden:

• voor reizen langer dan 3 weken naar het Indisch subcontinent (India, Pakistan, Bangladesh, Nepal, Malediven, Sri Lanka), maar niet Zuid-Oost-Azië; 

• Vaccinatie kan overwogen worden voor avontuurlijke reizen in slechte hygiënische omstandigheden naar (sub)tropische landen.

• Vaccinatie kan overwogen worden voor migranten en hun kinderen die hun familie in een tropisch land bezoeken.

• Mensen met gastritis of die behandeld worden met antacida en/of maagzuursecretieremmers zijn gevoeliger voor een eventuele besmetting.

TBE is een virale meningo-encefalitis die wordt overgedragen door tekenbeten. TBE komt in een groot deel van Centraal- en Oost-Europa voor (o.m. Oostenrijk, Zwitserland, Duitsland, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Polen, ex-Joegoslavië, Bulgarije, Roemenië, Zweden, Denemarken, de Baltische Staten en Griekenland) en Rusland, vooral in landelijke en bosrijke streken. In 2016 werden voor het eerst ook twee mensen in Nederland besmet. De ziekte komt momenteel (nog) niet voor in België.

Vaccinatie wordt aangeraden voor een verblijf in risicostreken:

• in het tekenseizoen (van april tot oktober),

• met veel buitenactiviteiten (kamperen, trekken, wandelen...).

Opgelet: Dit vaccin beschermt niet tegen andere ziekten die door teken worden overgebracht, zoals de ziekte van Lyme of African Tick Fever (in Zuid-Afrika).

Er bestaan twee vaccins: FSME IMMUN junior 0,25 ml (en Encepur junior, niet in de handel in België) voor kinderen van 1 tot 16 jaar en FSME IMMUN adult 0,50 ml ( en Encepur, niet in de handel in België) voor volwassenen.

• Het standaard schema bestaat uit 3 injecties met een interval tussen de eerste 2 injecties van 1 tot 3 maanden, de derde injectie volgt op 9 tot 12 maanden.?Men moet altijd minstens 2 dosissen voor de reis toedienen voor een voldoende bescherming (90-95% bescherming na de tweede dosis, dus op zijn vroegst na 42 dagen).

• Bij tijdsgebrek kan een versneld schema toegepast worden: dag 0, dag 14 en de derde injectie 9 tot 12 maanden na tweede vaccin.

• Indien na toediening van de twee eerste dosissen van het basisschema een lange tijd verloopt voor de derde dosis wordt toegediend, volstaat één boosterdosis en moet het volledige schema dus niet hervat worden.

• Bij een nieuwe reis na drie jaar kan een herhalingsinjectie worden worden gegeven, vervolgens om de 5 jaar. Bij 60-plussers moet om de drie jaar een herhalingsinenting worden gegeven.

• Indien de laatste vaccinatie meer dan 8 à 10 jaar geleden werd toegediend, moet opnieuw een volledige vaccinatie worden gegeven.

Een stricte bescherming tegen tekenbeten is een zinvol alternatief voor of aanvulling op de vaccinatie:

• lange broek, kousen die over de broek getrokken worden, hoge schoenen;?

• insectenrepellents op de huid en permethrine op de kleding (beschermt gedeeltelijk en tijdelijk);

• twee keer per dag het lichaam controleren op de aanwezigheid van teken en de teek zo snel mogelijk verwijderen, bij voorkeur met pincet of tekentang.

Japanse encefalitis is een ernstige virale aandoening die wordt overgedragen door muggen die vanaf valavond steken. Ze komt voor in bijna heel Zuid- en Zuid-Oost-Azië, van India tot Japan, en sinds kort ook het uiterste noorden van Australië.

Voor de gewone toerist en de zakenreiziger wordt vaccinatie niet aangeraden. Vaccinatie wordt alleen aangeraden voor:

•  reizigers of werknemers (bijv. biologen, landbouwdeskundigen, antropologen, enz.) die minstens 3-4 weken verblijven op het platteland in endemisch gebied (vooral in gebieden waar natte rijstvelden zich nabij varkenskwekerijen bevinden);

• personen die in endemische gebieden (inclusief India) gaan wonen, zelfs indien ze in de stad verblijven.

Bij ons is één vaccin beschikbaar: Ixiaro. Ixiaro wordt toegediend in 2 injecties met 28 dagen interval. Na 12-24 maanden is een rappel vereist. Ixiaro kan vanaf de leeftijd van twee maanden toegediend worden. Bij kinderen tot 3 jaar volstaat een halve dosis Ixiaro volgens hetzelfde schema. Bij tijdsgebrek kan bij volwassenen tussen 18 en 65 jaar een versneld schema (off-label) gevolgd worden: op dag 0 en dag 7-8, gevolgd door een booster op 12-24 maanden.

Beschermende maatregelen tegen muggenbeten vanaf de avondschemering zoals voor malaria zijn een doeltreffend alternatief voor vaccinatie.

Rabiës is een dodelijke infectieziekte die wordt overgebracht door het speeksel van besmette zoogdieren, meestal via een beet van honden, katten, apen, vleermuizen.... Deze ziekte bestaat nog in tal van landen, waaronder ook de USA en Oost-Europa. Elke reiziger moet worden gewezen op het risico, en moet worden aangeraden geen dieren te strelen, ook geen huis- of tempeldieren, en nooit dode dieren aan te raken. Na een beet door een verdacht dier moet de wonde onmiddellijk gedurende 15 minuten schoongemaakt worden met water en zeep, gevolgd door een adequate ontsmetting met bijvoorbeeld iso-betadine.

Men dient zo snel mogelijk een arts ter plaatse te raadplegen voor verdere verzorging en om vaccinatie te overwegen. In geval van een verdachte beet kan men ook beslissen om onmiddellijk huiswaarts te keren, of kan men via de reisverzekering het juiste vaccin en immunoglobulinen proberen te bekomen.

 Preventieve vaccinatie (Pre-Expositie Profylaxe of PrEP) geeft een beperkte bescherming. In geval van een beet door een verdacht dier is na preventieve vaccinatie nog steeds (een vereenvoudigd) post-expositie profylaxe nodig. 

Preventieve vaccinatie wordt niet aangeraden voor gewone reizigers.

Ze wordt wel aangeraden voor:

• risicogroepen: zoals veeartsen, jagers, boswachters, archeologen, biologen, speleologen enz. en bij fiets- of trektochten;

• lange reizen in afgelegen gebieden met moeilijke verbindingen waar men niet kan beschikken over een modern vaccin binnen de 24 uur noch over specifieke immunoglobulinen (binnen de 48 uur, uiterlijk 7 dagen);

• expatriates en hun kinderen die in risicogebied gaan wonen. 

Meer info