Wat is clusterhoofdpijn en wat kan je er tegen doen?

dossier Clusterhoofdpijn is een zeer specifieke hoofdpijn met korte en hevige aanvallen aan één zijde van het hoofd. Doorgaans situeert de pijn zich achter of rond een oog of aan één van de slapen. Mannen hebben er meer last van dan vrouwen.

Clusterhoofdpijn is een eerder zeldzame vorm van hoofdpijn. Ze treft ongeveer 1 op 1.000 mensen. Ze kan op elke leeftijd ontstaan, maar meestal gebeurt dit tussen een leeftijd van 20 tot 40. Tevens valt op dat er weinig cluster-patiënten zijn van 60 jaar of ouder.

Lees ook: Migraine: klachten, oorzaken en behandeling

De meeste slachtoffers zijn volwassen mannen. Sinds 1960 hebben vrouwen echter steeds meer last van deze hoofdpijn. Mogelijk heeft dit te maken met een veranderende maatschappij waarin meer vrouwen roken en uit werken gaan.

Tot voor kort werd er weinig aandacht besteed aan de mogelijkheid van een erfelijke aanleg en men is nog steeds niet overtuigd van dit aspect. In bepaalde Deense families blijkt cluster-hoofdpijn nochtans duidelijk erfelijk te zijn. Onder de leden van de eerste graad van deze familie (dus rechtstreekse afstammelingen van een ouder met cluster-hoofdpijn) werd 14 maal meer clusterhoofdpijn vastgesteld dan bij de rest van de bevolking. Onder de tweedegraads leden was dit slechts 2 maal meer.

De aandoening staat ook bekend onder de naam Neuralgie van Horton of Horton's Neuralgie, maar wordt ook vaak genoemd als Suicidal Headache. De pijn wordt als extreem heftig ervaren. Sommigen spreken van de meest erge vorm van pijn.

Klachten

Hoewel de verschijnselen bij clusterhoofdpijn van persoon tot persoon verschillen, kan er een aantal duidelijke overeenkomsten worden gegeven:

• clusterhoofdpijn begint als een lichte pijn rond één oog. Dit oog kan geïrriteerd raken, rood worden en beginnen tranen, de pupil kan samentrekken
• gezwollen oogleden
• een verstopte of lopende neus aan de pijnzijde
  
• uitstraling van de pijn naar het oog, boven het oor, bovenkaak en nek
• verhoging van lichaamstemperatuur
• verhoogde bewegingsdrang
• verhoogde spierspanning, wat leidt tot extreme vermoeidheid na de aanval
• een zwetend voorhoofd aan de getroffen zijde van het hoofd.

De pijn verspreidt zich snel vanuit de oogstreek naar de rest van dezelfde zijde van het aangezicht. De pijn neemt snel toe. Ze wordt omschreven als borend, stekend en onuitstaanbaar fel of als een schroeiend hete piek in het oog. Gelukkig duurt een cluster-aanval meestal kort, namelijk van 15 tot 45 minuten en soms lopen ze uit tot hooguit 3 uur.

De pijn zet aan tot ongeduldig heen en weer stappen, wiebelen of andere ritmisch nerveuze bewegingen. In tegenstelling tot mensen met migraine, die liefst stil in een hoekje of in bed wegkruipen, kunnen mensen met clusterhoofdpijn nauwelijks stilzitten.

Bij cluster-hoofdpijn treden de aanvallen op in reeksen die weken of maanden kunnen duren. Dit noemt men een cluster-periode (cluster is Engels voor groep, tros, zwerm, massa, reeks ...).
Sommige mensen hebben slechts om de 2 dagen een aanval, maar anderen worden soms tot 8 maal per dag getroffen. De clusteraanvallen komen dikwijls telkens op hetzelfde moment van de dag terug, ook s nachts. Soms zijn ze zo regelmatig dat men er de klok op kan afstellen.

