5 redenen om te geloven in de nieuwe generatie

Wat moet er worden van die zelfzuchtige generatie die intolerant lijkt voor tekort en frustratie, en zich onledig houdt met selfies maken en schermpjes kijken? L’histoire se répète: net zoals hun eigen ouders kijken ook de babyboomers en generatie X met stijgende bezorgdheid naar de komende generaties Y en Z. Onterecht, bevestigen deskundigen en onderzoeken. Want er zijn heel wat redenen op trots te zijn op de jongste generaties.

Aah, de jeugd van tegenwoordig. Het is een steeds weer terugkomende verzuchting. Ook nu weer. Wat moeten we denken van de op hun schermpjes en zichzelf gerichte jongeren die doelloos tijd verdoen op Facebook, Snapchat, Instagram of Spotify, in hotel Mama of Papa blijven hangen omdat het hen materieel goed uitkomt, en hun partner al swipend uitkiezen in een online cataloog?

Grootmoeders kijken oprecht bezorgd terwijl ze zelf – eerlijk is eerlijk – misschien nog voor het misprijzend oog van hun ouders verwoed beha’s verbrand hebben. ‘Op het einde van de jaren ’60 heeft de westerse jeugd de wereld inderdaad al door elkaar geschud door een nieuwe samenleving te eisen’, merkt klinisch psycholoog Samuel Dock op. ‘We zijn toen van een postfiguratieve maatschappij (waar jongeren leren uit de ervaring van de volwassenen) geëvolueerd naar een prefiguratieve maatschappij (waar oudere generaties leren van de jongere).

Een fundamentele overgang.’ Elke generatie heeft kritiek op de volgende en voorziet problemen die lang niet altijd bewaarheid worden. Volgens Dock, die elke dag adolescenten en ouders over de vloer krijgt, heeft de intergenerationele schok die we tegenwoordig voelen niet enkel te maken met de digitale revolutie, maar ook met een vorm van ontkenning. ‘Het is niet evident om dit toe te geven, maar voor ouders en grootouders is het vaak makkelijker om af te geven op de jongere generatie dan om zichzelf in vraag te stellen over de materiële en affectieve overdaad waarin ze ze zelf hebben opgevoed’, zegt hij. ‘Ze hebben allemaal kinderen gewild die van het leven zouden genieten en die hun vrijheid zouden benutten op een manier die zij nooit hebben kunnen doen. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat ze soms ontgoocheld zijn over de kinderen die ze mee ‘gecreëerd’ hebben: kinderen die in feite geen materieel tekort en geen frustratie dulden.’

Eerder dan te focussen op die dingen die we de nieuwe generatie verwijten is het constructiever om te proberen hen te begrijpen. Want vaak misinterpreteren we, vanuit onze eigen manier om naar het leven te kijken, hun houding en zien we de positieve aspecten van hun houding daarmee misschien over het hoofd. We nemen enkele veel gehoorde verwijten onder de loep.

Ik zou niet in hun schoenen willen staan, denken we als 40-plussers als we de wereld van vandaag aanschouwen. Trump-toestanden, internationale conflicten die maar niet opgelost geraken, onvoorspelbaar en gruwelijk terrorisme, ecologische rampen, een stijgende werkloosheid… De babyboomers en hun kinderen (generatie X) hebben de jongeren van vandaag een pijnlijke erfenis nagelaten die zij jammer genoeg zullen moeten trotseren.

Toch stellen we vast dat veel jongeren niet aan de afgrond staan van de collectieve depressie die we hen soms aanschrijven. Heel wat adolescenten en jongvolwassenen blijken zelfs een opvallend vertrouwen te hebben in de toekomst. ‘Ze zijn zich er weliswaar van bewust dat ze bepaalde wantoestanden onder ogen zullen moeten zien en dat de komende tijden doorzettingsvermogen van hen zullen vragen. Maar moedeloos worden ze daar niet van, in tegendeel, ze gaan driftig op zoek naar nieuwe mogelijkheden en oplossingen’, merkt psychologe Fabienne Kraemer op.

