Wat is de ‘genetische schaar’ die de Nobelprijs opleverde?

123-DNA-chromos-genet-mat-02-19.jpg

nieuws Eerder deze maand ging de Nobelprijs voor Scheikunde naar de Franse Emmanuelle Charpentier en de Amerikaanse Jennifer Doudna voor het ontwikkelen van de zogenaamde CRISPR-Cas9-techniek, ook wel de ‘genetische schaar’ genoemd. Daarmee kan je als het ware in het genoom knippen en er zaken aanpassen, om zo bijvoorbeeld erfelijke ziektes tegen te gaan. 

De CRISPR-Cas9-techniek wordt wel eens de uitvinding van de eeuw genoemd, maar eigenlijk is de natuur zelf verantwoordelijk voor deze revolutionaire ontwikkeling. Aan de basis ligt namelijk het immuunsysteem van de streptokok-bacterie, die zich op een inventieve manier tegen virussen beschermt. Telkens wanneer een virus haar aanvalt, neemt ze een stukje van dat virus en slaat het op in haar eigen genoom (het geheel aan genetische informatie), als gegevens om te gebruiken bij een volgende infectie. Zo kan ze later een infectie met datzelfde virus snel herkennen en onschadelijk maken, met name door heel specifiek het geïnjecteerde DNA van dat virus doormidden te knippen.

Snellere DNA-aanpassingen 
Charpentier en Doudna zijn erin geslaagd om dit kunststukje van de bacterie om te vormen tot een praktisch instrument waarmee wetenschappers relatief gemakkelijk en uiterst nauwkeurig kunnen ‘knippen en plakken’ in het DNA van micro-organismen, planten, dieren en mensen. Zo kan je genetische fouten rechtzetten of wenselijke aanpassingen doorvoeren. Vroeger was het een bijzonder arbeidsintensieve en tijdrovende klus om veranderingen in de ‘code van het leven’ aan te brengen, maar dat proces is door de CRISPR-Cas9-techniek sterk vereenvoudigd en versneld. 

Erfelijke ziektes bestrijden
Biotechnologen gebruiken de innovatieve methode om gewassen bijvoorbeeld beter te wapenen tegen droogte, schimmels en insectenplagen. In de geneeskunde wordt ze onder andere ingezet om nieuwe immuuntherapieën te ontwikkelen tegen kanker en om erfelijke ziektes, waarbij genetische afwijkingen aan de basis liggen, te bestrijden. Zo tonen dierproeven beloftevolle resultaten betreffende nieuwe behandelingen voor onder meer de neurologische ziekte van Huntington en de spierziekten musculaire dystrofie en spinale musculaire atrofie. Bij mensen zijn er al vergevorderde testen aan de gang tegen bloedziektes zoals sikkelcelanemie en bèta-thalassemie en voor erfelijke oogaandoeningen.

Ethische vragen
De nieuwe techniek roept echter ook ethische vragen op over de maakbaarheid van de mens. Die vragen kwamen prominent op de voorgrond in 2018, toen een Chinese wetenschapper plots aankondigde dat hij met de methode het DNA van de embryo’s van een tweeling zodanig had aangepast dat de meisjes bij hun geboorte beschermd waren tegen besmetting met hiv, het virus dat aids veroorzaakt. Dat zorgde voor een storm van kritiek, omdat de gevolgen van een dergelijke genetische manipulatie niet gekend zijn en omdat de wetenschapper geen ethische commissies had geraadpleegd. Hij werd door de Chinese overheid veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf.

Bronnen:
https://www.vrt.be
https://www.eoswetenschap.eu
https://www.trouw.nl
https://www.standaard.be
https://www.nrc.nl
https://www.newscientist.nl

Lees ook: Analyse genetische mutaties voorspelt levensverwachting

auteur: Andy Furniere, gezondheidsjournalist
Laatst bijgewerkt: oktober 2020

Artikels over gezondheid in je mailbox? Schrijf je in op onze nieuwsbrief en ontvang een gratis e-book met gezonde ontbijtrecepten.

eenvoudig terug uit te schrijven
Wij verwerken jouw persoonsgegevens conform het Privacy-beleid van Roularta Media Group NV.
volgopfacebook

volgopinstagram