Alles over genitale wratten

dossier In ons land zijn anogenitale wratten op de geslachtsdelen momenteel de meest voorkomende seksueel overdraagbare infectie. (SOA). Ze kunnen vervelend en soms hardnekkig zijn.

Wratten op de geslachtsdelen of condylomen komen steeds vaker voor. Genitale wratten zijn de snelst toenemende Seksueel Overdraagbare Infectie: één op honderd seksueel actieve Belgen zou drager zijn (of zowat 50.000 personen), slechts vier op tien daarvan laat zich behandelen. De aandoening stijgt vooral bij jonge mensen tussen 18 en 25 jaar.

Hoe gebeurt de besmetting?

De verwekker is het Humaan Papilloma Virus (HPV). In 90% van de gevallen gaat het om twee types van het HPV: HPV 6 en HPV 11.
De besmetting gebeurt tijdens intiem seksueel verkeer. Genitaal contact met de geslachtsdelen van iemand met condylomen, geeft het virus de kans om van de ene mens op de andere over te gaan. Dat kan in alle richtingen: man-vrouw, vrouw-man, maar ook man-man en vrouw-vrouw. Bovendien glipt het virus gemakkelijk door de mazen van het veilig-vrijen-net.
Condylomata acuminata zijn zeer besmettelijk. Huidcontact met de anogenitale wratten is al voldoende om besmetting tot stand te brengen. De kans dat men wordt besmet bij een seksueel contact wordt op 65% geschat. Anale seks levert voor de ontvangende partner een bijzonder hoog risico op, vooral als het een man betreft.
Het verraderlijke van een HPV-infectie is dat het na besmetting van een vrouw nog jaren kan duren vooraleer men macroscopische letsels kan vaststellen. Gedurende deze periode wordt er voortdurend nieuw virus gevormd en is de vrouw een bron van besmetting voor haar seksuele partner(s). Ook mannen kunnen een subklinische HPV-infectie hebben waardoor zij als virusreservoir fungeren en hun seksuele partner(s) kunnen besmetten. Bij mannen beperkt het interval tussen HPV-infectie en eventuele klinische uitingsvormen zich meestal tot enkele maanden, waardoor de infectie eerder opgemerkt wordt en besmetting van de partner kan worden vermeden.
Anogenitale wratten bij een kind ontstaan vrijwel nooit door besmetting tijdens de geboorte. Als genitale condylomata acuminata bij een kind worden aangetroffen, dan moet aan seksueel misbruik worden gedacht.

Lees ook: Humaan papillomavirus (HPV) en baarmoederhalskanker

Symptomen en klachten

Pas vele maanden na de besmetting worden de wratachtige woekeringen zichtbaar. Het virus prikkelt de groei van huid- en slijmvliescellen, zodat er kleine bloemkoolachtige verhevenheden ontstaan. Duidelijk zichtbare wratten zijn uiteraard het meest besmettelijk. Maar soms huist het virus ook in huid- en slijmvliesgebieden die op het eerste gezicht geen wratachtige veranderingen vertonen.

Genitale wratjes beginnen als kleine kammetjes die snel groter worden en uitgroeien tot mini-bloemkooltjes. Zij doen geen pijn en geven ook geen jeuk.
Bij de vrouw zijn de wratten moeilijk zichtbaar. Vaak verstoppen ze zich tussen de grote en de kleine schaamlippen of huizen ze rond de clitoris. Ook rond de aars kunnen wratjes liggen. De ingang van de vagina en de baarmoederhals zijn eveneens gekende voorkeurplaatsen. Soms verstopt een wrat zich in de schaamstreek of de bilspleet.
De man merkt sneller de wratjes op. Het virus heeft bij hem een voorkeur voor de groeve tussen de eikel en de schaft van de penis. Achteruittrekken van de voorhuid is nodig om deze plaats grondig te inspecteren. Aan de uitmonding van en soms zelfs in de urinebuis kunnen eveneens wratjes voorkomen. Andere geliefkoosde plaatsen zijn, zoals bij de vrouw, de aarsstreek, de schaamstreek en de bilspleet.
De plaats in de geslachtsstreek waar condylomen voorkomen, is dus uitgebreider dan de oorspronkelijke besmettingsplek. Door te krabben -meestal onbewust, tijdens de slaap- kan namelijk virus onder de nagels achterblijven. Wanneer even later een andere plek van de geslachtsstreek aangeraakt wordt, kan het virus vanonder de nagels vandaan komen en daar wortel schieten. Zo zullen de wratjes zich vanuit de besmettingsplek over de genitale streek en de anale regio verspreiden.
Het wrattenvirus is zo aangepast aan het plaatselijk klimaat van de geslachtsorganen (warm en vochtig), dat het virus zich slechts uitzonderlijk op andere plaatsen van het lichaam kan ontwikkelen.