Bewijs vinden we in de cijfers van de recente online enquête Generation what?, bij 50.000 Vlaamse jongeren tussen 18 en 34 jaar: bijna tweederde van hen (63,5%) kijkt eerder positief naar de toekomst en 88% van de responderende jongeren plaatsten zich bij de groep met de meeste slaagkansen in het leven. Ook volgens de laatste JOP-monitor kijkt 71% van de jongeren vol verwachting naar de toekomst. Na de recente Amerikaanse presidentsverkiezingen wilde Inneke (26) dat nog eens extra benadrukken op Facebook: ‘Acht jaar geleden droeg in een t-shirt met daarop de slogan Yes, we can, met de idee dat onze generatie de wereld zou veranderen. Nu zie ik dat de mensheid er nog verder op achteruit is gegaan. Maar ik wil absoluut laten weten dat we de moed nooit zullen opgeven.’

Dromen ze er dan van de boel radicaal om te gooien? Zouden ze bijvoorbeeld meedoen als er een grote opstand uitbrak tegen de vorige generaties? Nee, antwoordt 37,9% van de Generation what?-jongeren, tegenover slecht 18,2% ja-stemmers op deze vraag. ‘De nieuwe generatie wil in feite geen revolutie’, zegt psychologe Valérie Carrara. ‘Maar wat ze absoluut wel willen is zin geven aan hun bestaan.’ Eerder dan zichzelf te zien als een uitdovende generatie, zien ze zichzelf eerder als een generatie die het leven weer zin en kleur kan geven. Of zoals Xavier Dolan (de jonge Canadese regisseur van Juste La Fin de Monde en Mommy) het in 2014 tijdens zijn beklijvende speech op het Festival van Cannes zei: ‘Laten we vasthouden aan onze dromen, want we kunnen de wereld veranderen. Er zijn geen grenzen aan wat we kunnen bereiken, behalve die grenzen die we onszelf opleggen. Alles is mogelijk voor wie durft, droomt, onderneemt en nooit opgeeft!’ Een oproep aan iedereen in en ver buiten te zaal.

Het moet gezegd: de jongeren met wie we onder één dak wonen, zeggen hoe langer hoe meer wat ze ervan denken en ze nemen daarbij geen blad voor de mond. Dat is alleszins een verwijt dat we hen vaak maken: door het gemak waarmee ze hun gedachten op de sociale media uiten, zouden ze veel makkelijker dan de vorige generaties kritiek kunnen spuien en zelfs anderen beledigen. ‘Misschien komt het omdat we hen opgevoed hebben vanuit de idee van een open dialoog, maar ik heb het gevoel dat onze twee dochters veel harder zijn naar ons toe dan wij ooit naar onze ouders geweest zijn’, vertelt Elga (50). ‘Ik hou natuurlijk van hen, maar wat zijn ze hard en onverbiddelijk, soms op het arrogante af.’ Volgens een onderzoek, La grande invaZion (door BNP Paribas en The Boson Project, in 2015) hechten de jongeren van generatie Z een enorm belang aan zichzelf. Ze willen zichzelf graag nemen zoals ze zijn; 72% van de 15-20-jarigen zegt zelfs dat ze ‘trots op zichzelf willen kunnen zijn, zonder daarvoor de bevestiging van anderen nodig te hebben’.

Of het daarmee een generatie van navelstaarders is? ‘Niet per se, want het zegt nog niet dat ze daarom per definitie egocentrisch zouden zijn’, zegt Emmanuelle Duez van The Boson Project. ‘Het geeft wel aan dat velen van hen conventies van zich af willen werpen en zichzelf willen bevestigen en ontwikkelen zonder daarvoor iemands toestemming te hoeven krijgen.’ Eerder dan verwaand is de selfiesgeneratie volgens haar dan ook stoutmoedig. ‘Ze hebben haar op hun tanden en willen hun eigen modellen ontwerpen. Daardoor laten ze zich van een veel creatievere kant zien dan de vorige generaties.’

Je hoeft maar naar hun blogs te kijken en je merkt het al: hun handen jeuken om dingen te creëren en ze met anderen te delen. Foto’s, ontwerpen, video’s, muziek,… velen van hen willen zich uiten op een artistieke manier. ‘De jongeren van vandaag zijn zich heel bewust van de mogelijkheden die de nieuwe technologieën hen bieden’, zegt psycholoog Samuel Dock. ‘Ze gebruiken ze dan ook om hun zorgen, hun angst voor de dood, enzovoort, te sublimeren – en wie zou hen daarin ongelijk geven?’