In zo'n 90% van de gevallen duren de episoden van aanvallen een 2 tot 12 weken. Veel van deze mensen hebben zo 1 of 2 aanvalreeksen per jaar, vooral tijdens de lente en de herfst (episodische clusterhoofdpijn). Tussendoor is men plots enkele weken, maanden of jaren aanvalsvrij zonder dat men daarvoor een duidelijke verklaring kan aanwijzen.
In zijn ergste vorm kan de aanvallenreeks enkele jaren nagenoeg ononderbroken doorgaan, bijvoorbeeld met hooguit een uitzonderlijk een onderbreking van een tweetal weken (chronische clusterhoofdpijn).

De korte duur en het plotse begin maken dat de aanvallen moeilijk te onderzoeken zijn. Bovendien is dit soort van hoofdpijn minder goed bekend, zodat ze geregeld over het hoofd gezien wordt.
De gevolgen van clusterhoofdpijn zijn vaak zeer ernstig: geheugen- en concentratiestoornissen, onbegrip van de omgeving, sociaal isolement, arbeidsongeschiktheid.

Lees ook: Wat zijn de kenmerken van clusterhoofdpijn?

Oorzaken

Er bestaan enkele aanwijzingen voor de mogelijke mechanismen van cluster-hoofdpijn. Vooral het seizoensgebonden karakter en het circadiaanse (= dagelijkse) ritme van de aandoening hebben geleid naar het onderzoek van de rol van de hypothalamus. Dit hersencentrum is de plaats waarin zich de biologische klok van het menselijk lichaam bevindt. De betrokkenheid van de hypothalamus in cluster-hoofdpijn zou een verklaring kunnen bieden waarom bij sommige mensen de aanvallen telkens weer op exact hetzelfde moment van de dag weerkeren.

Verder stelt men bij veel mensen met cluster-hoofdpijn afwijkingen vast in het afscheidingspatroon van bepaalde hormonen, zoals bv. van melatonine, een hormoon dat onder controle staat van de hypocampus.

Cluster-hoofdpijn komt vooral voor bij mannen en slechts zelden vóór de puberteit. Dit lijkt erop te wijzen dat het mannelijk geslachtshormoon, testosterone, eveneens een rol speelt. Men stelt inderdaad vast dat de afscheiding bij de groep met cluster-hoofdpijn inderdaad afwijkt van deze bij andere mannen. Of testosterone effectief een rol speelt bij het ontstaan van cluster-hoofdpijn en welke, blijft echter nog onduidelijk.

Kenmerkend is dat bepaalde stoffen of verschijnselen een aanval kunnen uitlokken of versterken, de zogeheten triggers. Alcohol, chocolade, (oude) kaas, gekruid eten en weersveranderingen zijn hier voorbeelden van.

Lange tijd werd verondersteld dat een sinusholte achter het oog eveneens meespeelde in het ontstaan van cluster-hoofdpijn. In deze sinusholte komen immers diverse soorten zenuwstrengen bij elkaar. Men ging ervan uit dat ontstekingsverschijnselen in de sinusholte een afname van de doorbloeding zouden veroorzaken en zo het ontstaan van de pijn achter het oog zouden in de hand werken.

Nauwkeurig onderzoek heeft dit model echter niet kunnen ondersteunen. Het lijkt er integendeel zelfs op dat eventuele verschijnselen in de sinusholte niet de oorzaak, maar wel het gevolg zijn van de stoornis die ook de clusterhoofdpijn veroorzaakt.

Lees ook: Hoe ontstaat clusterhoofdpijn?

Behandeling

De aard van de behandeling moet afgesteld worden op de last die men van de hoofdpijn ondervindt. De behandeling van clusterhoofdpijn is in eerste instantie gericht op de bestrijding van de symptomen. In veel gevallen is een combinatie van behandelmethoden mogelijk. De werking van de medicaties is niet bij alle patiënten even succesvol.
De behandelmethoden zijn in twee groepen te verdelen:
de aanvalbestrijding, waarbij de medicatie bedoeld is om de aanvallen zo snel mogelijk af te breken en de behandelingen die er op gericht zijn om clusterperiodes te voorkomen of te beperken.
Al deze behandelingen mogen uiteraard pas worden ingesteld op voorschrift en onder controle van je arts.

Lees ook: Hoe wordt clusterhoofdpijn behandeld?