Scheelzien (strabismus) bij kinderen en volwassenen: oorzaak en behandeling

In dit artikel
Scheelzien (strabismus) bij kinderen en volwassenen: oorzaak en behandeling

dossier

Scheelzien is een afwijking van de stand van de ogen, waarbij de ogen niet correct uitgelijnd zijn en niet op hetzelfde punt gericht staan. Bij gebrek aan uitlijning zien de ogen onverenigbare beelden en ontstaat verwarrend dubbel zicht. 

Soorten scheelzien

Scheelzien kan voorkomen in verschillende vormen:

  • esotropie (convergent strabisme) indien één oog naar binnen draait
  • exotropie (divergent strabisme) indien één oog naar buiten draait
  • hypertropie of hoogstand van één oog
  • hypotropie of laagstand van één oog

    Als het scheelzien ontstaat op jonge leeftijd en niet snel verholpen kan worden, leren de hersenen één van de twee beelden neurologisch onderdrukken. Dan kijkt men enkel nog met één oog. Het kan ook gebeuren dat men alterneert tussen beide ogen en soms met het ene oog kijkt en dan weer met het andere. In dat geval kijkt men echter nog steeds nooit met beide ogen tegelijkertijd. 

    Lees ook: Getuigenis: scheelzien

    Link scheelzien en lui oog

    GettyI_scheelzien_strabismus_2023.jpg

    © Getty Images

    De onderdrukking of suppressie van één van de twee oogbeelden leidt tot amblyopie of lui oog. Amblyopie houdt in dat de hersenen visuele informatie van één oog niet goed verwerken en verscheidene neurovisuele vaardigheden onderontwikkeld raken. Het betreft o.a. de gezichtsscherpte, het dieptezicht (stereozicht), de bewegingswaarneming, de oogsamenwerking, de oog-hand-lichaamscoördinatie en de vlotheid waarmee visueel aangestuurde bewegingen kunnen worden uitgevoerd. 

    Vroegtijdige screening en eventuele behandeling van scheelzien en lui oog zijn absoluut cruciaal om de visuele hersenontwikkeling zo optimaal mogelijk te laten verlopen en blijvende schade, of op zijn minst ontwikkelingsachterstand, te minimaliseren. Als scheelzien op latere leeftijd (ouder kind of volwassene) ontstaat, zal het moeilijker, zo niet onmogelijk, zijn om suppressie als aanpassingsmechanisme te ontwikkelen. Het dubbel zicht kan dus storender zijn. Maar omdat de hersenen tot op een bepaalde leeftijd visueel wel normaal zijn ontwikkeld, zal het revalideren van eerder verworven en geoefende visuele vaardigheden normaal gezien ook sneller verlopen. 

    In beide gevallen moet getracht worden met visuele therapie, of in tweede instantie met een oogspieroperatie, de uitlijning van de ogen, de neurologische fusie van beide oogbeelden en het dieptezicht te herstellen. Scheelzien en lui oog hebben vaak een onderschatte maar vergaande impact op de visuele functionaliteit. Het herstellen van het binoculaire zien is o.a. belangrijk voor lees-en leervaardigheid, motorische vaardigheden, mobiliteit, (latere) beroepsmogelijkheden en mentaal welzijn. Uit onderzoek van de laatste twee decennia blijkt dat de neurologische kern van lui oog en scheelzien veel meer behandelbaar blijkt dan voordien werd aangenomen. In het overgrote deel van de gevallen zijn de ogen, de oogspieren en de hersenen van de patiënt fysiologisch gezond maar moet het brein de ogen, de oogspieren en de visuele informatiestromen (opnieuw) correct leren gebruiken en integreren. 

    Lees ook: Lui oog (Amblyopie): 'In de praktijk vaak een gebrekkige behandeling'

    Oorzaken scheelzien

    Strabisme komt voor bij 3 tot 5 % van de bevolking. Het kan een aangeboren afwijking zijn, optreden in de kinderjaren of in sommige gevallen zelfs bij volwassenen nog opduiken.