In werksituaties wordt de jongere generatie vaak gezien als eigengereid en weerbarstig – meestal vinden ze het zelfs leuk om dat te bevestigen. Het klopt inderdaad dat ze zich niet zomaar willen plooien. Zeker niet als dat zou betekenen dat ze zich kapot zouden moeten werken zoals de generaties voor hen. Getekend door de pijnlijke ervaringen van hun ouders, hebben ze vaak een vrij negatief beeld van het bedrijfsleven. Als ze over dit thema ondervraagd worden antwoorden veel millenials dat ze het bedrijfsleven zien als ‘ingewikkeld’ en zelfs ‘meedogenloos’. Te meer omdat het psychologisch en materieel gezien geen garantie en veiligheid meer biedt op de langere termijn.

Waar ze op professioneel vlak dan zelf van dromen? Ze willen kunnen investeren in fun & serious-projecten, ook al betekent dat dat ze daarvoor regelmatig van werk moeten veranderen. Ze zijn dus – wat we er ook van denken – niet bang om hard te werken. Maar ze eisen wel dat dat werk mag gebeuren in vertrouwen en binnen een zekere ethiek. ‘Deze generatie verwacht een bedrijfswereld die een intelligentere vorm van management laat zien dan wat we nu meestal te zien krijgen’, beaamt Sofie (22), studente in bedrijfsbeheer. ‘Dat betekent een bedrijf met een meer horizontale structuur en minder machtsverhoudingen.’ ‘Voor de komende generatie moet werk bevredigend zijn’, zegt ook Emmanuelle Duez, oprichtster van The Boson Project en WoMen’up. Daarom verzetten ze zich ook radicaal tegen een ‘statutaire’ aanpak, die hen allesbehalve productief lijkt, en ze zijn nog moeilijk te verleiden met voordelen als een vaste parkeerplaats of een bedrijfswagen. ‘Als je hun opmerkingen hoort, kun je daaruit concluderen dat bedrijven zich pragmatischer zouden moeten opstellen’, zegt ze. ‘Wat ook inhoudt dat de legitimiteit van een bepaalde autoriteit verlaten moet worden, ten voordele van meer meritocratie.’

Hun hoop op verandering blijkt zo sterk dat ze het bedrijfsleven op dit moment al beïnvloedt. Roterend leiderschap, samenwerking met de concurrenten… dank zij de jongere generatie ontwikkelen zich nieuwe manieren van werken, waarbij ook humane waarden weer centraler komen te staan.

Op relationeel vlak voorspellen we voor de jongere generaties meestal niet veel goeds. Hoe kunnen deze jongeren nog echt liefhebben als ze zelf – in bijna de helft van de gevallen – opgegroeid zijn met gescheiden ouders en zichzelf ingewijd hebben in de seksualiteit via YouPorn? ‘Een goeie vraag, die ook het ongemak en de afgunst verraadt die de volwassenen op hun kinderen projecteren’, zegt psychologe Valérie Carrera. ‘Want wie lijdt er tegenwoordig het meest onder relationele problemen, de jongeren of hun ouders? Het probleem ligt misschien niet bij de groep waar we het het meest verwachten…’ Een enquête op Ifop bevestigt dit: meer dan 70% van de 16-25-jarigen zegt tevreden te zijn met hun relationeel en seksueel leven. Geen laag cijfer.

Het relationele concept blijft voor deze jongeren een structurerende en positieve waarde, ook al zijn ze verre van naïef. ‘Op het moment dat ze zich echt in het relationele avontuur moeten storten en samen een leven willen beginnen, vragen ze zich af hoe ze kunnen slagen in iets waar zowat iedereen in mislukt’, merkt psychologe Fabienne Kraemer op. Maar ondanks alles wagen ze het er toch op, waardoor ze bewijzen dat ze noch ‘pervers’, noch ‘instabiel’, noch ‘geobsedeerd’ zijn. ‘Ik denk in tegendeel dat mijn generatie zich pijnlijk bewust is van wat een relatie betekent’, zegt Arne (23). ‘Terwijl deze tijden ons uitnodigen ons over te geven aan grenzeloze seks, beginnen we te beseffen dat we eerder in liefde zullen moeten investeren.’ Een tendens die ook de psychologe opmerkt: ‘Meer en meer jongeren vertellen me dat ze de dating sites verlaten om zich te storten in een reële en duurzame relatie.’