Diagnose

De meeste condylomen zijn direct met het blote oog te zien. Soms gebruikt de arts een loep en bevochtigt hij of zij de wratjes met azijnzuur om ze beter zichtbaar te maken. Er bestaat geen bloedanalyse of een andere test om het wrattenvirus op te sporen.
Bij een vrouw maakt de arts meestal ook nog een uitstrijkje van de baarmoederhals om de aanwezigheid van eventuele andere aanwezige seksueel overdraagbare infecties na te gaan. Ook een bloedonderzoek kan gewenst zijn, om o.m.syfilis en hepatitis B op te sporen.
Bij de man volstaat een urine-onderzoek en eventueel een bloedanalyse om andere SOA aan het licht te brengen.

Lees ook: Uitstrijkje van de baarmoederhals (of PAP-test) in 11 vragen

Verwikkelingen

Het meest vervelende is dat de wratten groter worden. Dit is op zich niet zo erg, maar het is wel akelig om te zien. De wratten kunnen soms jeuken en aanleiding geven tot bloedinkjes. Genitale wratten doen meestal geen pijn.
Enkel door de wratjes in hun beginstadium snel te behandelen, kan de vorming van zo'n reuzenwratten worden voorkomen. Een snelle aanpak voorkomt ook de verdere uitbreiding van de wratjes over de gehele genitale streek.
De twee virustypes, HPV6 en HPV11, die verantwoordelijk zijn voor de overgrote meerderheid van de genitale wratten, veroorzaken geen baarmoederhalskanker. Daarvoor zijn andere HPV-types verantwoordelijk. Ze zouden in zeldzame gevallen wel aanleiding kunnen geven tot slokdarmkanker en bepaalde tumoren van anus, vulva en penis.
Als een kind tijdens de geboorte vocht uit het baringskanaal van een met HPV-geïnfecteerde moeder opzuigt, kan dit later (meestal na 2 tot 5 jaar) leiden tot ernstige respiratoire papillomatose. De aanwezigheid van genitale wratten bij een zwangere verhoogt de kans hierop aanzienlijk.

Behandeling

De aanpak van genitale wratten is moeizaam en tijdrovend. Alle wratjes moeten één voor één met een product aangestipt worden om ze plaatselijk uit te roeien.
De meest gekende stof die condylomen vernietigt, is podophylline. Het is een middel dat de celdeling blokkeert en zo de vermenigvuldiging van huidcellen door het wrattenvirus tegengaat. Maar natuurlijk kunnen ook de normale huidcellen eronder lijden. Daarom moet de omgevende huid beschermd worden met een vette zalf, zoals vaseline. Podophylline kan door een arts aangebracht worden, maar er bestaat nu ook een handige variant (podophyllotoxine) waarmee de man of de vrouw zelf de wratjes kunnen aanstippen.
Een meer galante manier om condylomen te bestrijden, is bevriezen met vloeibare stikstof. De arts doopt een wattenveger in een thermosfles met stikstof (temperatuur van min 196°C) en drukt het wattenstaafje nadien op de wrat. Dat geeft een intens pikkend gevoel, terwijl de wrat sneeuwwit bevriest. Toch is de pijn goed te verdragen. Na de behandeling is de wrat lichtjes gezwollen en prikkelt ze wat. Deze verschijnselen verdwijnen na enkele uren, terwijl na enkele dagen het condyloompje afsterft. Het wordt zwart en valt af. Er blijft enkel een rozig litteken over dat spoedig geneest, zodat er van de oorspronkelijke wrat niets meer te zien is.
Een behandeling voor condylomen neemt vele weken in beslag. Vaak komen er steeds opnieuw wratten opzetten enkele weken nadat ze allemaal verdwenen leken. Toch moet men de moed erin houden, want bij 7 op 10 mensen met wratten zullen ze op deze manier uiteindelijk allemaal verdwijnen.
Lukt de lokale behandeling met podophylline of vloeibare stikstof niet, dan is wegsnijden of een laserbehandeling de enige uitkomst. Deze ingreep gebeurt onder plaatselijke verdoving, soms ook onder algemene anesthesie. Maar zelfs na zulke drastische aanpak kunnen er nieuwe wratjes opduiken.

