Gerelateerde artikels
Euthanasie: 15 vragen
In dit artikel
Euthanasie: 15 vragen
- 1. Wat is euthanasie?
- 2. Wanneer is euthanasie wettelijk toegelaten?
- 3. Kan euthanasie bij minderjarigen?
- 4. Geldt het stopzetten van een behandeling als euthanasie?
- 5. Wordt het toedienen van hoge dosissen pijnstillers en sedativa beschouwd als euthanasie?
- 6. Kan euthanasie bij psychisch lijden t.g.v. een psychiatrische problematiek?
- 7. Kan euthanasie bij mensen met dementie?
- 8. Wat is de procedure bij euthanasie?
- 9. Moet euthanasie altijd schriftelijk gevraagd worden?
- 10. Hoe verloopt euthanasie met een wilsverklaring?
- 11. Kan euthanasie op verzoek of aandringen van de familie?
- 12. Kan de familie de euthanasie weigeren?
- 13. Wanneer is het aan te raden om met een dokter over euthanasie te praten?
- 14. Brengt euthanasie de uitbetaling van een levensverzekering in het gedrang?
- 15. Waar kan ik terecht voor informatie en modeldocumenten voor euthanasie?
dossier
Euthanasie is een complex en gevoelig onderwerp dat veel vragen oproept. In België is het onder strikte voorwaarden wettelijk toegestaan, maar niet zonder ethische en juridische nuances. Dit artikel beantwoordt 15 veelgestelde vragen over euthanasie, van de wettelijke vereisten en procedure tot de rol van familie en artsen.
1. Wat is euthanasie?
Euthanasie is het opzettelijk beëindigen van een leven door een arts op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt. In België is euthanasie wettelijk toegestaan onder strikte voorwaarden, maar het is geen recht: een arts mag weigeren.
Euthanasie is mogelijk via een actueel verzoek of via een wilsverklaring:
- Voor een actueel verzoek, moet de patiënt wilsbekwaam en bij bewustzijn zijn, zich in een uitzichtloze medische toestand bevinden en ondraaglijk fysiek en/of psychisch lijden. Het verzoek moet vrijwillig, overwogen en herhaald zijn.
- Daarnaast kan een patiënt een wilsverklaring m.b.t. euthanasie opstellen voor mocht hij in een onomkeerbaar coma of vegetatieve status raken.
Euthanasie is soms het laatste onderdeel van een palliatief traject als ondraaglijk lijden blijft bestaan.
2. Wanneer is euthanasie wettelijk toegelaten?
De wet schrijft volgende voorwaarden voor bij een actueel verzoek tot euthanasie.
De patiënt:
- moet meerderjarig zijn (of een niet-ontvoogde meerderjarige, voor de specifieke voorwaarden, zie vraag 3)
- moet wilsbekwaam en bij bewustzijn zijn op het ogenblik dat de euthanasie wordt gevraagd.
- moet zich in een medisch uitzichtloze toestand bevinden.
- moet aanhoudend en ondraaglijk fysiek en/of psychisch lijden waarbij dat lijden niet gelenigd kan worden en het gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening.
Het verzoek tot euthanasie:
- moet vrijwillig zijn en mag niet tot stand gekomen zijn als gevolg van enige externe druk.
- moet overwogen zijn: de patiënt is tot een beslissing gekomen na correcte en relevante informatie te hebben gekregen, o.m. over zijn ziekte, mogelijkheden van palliatieve zorg, enz.
- moet herhaald zijn: niet impulsief en duurzaam, d.w.z. op verschillende dagen herhaald.
- moet schriftelijk zijn: opgesteld, gedateerd en getekend door de patiënt zelf. Indien de patiënt daartoe niet in staat is, gebeurt het op schrift stellen door een meerderjarige persoon die gekozen is door de patiënt en geen belang mag hebben bij het overlijden van de patiënt.
3. Kan euthanasie bij minderjarigen?
In 2014 werd de wet uitgebreid en kan euthanasie ook voor niet-ontvoogde minderjarigen. Hierbij gelden enkele bijkomende voorwaarden:
- De minderjarige moet bewust zijn als hij of zij om euthanasie vraagt. Het gaat hier dus om een actueel verzoek. Een minderjarige kan met een wilsverklaring m.b.t. euthanasie geen euthanasie krijgen.
- De minderjarige moet zich in een terminaal stadium van zijn of haar ziekte bevinden.
- Het moet gaan om ondraaglijk fysiek lijden. Euthanasie bij minderjarigen met psychisch lijden ten gevolge van een psychiatrische aandoening is niet mogelijk.
- Er moet toestemming zijn van de ouders of voogd.
- De arts moet steeds bijkomend een kinder- of jeugdpsychiater of psycholoog raadplegen.
Daarnaast kan een ontvoogde minderjarige (onder ontvoogde minderjarige wordt verstaan een persoon van minder dan 18 jaar die echter, na een beslissing van een jeugdrechtbank, niet meer onder de ouderlijke macht staat) een wilsverklaring (zie vraag X) opstellen. Niet-ontvoogde minderjarigen kunnen geen wilsverklaring opstellen.