En hoe zit het met het ouderschap? Wat verwachten onze jongeren van het gezinsleven, nu ze aan den lijve ervaren hebben dat je perfect kinderen kan opvoeden in erg verschillende situaties (in nieuwsamengestelde gezinnen, als alleenstaande moeder of vader, als homoseksuele ouders, …)? Op dat vlak toont de nieuwe generatie zich uitermate progressief. ‘Zeer bewust van het feit dat we steeds langer leven en de kans groot is dat ze meerdere relaties zullen hebben in hun leven, maken steeds meer jongeren een duidelijk onderscheid tussen een liefdesrelatie en een ouderlijke relatie’, zegt Fabienne Kraemer. ‘Zij zien hun relationele toekomst als een opeenvolging van levensfases: waarom geen kinderen maken met die partner om daarna op een serene manier verder te gaan met iemand anders?’ Ja, waarom niet, eigenlijk?

Enquêtes en onderzoeken bevestigen het: de jongeren van vandaag zijn (zo goed als) allemaal hedonistische narcisten die voortdurend willen genieten en intens willen leven. Voor de marketeers is dat inmiddels al zo duidelijk dat ze er hun nieuwe doelwit van hebben gemaakt. Maar zijn onze kinderen echt zo individualistisch? Ja, toch wel, dat merken we aan hun afkeer voor de politiek: ze geloven niet in de oude idealen en bepalen liever zelf hun normen en waarden. Nochtans zegt dat niet dat ze daarom geen waarde hechten aan de samenleving. ‘Of wij egoïstisch zijn? Helemaal niet’, reageert Laura (24), productiechef in een internetbedrijf. ‘We zijn juist continu op zoek naar sociale contacten, we brengen onze dagen door met verbindingen leggen!’ En hiermee verwoordt ze een paradox die we hen ook moeten aangeven: in een samenleving die steeds meer gekenmerkt wordt door individualiteit, heeft – dankzij hen – de mensheid wellicht nog nooit meer samengewerkt dan nu.

Waar ze een grondige hekel aan hebben? ‘Aan onrechtvaardigheid’, zegt Samuel Dock met klem. ‘Door hun omgang met sociale media hebben ze een scherpe kritische geest ontwikkeld en ze deinzen er dan ook niet voor terug om zaken aan te klagen, zoals ongelijke lonen, sociale of raciale discriminatie, misbruik bij kinderen, dierenleed, … De verontwaardiging, waar wijlen Stéphane Hessel hen toe opgeroepen heeft in zijn essay Neem het niet! (Indignez-vous!), is voor hen zelfs een motor om dingen te ondernemen. ‘”Als je aan de ander raakt, raak je onrechtstreeks ook aan mij”, zou hun leuze kunnen zijn’, zegt Dock. ‘Ze zijn dus ontegensprekelijk altruïstisch. Zelfs zo dat ‘samen leven’ voor hen een essentieel onderwerp geworden is. Zie wat ze allemaal realiseren in de share economy (coworking, cohousing, autodelen…) en de ethiek van the internet of things.’

Wat de mensen onder 35 oprecht willen is een nieuwe wereld creëren, dank zij de gedeelde intelligentie en door jezelf te ontwikkelen zonder een ander te schaden. Een wereld die 100% mixed is, en meer gebaseerd op gelijkwaardigheid en solidariteit. Een idealistische gedachte? ‘Word dan zelf wakker, zou ik zeggen: de millenials zijn niet de toekomst van onze maatschappij, ze zijn er al de voornaamste actoren van’, concludeert Dock. ‘Het wordt tijd dat we dat gaan inzien en dat we onze kijk op de wereld daaraan aanpassen. De wereld staat op een kantelpunt. Maar de grootste angst die jongeren blijven hebben is de angst dat men hen zou laten vallen.’ Of dat we te gauw de armen zouden laten zakken en hen niet blijven ondersteunen in hun betrachtingen. Daar zit dus een mooie uitdaging voor de oudere generaties.  

Tekst: Stephanie Torre – Illustratie: Eugenia Loli