Seks niet langer taboe

Het is van belang om de seksuele partners van de laatste zes maanden op de hoogte te brengen van een mogelijke besmetting met het wrattenvirus. Niet iedereen merkt immers de kleine bloemkoolachtige gezwelletjes op.
Uiteraard bevatten genitale wratjes het virus dat kan overgaan tijdens seksueel verkeer. Daarom hebben artsen lange tijd voorgehouden dat seks tijdens de hele behandelingsduur taboe was. Intussen gaan echter meer en meer stemmen op om seksueel verkeer met de vaste partner toe te laten, zelfs zonder condoom! Uit de praktijk blijkt immers dat op het moment dat de wratjes bij één van de partners ontdekt wordt, het virus al lang doorgegeven is.
Bovendien zal niet iedereen die met het virus besmet wordt,ook wratjes ontwikkelen. Zo is het best mogelijk dat een vrouw/man meerdere maanden voor wratjes in behandeling is, terwijl de partner geen enkel letsel op de geslachtsdelen heeft. Blijkbaar slaat het virus bij hem/haar dan niet aan.
Hoe is dat te verklaren? Bij de ontwikkeling van wratjes is het virus natuurlijk de voornaamste, maar niet de enige oorzaak. Zonder besmetting met HPV, geen wratjes. Maar het verdedigingsstelsel van het lichaam waar het virus binnendringt, bepaalt hoe het verloop van de aandoening zal zijn, variërend van helemaal geen condylomen, tot jarenlang opnieuw wratjes.
Het is nog niet helemaal zeker, maar wetenschappers vermoeden dat na een besmetting met het wrattenvirus er een zekere immuniteit ontstaat voor een volgende besmetting. Toch is het mogelijk dat jaren na de totale genezing opnieuw wratjes opduiken, vaak naar aanleiding van een verzwakking van het immuunsysteem. Dan zijn die 'nieuwe' wratjes niet het gevolg van een nieuwe besmetting, maar komen ze voort uit een opflakkering van het vroeger opgelopen wrattenvirus. Blijkbaar kan het verdedigingsstelsel van het lichaam het wrattenvirus wel onderdrukken, maar niet volledig uitroeien. Het blijft op één of andere manier in een slapende vorm aanwezig. Dat is helemaal niet uitzonderlijk. De laatste jaren komen meer en meer gelijkaardige infecties aan het licht. Na een eerste besmetting wordt het virus opgesloten in een soort gevangenis van het verdedigingsstelsel, waaruit het af en toe ontsnapt. Denk maar aan het herpesvirus dat pijnlijke blaasjes veroorzaakt aan lippen of geslachtsdelen.

Lees ook: Koortsblaas of koortslip: oorzaak en behandeling

Liever voorkomen

Enkel een trouwe en monogame seksuele relatie geeft een afdoende bescherming tegen een infectie met genitale wratten. Vrijen met condoom schermt niet altijd voldoende af, omdat virus dat buiten de condoombedekking valt tijdens intiem contact toch nog kan overslaan.
Een betere bescherming tegen genitale wratten biedt het vrouwencondoom. Dat is een brede zak gemaakt uit kunststof (polyurethaan). Uitwendig zit een ring. Op de bodem van de zak komt een kleinere ring. Via de inwendige ring wordt de zak in de vagina geschoven. De uitwendige ring komt over de schaamlippen te liggen. Op die manier wordt een groot deel van de geslachtsdelen afgeschermd voor een aanval van het wrattenvirus. Het vrouwencondoom is verkrijgbaar bij de betere apotheker en via de CGSO-centra.

Sinds kort bestaat er ook een vaccin dat beschermt tegen de HPV-types 6 en 11 die verantwoordelijk zijn voor 90% van de anogenitale wratten. Daarnaast beschermt dit vaccin ook tegen twee andere HPV-types die verantwoordelijk zijn voor de meerderheid van de baarmoederhalskankers.
In België raadt de Hoge Gezondheidsraad deze vaccinatie aan voor meisjes tussen de leeftijd van 10 tot en met 26 jaar die nog geen seksueel contact gehad hebben. Ook meisjes die al wel seksueel contact hebben gehad, kan vaccinatie overwogen worden omdat het vaccin hoed dan ook bescherming biedt tegen de HPVHet is aan de behandelende arts om op individuele basis te beoordelen of vaccinatie van vrouwelijke adolescenten en jonge vrouwen van 14 tot en met 26 jaar die reeds seksuele betrekkingen gehad hebben, en mogelijk reeds een HPV-infectie hebben opgelopen, kan vaccinatie zinvol zijn omdat het vaccin dan nog beschermt tegen de HPV-types waarmee ze nog niet in contact zijn gekomen. Bij gebrek aan gegevens over de effectiviteit van Gardasil bij mannen, doet de HGR op dit ogenblik geen uitspraak m.b.t. vaccinatie van jongens en/of mannen.