    Scheelzien bij baby’s


    Bij pasgeborenen gaat het soms om een pseudostrabisme of een schijnvorm van scheelzien. Eigenlijk is het uitlijnen van de ogen een vaardigheid die geleerd wordt gedurende de eerste levensmaanden. Gedurende de eerste zes levensmaanden staan bij ongeveer de helft van alle kinderen de ogen dus af en toe scheel. Dat is normaal. Ook hebben baby’s vaak nog een brede neusbrug waardoor het lijkt alsof de oogjes naar binnen draaien. Toch mag je als ouder een oogje in het zeil houden wat betreft de evolutie van de oogstand. Bij ongerustheid kan je vanaf zes maanden een refractieonderzoek bij de oogarts laten uitvoeren om risicofactoren in kaart te brengen. Ook als er een familiale voorgeschiedenis is van strabisme is dat geen slecht idee. Als het scheelzien echter vanaf de geboorte continue aanwezig is, is een vroegtijdig onderzoek en gepaste behandeling noodzakelijk. 

    Scheelzien bij jonge kinderen


    Sommige kinderen ontwikkelen pas scheelzien na de leeftijd van 12 maanden of op peuter- of kleuterleeftijd. Mogelijke oorzaken zijn:

    • Een oogafwijking, waardoor één oog minder scherp ziet of er een groot verschil is in scherpte tussen beide ogen (anisometropie).
    • Verziendheid, waardoor de ogen meer inspanning moeten doen om een scherp beeld te bekomen, kan aanleiding geven tot het naar binnen draaien van één oog. Dit soort scheelzien heet accommodatief scheelzien.
    • Een minder goede aansturing of coördinatie van de verschillende oogspieren. Dit kan gebeuren als het neurovisuele ontwikkelingsproces om één of andere reden ontspoort, eventueel na het doormaken van een kinderziekte of bij extreme vermoeidheid.
    • Een ongeval of neurologische afwijkingen kunnen leiden tot een gestoorde bezenuwing van één of meerdere oogspieren met een gedeeltelijke oogspierverlamming tot gevolg.
    • Een ongeval met beschadiging van de oogkas kan oorzaak zijn van scheelzien.

    Scheelzien bij volwassenen


    Bij volwassenen zijn ook meerdere oorzaken van strabisme mogelijk:

    • Scheelzien dat al dan niet behandeld werd op kinderleeftijd kan soms bij volwassenen (opnieuw) verergeren. Dit heet decompensatie van het scheelzien. Decompensatie komt vaak voor in de dertiger of veertiger jaren bij iemand die nooit echt ten gronde visueel gerevalideerd is geweest of die als kind een oogspieroperatie heeft ondergaan. Oogspieroperaties behandelen het scheelzien vaak enkel cosmetisch. De hersenen hebben echter niet geleerd de ogen correct te gebruiken en neurologisch te integreren. Daarom zal die schijnbare rechte oogstand na verloop van tijd vaak terug afkalven. Het decompenseren van scheelzien gaat ook vaak gepaard met storende symptomen als hoofdpijn, vermoeide ogen, lichtgevoeligheid en eventueel dubbel zicht. 
    • Een slecht ziend oog ten gevolge van een ongeval of een ander oogletsel kan op volwassen leeftijd ook oorzaak zijn van een wegdraaiend oog.
    • Paralytisch strabisme of scheelzien door oogspierverlamming kan voorkomen na een ongeval maar ook als neurologisch symptoom van andere aandoeningen (bvb hersenbloeding, MS, suikerziekte, zuurstoftekort door vaatlijden, …) 
    • Restrictief strabisme of scheelzien door mechanische beperkingen van de oogspieren komt meestal voor na een ongeval met beschadiging van de oogkas of bij patiënten met schildklierproblemen die leiden tot aantasting van de oogspieren.

    Screening en diagnose

    Als vanaf de geboorte problemen met de oogstand vastgesteld worden is het belangrijk het kind van nabij op te volgen zodat de visuele hersenontwikkeling zo goed mogelijk ondersteund kan worden tijdens die eerste cruciale levensjaren. 