4. Geldt het stopzetten van een behandeling als euthanasie?
Het stopzetten van een vitale behandeling op verzoek van een patiënt die lijdt aan een ongeneeslijke aandoening en waarbij de patiënt enkele dagen later overlijdt, zonder dat een dodelijk middel werd toegediend, beschouwd men niet als euthanasie. De patiënt of de arts moeten dus niet de procedure volgen die voorzien is voor euthanasie. Het weigeren van behandeling is immers wettelijk toegestaan door de wet over de rechten van de patiënt.
Wanneer na het stopzetten van de vitale behandeling de situatie echter leidt tot een duidelijk verzoek van de patiënt om euthanasie, dan moet de wettelijke procedure worden gevolgd.
5. Wordt het toedienen van hoge dosissen pijnstillers en sedativa beschouwd als euthanasie?
-07-18.jpg)
In de laatste levensfase krijgen patiënten vaak hoge dosissen morfine en sedativa om hun lijden te verlichten. Als deze middelen worden toegediend om de comfortzorg te verhogen, is dat geen euthanasie, ook al kan de patiënt hierdoor eerder overlijden. In een terminale situatie kunnen mensen ook om palliatieve sedatie vragen. Dit is verschillend van euthanasie en er moet geen procedure gevolgd worden. Palliatieve sedatie kan echter geen alternatief zijn voor iemand die euthanasie vraagt. Euthanasie en palliatieve zorg sluiten elkaar niet uit; ze kunnen elkaar juist aanvullen, waarbij euthanasie soms het laatste onderdeel is van een palliatief traject als ondraaglijk lijden blijft bestaan.
6. Kan euthanasie bij psychisch lijden t.g.v. een psychiatrische problematiek?
Volgens de Belgische wetgeving kan euthanasie ook worden toegepast bij ondraaglijk psychisch lijden door psychiatrische aandoeningen – bijvoorbeeld bij een langdurige, niet te behandelen depressie – mits aan alle strikte voorwaarden wordt voldaan. Dit is een complex en gevoelig onderwerp, omdat het beoordelen van de onbehandelbaarheid van de aandoening en de wilsbekwaamheid van de patiënt veel expertise vereist. Betrokken artsen en hulpverleners moeten daarom beschikken over bijzondere kennis en vaak een langdurige vertrouwensband met de patiënt hebben opgebouwd.
7. Kan euthanasie bij mensen met dementie?
In België is het momenteel niet mogelijk om op voorhand vast te leggen dat je euthanasie wenst in een gevorderd stadium van dementie. Wilsbekwaamheid is een onmisbare voorwaarde volgens de huidige euthanasiewet, waardoor mensen met dementie hun verzoek moeten indienen in een vroeg stadium, wanneer zij nog wilsbekwaam zijn.
Een voorafgaande wilsverklaring voor euthanasie geldt uitsluitend voor situaties van onomkeerbaar coma, en een negatieve wilsverklaring kan alleen vastleggen welke behandelingen men in de toekomst niet meer wil ontvangen – zoals sondevoeding of antibiotica – maar niet dat men euthanasie wil.
De vijf partijen uit de huidige Regering De Wever willen euthanasie bij dementie in de toekomst mogelijk maken.
Lees ook: Euthanasie bij dementie
8. Wat is de procedure bij euthanasie?
Euthanasie mag enkel door een arts worden uitgevoerd. De arts die het euthanasieverzoek krijgt, moet verplicht een tweede arts raadplegen. Die tweede arts zal, net als de uitvoerende arts, nagaan of aan alle wettelijke voorwaarden is voldaan.
Als het overlijden niet binnen korte termijn wordt verwacht, is de procedure strenger: er moet minstens een maand tijd zijn tussen het schriftelijk verzoek en de uitvoering van de euthanasie. Bovendien moet een derde arts de wettelijke voorwaarden nagaan. Deze arts moet een specialist zijn in de aandoening waaraan de patiënt lijdt, of een psychiater.
De uitvoerende arts is wettelijk verplicht om de euthanasie na afloop aan te geven aan de Federale Evaluatie- en Controlecommissie, die zal oordelen of aan alle wettelijke voorwaarden werd voldaan.
9. Moet euthanasie altijd schriftelijk gevraagd worden?
Als je euthanasie wil aanvragen, moet je een schriftelijk verzoek tot euthanasie aan een arts richten. Het moet minimaal de handgeschreven tekst ‘ik wil euthanasie’ bevatten, de datum van het verzoek en de naam en handtekening van de persoon die de euthanasie aanvraagt.
Als de patiënt niet in staat is om zelf het euthanasieverzoek te schrijven, bijvoorbeeld door verlamming of zwakte, mag iemand anders dit doen. Deze persoon moet meerderjarig zijn en gekozen worden door de patiënt. Bovendien mag hij of zij geen belang hebben bij het overlijden (het mag bijvoorbeeld geen erfgenaam zijn). Deze persoon moet het verzoek in bijzijn van een arts schrijven en vermelden dat de patiënt niet in staat is om het verzoek zelf neer te schrijven en waarom.
