Chronische whiplash: verstoring in de pijnverwerking

Whiplash is het meest voorkomende trauma ten gevolge van aanrijdingen tussen motorvoertuigen, en een significant probleem voor de volksgezondheid. Bij aanhoudende complexe klachten ten gevolge van een whiplashtrauma kan vaak geen klinisch letsel (meer) worden vastgesteld. Ook disfuncties in de nekregio kunnen het vaak erg uitgebreide klachtenpatroon van deze mensen niet geheel verklaren. De essentie van deze problematiek is dan ook gelegen in het verstoord functioneren van het centrale zenuwstelsel. Behandelingen dienen zich daarom primair hierop te richten. Dat blijkt uit onderzoek aan de Vrije Universiteit Brussel. 

Het merendeel van de whiplashtrauma’s (letterlijk: zweepslag) wordt veroorzaakt door kop-staartaanrijdingen waarbij het hoofd krachtig achter-, voor- en zelfs zijwaarts geslingerd wordt, met indirecte impact ter hoogte van de nek als gevolg. Naar schatting herstelt ongeveer de helft van de slachtoffers binnen drie maanden. De andere helft evolueert naar een vaak erg complex klachtenpatroon: de zogeheten chronische whiplash-associated disorders (whiplashgerelateerde klachten) of chronische WAD.

Deze worden veelal gedomineerd door aanhoudende pijnklachten die niet enkel beperkt blijven tot de nekregio, maar zich kunnen uitbreiden naar hoofd, schouders, armen, romp en in sommige gevallen zelfs de onderste ledematen. Daarnaast hebben mensen met chronische WAD vaak last van cognitieve stoornissen, zoals geheugen- en aandachtsproblemen, en lijden ze aan prikkelgevoeligheid. Deze mensen een ‘klassieke’ behandeling aanbieden, waarbij de focus ligt op lokale nekdisfuncties, zal op lange termijn meestal weinig soelaas bieden. Dit is ook helemaal niet zo verwonderlijk, daar uit onderzoek blijkt dat de essentie van deze problematiek niet gelegen is in het bewegingsstelsel, maar wel in het centrale zenuwstelsel en meer bepaald in het nociceptieve systeem of pijnverwerkingssysteem. Dit is het systeem dat mede zal gaan bepalen of een (schadelijke) prikkel al dan niet tot pijn zal leiden. Een in onze maatschappij frequent voorkomende foute en zelfs herstelbelemmerende overtuiging is dat er altijd schade of een lichamelijk letsel dient aanwezig te zijn wanneer men pijn ervaart.

Recent onderzoek bevestigt onder meer dat mensen met chronische WAD significant lagere pijndrempels vertonen in vergelijking met  gezonde personen. Normaal gesproken vertonen vrouwen een verhoogde pijngevoeligheid ten opzichte van mannen (althans op groepsniveau), maar bij personen met chronische WAD blijken zulke geslachtsverschillen te vervagen. Hetzelfde geldt voor de pijngevoeligheid van oudere volwassenen ten opzichte van jongeren.

Daarnaast blijkt dat bij mensen met chronische WAD de lichaamseigen pijndempende mechanismen, die normaal gesproken geactiveerd worden als gevolg van fysieke inspanning, niet – of niet naar behoren – functioneren. Sommigen patiënten ervaren daardoor bij inspanning een pijntoename, terwijl anderen geen enkele invloed opmerken. Dit geeft aan dat er mogelijk, op basis van de mate van overgevoeligheid van het centrale zenuwstelsel, subgroepen bestaan onder de personen met chronische WAD. Het identificeren van zulke subgroepen heeft met name belangrijke klinische implicaties aangezien het primaire doel van de behandeling eruit bestaat om het overactieve en overgevoelige centrale zenuwstelsel opnieuw tot rust te brengen.

‘Pijn betekent niet per se dat er schade of een letsel aanwezig is’, zegt Ickmans. Uit eerder onderzoek van de onderzoeksgroep Pain in Motion aan de Vrije Universiteit Brussel bleek reeds dat er goede resultaten in de behandeling van chronische WAD te behalen zijn door het probleem bij de bron aan te pakken: het pijnverwerkingssysteem – en dan met name de overactiviteit en overgevoeligheid van het centrale zenuwstelsel.

Daarnaast loopt er op dit moment, in samenwerking met de Universiteit Gent, een grote multicentrische therapiestudie die gefinancierd wordt door het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen (FWO) waarbij deze aanpak verder onderzocht wordt. Mensen die nekpijn hebben ten gevolge van een whiplashongeval en interesse hebben in deelname kunnen zich aanmelden via chronischepijn@ugent.be.