    Op de leeftijd van één en twee jaar screent Kind & Gezin voor de meest flagrante risicofactoren die scheelzien en lui oog kunnen veroorzaken. Het is heel belangrijk een kind zelfs op die jonge leeftijd indien nodig te voorzien van een gepaste bril. Dit kan het ontstaan van oogsamenwerkingsproblemen en lui oog op peuter- of kleuterleeftijd voorkomen. 

    Naast een ontspoord visueel ontwikkelingsproces kan scheelzien ook het gevolg zijn van een onderliggende (neurologische) ziekte. Het is dus erg belangrijk andere mogelijke pathologieën uit te sluiten met een uitgebreid neurovisueel onderzoek. 

    Lees ook: Hoe verlopen de gehoortest en oogtest bij Kind en Gezin?

    Lang werd gedacht dat er een kritieke periode (bijvoorbeeld tot en met acht jaar) was waarna scheelzien en lui oog niet meer behandeld konden worden en de hersenen “versteenden”. Uit recent onderzoek omtrent hersenplasticiteit, en in het bijzonder het boek ‘Diepte Leren Zien’ door hersenwetenschapper Susan Barry, blijkt dit niet het geval te zijn en is scheelzien en lui oog tot op zekere hoogte levenslang behandelbaar. Maar omdat de hersenen op jonge leeftijd nog volop ontwikkelen en explosief groeien is het wel degelijk beter zo vroeg mogelijk te proberen de visuele hersenontwikkeling te normaliseren, of op zijn minst te optimaliseren.

    Lees ook: Scheelzien (strabisme) moet zo vroeg mogelijk worden behandeld

    Behandeling

    Bij de behandeling van scheelzien en/of lui oog is het belangrijk samen met je zorgverlener de doelstellingen te bepalen. Wil je de neurovisuele aandoening enkel maskeren en cosmetisch behandelen of wil je echt structureel de ogen leren uitlijnen en met beide ogen leren zien? Een structurele neurovisuele verandering zal duurzamer zijn en zal ook functionele voordelen opleveren. En omdat je dan normaal hebt leren zien, zal je er uiteraard ook normaal uitzien. Een puur cosmetische oogspieroperatie zal meestal na een paar jaar terug problemen opleveren. 

    Door de band genomen is het wijs om eerst niet-invasieve en minder risicovolle revalidatiemethoden te proberen zoals visuele training of visuele therapie (waarvan één oog afplakken deel van kan uitmaken). Als dan tijdens de revalidatie blijkt dat er onoverkomelijke mechanische obstakels zijn, kan alsnog voor een oogspieroperatie worden gekozen.

    Bij borelingen is de situatie iets complexer. Tijdens de eerste 18 maanden zou het kunnen dat het operatief recht zetten van de ogen en eventueel het geven van een gepaste babybril, de hersenen ertoe kunnen aanzetten spontaan terug met twee ogen te beginnen zien en verder normaal te ontwikkelen. Die mogelijkheid moet worden onderzocht en worden afgewogen tegen eventuele nadelen (zoals spierschade) die een operatie met zich mee kan brengen. Voor een uitgebreidere bespreking van die voor- en nadelen kan men het boek ‘Eerste hulp bij scheelzien en lui oog: een oriëntatiegids voor ouders en patiënten’ erop na slaan.

    Lees ook: Visuele therapie en oogspieroperatie bij scheelzien en lui oog

    Bronnen:
    www.scheelzien.org
    https://www.kinderneurologie.eu


    Laatst bijgewerkt: april 2023

    Artikels over gezondheid in je mailbox? Schrijf je in op onze nieuwsbrief en ontvang een gratis e-book met gezonde ontbijtrecepten.

    eenvoudig terug uit te schrijven
    Wij verwerken jouw persoonsgegevens conform het Privacy-beleid van Roularta Media Group NV.
    volgopfacebook

    volgopinstagram