dossier
Tetanus wordt veroorzaakt door de bacterie Clostridium tetani. Deze bacterie komt normaal voor in de darmen van paarden en andere planteneters zonder dat dit deze dieren in enigerlei mate hindert. De bacterie plant zich voort door de vorming van sporen die zich via de uitwerpselen van deze dieren in de omgeving kunnen verspreiden. Ze komen dan ook zeer verspreid voor, bv. in de aarde, uitwerpselen, op voorwerpen en planten in de omgeving, in natuurlijk en huishoudelijk afval, enz. Deze sporen zijn zeer sterk. Ze kunnen jaren in dit natuurlijke milieu overleven, maar worden wel gedood of verzwakt door direct zonlicht.
De bacterie kan zich alleen voortplanten in een omgeving waar weinig of geen zuurstof aanwezig is. Bij de mens doen deze ideale omstandigheden zich voor in diepe wonden of in wonden met afstervend en dood weefsel.
De bacterie kan gedood worden door hitte en ontsmettingsmiddelen.
De bacterie zelf is niet gevaarlijk voor de mens, maar wel een gifstof (toxine) die zij afscheidt. Deze krachtige gifstof blokkeert de werking van bepaalde zenuwen en veroorzaakt zo ongecontroleerde krampen van de spieren. Zelfs een uiterst kleine hoeveelheid is dodelijk.
De incubatietijd ligt tussen 2 dagen en een paar weken. Hoe sneller de symptomen beginnen, hoe slechter de prognose is. Vaak begint het met stijfheid van een kaakspier (vandaar de naam kaakklem ofwel trismus) hetgeen kan verergeren tot pijnlijke spierkrampen-spasmen. Er worden steeds meer spieren aangetast, opvallend is dat de handen en voeten gespaard blijven. Slik- en ademhalingsproblemen maken de toestand zeer ernstig. De spierspasmen kunnen spontaan voorkomen maar kunnen ook uitgelokt worden door triggers zoals licht en geluid.
Het toxine zorgt ook voor stimulatie van het sympathische zenuwstelsel en vrijkomen van grotere hoeveelheden stoffen zoals adrenaline in het bloed. Hierdoor kunnen andere symptomen als hoge bloeddruk, koorts, zweten en hartritmestoornissen, incontinentie voor urine,.... ontstaan. Meestal blijft men mentaal alert.
Afhankelijk van de ernst van de ziekte wordt sedatie en spierrelaxerende medicatie gegeven. In ernstige gevallen moet beademing gebeuren.
Wondverzorging moet gebeuren om de tetanusbacterie te verwijderen. Hoewel het onduidelijk is of antibiotica effect hebben, wordt het toch gegeven om de tetanusbacteriën te doden en zo de productie van het toxine te stoppen.
Er wordt ook antitoxine gegeven (menselijk antistoffen tegen het toxine).
Mits een goede behandeling overleven de meeste patiënten. Maar meestal duurt de ziekte zo'n 4-6 weken waarvan gemiddeld zo'n 3 weken met beademing. Het is dus zeker een ernstige ziekte.
Sommige mensen twijfelen aan het nut van vaccinaties en menen vanuit een fout begrepen 'de natuur weet het het best', dat het lichaam zelf weerstand moet opbouwen tegen ziekten en infecties.
Bij tetanus kan dit echter niet. De dodelijke dosis van het gif is zo klein dat ze niet groot genoeg is om er een voldoende grote afweerreactie op gang te brengen. Dus, zelfs als men een infectie met de tetanus-bacterie overleeft, dan nog is men niet immuun voor de gifstof.
In de ontwikkelingslanden sterven jaarlijks vermoedelijk een half miljoen mensen aan tetanus. Pasgeborenen lopen er een groot risico via infectie van de navelstreng. In de Westerse landen, waar reeds sinds enkele decennia vrij algemeen tegen tetanus ingeënt wordt, ligt het aantal slachtoffers veel lager. Volgens cijfers, onder meer uit de Verenigde Staten en de Scandinavische landen doen meer dan de helft van de problemen door tetanus zich voor bij mensen ouder dan 60 jaar. Onderzoek toont aan dat ruim de helft van deze mensen nooit of onvolledig tegen tetanus gevaccineerd werd.
