Wat zijn de effecten en neveneffecten van slaap- en kalmeermiddelen?

Minister van Volksgezondheid Maggie De Block heeft een nieuwe campagne ‘Slaap- en kalmeermiddelen, denk eerst aan andere oplossingen’ gelanceerd. Bedoeling is om zorgverleners en patiënten beter bewust te maken van de risico’s van slaap- en kalmeermiddelen en om gezondere alternatieven onder de aandacht te brengen. 

Met meer dan 1,25 miljoen doses die elke dag worden afgeleverd is België een kampioen in het gebruik van slaap- en kalmeermiddelen. 35 procent van de gebruikers zijn 75 jaar of ouder. 

Slaap- en kalmeermiddelen bieden geen duurzame oplossing, ze werken enkel in op de symptomen. Bovendien zijn er belangrijke risico’s aan verbonden, zoals verslaving en concentratieproblemen.

De slaap- en kalmeringsmiddelen die vandaag het meest gebruikt worden zijn benzodiazepines. Benzo's worden niet alleen gebruikt bij slaapproblemen, maar ook bij stress- en angstproblemen. Er bestaan veel soorten benzo's, met verschillende sterkte en werkingsduur. 

Of zo'n middel slaapverwekkend of kalmerend werkt, hangt af van de dosis, hoelang het medicijn werkt en hoelang iemand het middel al slikt.

• Bij het eerste gebruik verbetert de slaap en verminderen gevoelens van angst, onrust, onvrede of stress verminderen. U slaapt makkelijker in door deze pillen, maar de kwaliteit van uw slaap is niet zoals bij een echte slaap; u slaapt er oppervlakkiger door. Men wordt wat suffer en onverschilliger en kan zich minder goed concentreren.

• Bij dagelijks gebruik van slaapmiddelen nemen de effecten al na twee weken af. Men moet dan een hogere dosis nemen voor hetzelfde effect. Dagelijks een slaappil nemen is dus af te raden. Dagelijks gebruik van kalmeringsmiddelen doet de effecten verminderen na acht weken.

• Bij langdurig gebruik slaan de voordelen om in nadelen. Men kan dan last krijgen van vervelende bijverschijnselen.

Deze medicijnen hebben een aantal belangrijke nevenwerkingen, zowel op korte als langere termijn.

• Slaap- en kalmeringsmiddelen doen de concentratie en reactiesnelheid dalen. De sufheid verhoogt de kans op verkeers- en andere ongevallen. Bij oudere mensen komen ook vaker valpartijen voor.

• Ook een neerslachtig gevoel en verhoogde angst kunnen voorkomen.

• Te veel slaap- en kalmeringsmiddelen tegelijk slikken kan voor een overdosis zorgen, wat kan leiden tot bewustzijnsverlies, coma of zelfs ademhalingsstilstand.

• Slaap- of kalmeringsmiddelen combineren met alcohol is gevaarlijk. Het gaat in beide gevallen om verdovende middelen. Toch is het resultaat niet even simpel als 1 + 1 = 2. Het verdovende effect wordt veel groter dan dat.

Bij langdurig en regelmatig gebruik van benzodiazepines hoopt zich steeds meer werkzame stof in het lichaam op en kan men almaar vaker last krijgen van vervelende bijverschijnselen.

• Hoofdpijn, geheugenverlies, vermoeidheid, wazig zien, een suf of leeg gevoel, slappe en vermoeide spieren, duizeligheid en somberheid komen vaak voor. Ook de zin in seks kan afnemen.

• Bij langdurig gebruik komen er ook gaten in het geheugen. Men kan steeds minder stress opvangen of oplettend reageren.

• Iemands persoonlijkheid kan echt veranderen: ook positieve gevoelens raken verdoofd en het leven lijkt vlak en kleurloos. Men wordt onverschillig en heeft nergens nog belangstelling voor. Dat maakt het ook moeilijker om de oorspronkelijke klachten aan te pakken. Zelfs het besluit nemen om te stoppen met pillen slikken, kan zwaar vallen.

• Bij ouderen en bij kinderen kunnen er tegenovergestelde reacties opduiken: slaap- en kalmeringsmiddelen kunnen hen net onrustig maken. Dat geldt ook voor wie van nature gemakkelijk angstig of agressief wordt.

• Benzodiazepines helpen niet bij depressies, ze kunnen integendeel een depressie verbergen of veroorzaken.

Al na zes tot acht weken gebruik wordt men afhankelijk van benzodiazepines. Zomaar stoppen wordt dan moeilijk. Er is zowel sprake van lichamelijke als van geestelijke afhankelijkheid

• Lichamelijke afhankelijkheid houdt in dat het lichaam went aan een bepaalde dosis slaap- of kalmeringsmiddelen. Om nog effect te hebben, moet men de dosis na verloop van tijd verhogen. Dit noemt men ook tolerantie.

• De geestelijke afhankelijkheid is zeer groot: wie lange tijd een slaappilletje slikt, denkt gemakkelijk dat hij of zij niet meer kan slapen zonder. En wie lange tijd kalmeringsmiddelen neemt, voelt zich zonder medicijn soms zo onzeker dat hij of zij de deur niet meer uit durft.

Na langdurig gebruik stoppen met slaap- en kalmeringsmiddelen is niet gemakkelijk: vaak komen de problemen die werden weggedrukt op dat moment in alle hevigheid weer naar boven. Wie na langdurig gebruik plots stopt, krijgt vaak ook vervelende onthoudingsverschijnselen. Geleidelijk aan afbouwen onder begeleiding van een arts is dus absoluut noodzakelijk.