10. Hoe verloopt euthanasie met een wilsverklaring?
Iedere meerderjarige of ontvoogde minderjarige (onder ontvoogde minderjarige wordt verstaan een persoon van minder dan 18 jaar die echter, na een beslissing van een jeugdrechtbank, niet meer onder de ouderlijke macht staat) kan ook een wilsverklaring opstellen. Dat is een geschreven document waarin iemand ermee instemt dat een arts in de toekomst euthanasie uitvoert onder de voorwaarden die bij wet zijn vastgelegd mocht die persoon zijn wil niet meer kunnen uiten omdat hij onomkeerbaar buiten bewustzijn is (coma of vegetatieve status). Een arts die euthanasie uitvoert op basis van een wilsverklaring inzake euthanasie moet op voorhand vaststellen dat:
- de patiënt lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening,
- de patiënt buiten bewustzijn is (coma of vegetatieve status),
- en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is.
Opgelet: om een voorafgaande wilsverklaring inzake euthanasie in te vullen en te laten registreren (in het register van de voorafgaande wilsverklaringen dat artsen kunnen raadplegen), moet men in België gedomicilieerd zijn en beschikken over een rijksregisternummer. Momenteel is er geen mogelijkheid voor personen die in het buitenland verblijven (nationaliteit is geen criterium).
11. Kan euthanasie op verzoek of aandringen van de familie?
Volgens de Belgische euthanasiewet mag euthanasie alleen plaatsvinden op het expliciete verzoek van de patiënt zelf. Familie of artsen mogen niet aandringen op levensbeëindiging. Als er geen negatieve wilsverklaring is en de patiënt in een toestand van ondraaglijk lijden en verminderd bewustzijn verkeert, kunnen arts en familie samen besluiten bepaalde behandelingen te staken of niet op te starten, zodat het leven niet kunstmatig wordt verlengd. Actief een levensbeëindigend middel toedienen zonder het uitdrukkelijke verzoek van de patiënt is strafbaar.
12. Kan de familie de euthanasie weigeren?
Een verzoek tot euthanasie omwille van ondraaglijk lijden is een persoonlijke beslissing. Als aan alle wettelijke voorwaarden is voldaan en de juiste procedure wordt gevolgd, kan de familie de euthanasie niet tegenhouden. Hoewel het ideaal is dat familie en naasten deze keuze ondersteunen, is hun goedkeuring wettelijk niet vereist. De arts mag jouw euthanasieverzoek met je naasten bespreken, maar alleen met jouw toestemming. Dit betekent dat je, om welke reden dan ook, ervoor kunt kiezen om je euthanasiewens niet met je familie te delen.
13. Wanneer is het aan te raden om met een dokter over euthanasie te praten?
Als iemand lijdt aan een ernstige, ongeneeslijke ziekte en euthanasie overweegt, is het belangrijk om dit zo vroeg mogelijk met de arts te bespreken. Een open, duidelijke en nauwkeurige communicatie helpt niet alleen om de opties te verkennen, maar kan ook rust en zekerheid bieden. Zelfs als euthanasie uiteindelijk niet wordt uitgevoerd, kan het vooruitzicht van een mogelijke keuze het lijden draaglijker maken.
Naast de communicatie met een arts over vroegtijdige zorgplanning is het verstandig om ook de nodige documenten op te stellen. Dit kan zowel over de negatieve wilsverklaring als over de wilsverklaring inzake euthanasie gaan. Beide documenten zijn belangrijk als de persoon zelf niet meer in staat is om zijn wensen inzake levenseindebeslissingen duidelijk te maken.
14. Brengt euthanasie de uitbetaling van een levensverzekering in het gedrang?
Volgens de wet is een overlijden door euthanasie een 'natuurlijke dood'. In dit geval is er een uitbetaling van de overlijdensverzekering, tenzij in de polisvoorwaarden vermeld staat dat euthanasie uitgesloten is. Uiteraard mag er geen verzoek om euthanasie zijn op het moment waarop de verzekering wordt afgesloten.
15. Waar kan ik terecht voor informatie en modeldocumenten voor euthanasie?
Voor meer informatie over voorafgaande zorgplanning, het opstellen van een negatieve wilsverklaring en een wilsverklaring inzake euthanasie kan je terecht op www.leif.be. Op deze website vind je ook modeldocumenten. LEIF (LevensEinde InformatieForum) is een organisatie die bijna 500 huisartsen en ziekenhuisartsen in Vlaanderen opleidt over euthanasie, beslissingen rond het levenseinde en palliatieve zorg. Hoewel LEIF-artsen advies en ondersteuning bieden bij euthanasieverzoeken, voeren zij zelf geen euthanasie uit.
Bronnen:
auteur:
Lotte Poté,
gezondheidsjournalist