In België is men algemeen tegen tetanus beginnen vaccineren in 1959. Sindsdien is het aantal dodelijke slachtoffers van tetanus aanzienlijk gedaald. Tussen 1954 en 1959 stierven er minstens 340 mensen aan deze vergiftiging, dus ongeveer 70 mensen per jaar. In 1995 en 1996 telde men telkens slechts 3 officiële gevallen.
Een gelijkaardige evolutie stelt men ook in andere landen vast waar algemeen tegen tetanus gevaccineerd wordt. De meeste slachtoffers vallen daarbij nagenoeg steevast onder de oudere bevolking die niet of onvolledig gevaccineerd werden.
Dit immense verschil toont duidelijk het belang van de vaccinatie aan.
Lees ook: Infectieziekten (overzicht) en hun vaccinaties
In België hanteert men het volgende schema:
Ook als je volwassen bent en nog niet gevaccineerd werd tegen tetanus is het belangrijk om je alsnog te laten vaccineren. Om als volwassene volledig gevaccineerd te zijn tegen tetanus heb je 3 vaccinaties nodig. Daarna ben je voldoende gevaccineerd en moet je maar om de 10 tot 20 jaar nog een vaccin krijgen om voldoende beschermd te zijn tegen tetanus. Deze vaccinatie gebeurt met een combinatievaccin tegen tetanus, difterie en kinkhoest.
Deze vaccins zijn gratis voor iedereen, als je arts ze via Vaccinnet bestelt. Je betaalt dan alleen de consultatie bij de arts om het vaccin te laten toedienen. Als Kind en Gezin of een Centrum voor Leerlingenbegeleiding het vaccin toedient, betaal je ook niet voor de raadpleging. Koop je het vaccin op doktersvoorschrift bij de apotheker, dan kan de Vlaamse overheid de kosten niet terugbetalen.
Afhankelijk van de leeftijd worden verschillende combinatievaccins gebruikt, telkens minstens met een component tegen difterie en kinkhoest. Aparte vaccins tegen tetanus zijn niet meer verkrijgbaar.
Lees ook: Vaccinatie van senioren
• Het vaccin is zeer veilig, biedt een hoge bescherming en veroorzaakt zeer weinig ongewenste effecten.
• Veel mensen ervaren wel wat lichte plaatselijke klachten, zoals een rode zwelling die soms wat pijnlijk kan zijn. Deze klachten verdwijnen gewoonlijk spontaan.
• In een aantal gevallen kan men gedurende enkele weken een verharding of een knobbeltje voelen op de plaats van de inspuiting. Meestal verdwijnt eveneens zonder enige verzorging.
• Zeer uitzonderlijk, namelijk in minder dan 1 op 100.000 vaccinaties, ontwikkelt er zich een abces op de plaats van de inenting.
• Mensen die té vaak tegen tetanus ingeënt worden (bv. elk jaar, wat in sommige sportmiddens zou gebeuren), lopen een risico op een hyperimmunisatie-syndroom. Dit uit zich in een duidelijk zichtbare lokale reactie op de plaats van de inspuiting met een rode zwelling, pijn en een gevoel van stijfheid. Daarnaast zijn er algemene symptomen zoals koorts, een grieperig gevoel en spierpijn.
• Het is een misvatting dat alleen vuile wonden een risico op tetanus inhouden. Steekwonden, bv. van een naald, nagel, splinter, een dun takje, een doorn, enz. kunnen ook tetanus veroorzaken. Vaak zijn het ook kleine wondjes, maar die kunnen ook net de ideale omstandigheden bieden, namelijk relatief diepe wonden zonder zuurstof.
• Ook chronische wonden, bv. beenzweren of doorligwonden, kunnen met tetanus-bacteriën vervuild raken. Er lijkt een iets groter risico te zijn voor mensen met diabetes.
Omdat de risicowonden zo’n uitgebreide verscheidenheid vertonen, is het zeer moeilijk om uit te maken in welk geval er wel of geen risico is voor tetanus. Daarom is het des te belangrijker dat iedereen minstens een volledige basisvaccinatie laat uitvoeren. Dit biedt immers een hoge graad van bescherming onder alle omstandigheden.
In geval van twijfel over de vaccinatietoestand en bij mensen met een verminderde afweer, bv. na een transplantatie of een anti-kankerbehandeling, dient men rechtstreeks antistoffen (immunoglobulinen) tegen tetanus toe.
Doorgaans start men in geval van twijfel over de vaccinatietoestand ook onmiddellijk met de basisvaccinatie.
Lees ook: Infectieziekten (overzicht) en hun vaccinaties
 |
 |
