dossier
Het polycysteus ovariumsyndroom of PCOS is bij meisjes en vrouwen voor de overgang een van de meest voorkomende hormoonafwijkingen. Ongeveer 5 à 10% van de vrouwen op vruchtbare leeftijd zou leiden aan het polysysteus-ovariumsyndroom (PCOS). Het is een belangrijke oorzaak van verminderde vruchtbaarheid bij vrouwen.
Wat is het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS)?
Polysysteus-ovariumsyndroom betekent letterlijk dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in de eierstok (ovarium) aanwezig zijn.
Normaal ontwikkelen zich in de eerste helft van de menstruatiecyclus enkele follikels of eiblaasjes in de eierstokken, waarvan er meestal maar één verder groeit en tot ovulatie (eisprong) komt. Bij vrouwen die aan PCOS lijden zijn de hormoonspiegels verstoord waardoor de eicellen niet of onregelmatig groeien. Daardoor worden in de eierstok meerdere kleine follikels gevormd, die moeilijk tot rijping en ovulatie komen.
Bij polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) merken meisjes meestal in het begin van de puberteit dat er iets mis is.
• De menstruatie komen niet op gang of is onregelmatig met heftige bloedingen. Soms kan de menstruatie maanden wegblijven.
• Geen of onregelmatige eisprong (ovulatie). Daardoor is het niet duidelijk of en wanneer u vruchtbaar bent.
• U kunt veel puistjes krijgen (acne), ook na de puberteit.
• Overmatige haargroei (hirsutisme), met een mannelijk beharingspatroon met haren op de kin, bovenlip, de borsten en/of de onderbuik. De normale lichaamsbeharing wordt ook stugger en donkerder.
Op latere leeftijd ook haaruitval (op de kruin en bij de inhammen van het voorhoofd, zoals bij mannen).
• Overgewicht: PCOS kan overgewicht veroorzaken, maar vrouwen met overgewicht kunnen ook PCOS krijgen.
• Donkerbruine verkleuring van de huid aan de achterzijde van de nek of onder de oksels (acanthosis nigricans).
Niet alle vrouwen met PCOS hebben al deze verschijnselen.
Vrouwen met het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) lopen het risico om ook andere gezondheidsproblemen te krijgen. Positief is dan weer dan vrouwen met PCOS waarschijnlijk minder snel last hebben van botontkalking (osteoporose).
• Verminderde gevoeligheid voor insuline (insulineresistentie) en verhoogde aanmaak van insuline (hyperinsulinemie).
Om glucose (suiker) uit onze voeding te kunnen opnemen en omzetten in bruikbare energie, hebben onze lichaamscellen insuline nodig. Insuline is een lichaamseigen stof die in de pancreas of alvleesklier wordt aangemaakt.
Bij PCOS-patiënten zijn de lichaamscellen minder gevoelig voor insuline. Die insulineresistentie is ook genetisch bepaald. De lichaamscellen hebben dan meer insuline nodig om glucose te kunnen opnemen. De pancreas gaat bijgevolg meer insuline produceren waardoor er meer van in het bloed aanwezig is. In dat geval spreken we van hyperinsulinemie.
• Een verhoogde kans op suikerziekte (diabetes). Bij wie insulineresistent is moet de pancreas immers dubbel zo hard werken. De pancreascellen laten het daardoor sneller afweten en zijn dan niet meer in staat om voldoende insuline te produceren. De glucose in het bloed wordt onvoldoende opgenomen door de lichaamscellen waardoor een teveel aan glucose in het bloed (hyperglycemie) ontstaat.
Vooral vrouwen bij wie de suikerstofwisseling al op jonge leeftijd niet goed gaat, hebben meer kans om na hun veertigste suikerziekte te krijgen.
• Verhoogde kans op overgewicht. Naar schatting kampt zowat de helft van de PCOS-patiënten met overgewicht, vaak vanaf jonge leeftijd.
• Mogelijk verhoogde kans op hart- en vaatziekten. PCOS-patiënten worden vaker blootgesteld aan risicofactoren voor hart- en vaatziekten, zoals obesitas en diabetes. Het is echter onduidelijk of de kans op hart- en vaatziekten ook effectief verhoogd is.
• Verhoogde kans op baarmoederslijmvlieskanker, omdat door de onregelmatige menstruaties de slijmvlieslaag in de baarmoeder niet regelmatig wordt afgestoten.
• Verminderde vruchtbaarheid. Doordat PCOS-patiënten niet elke maand een eisprong hebben, is bij hen de kans op vruchtbaarheidsproblemen (subfertiliteit) verhoogd. PCOS wordt zelfs beschouwd als de belangrijkste oorzaak van onvruchtbaarheid door ovulatieproblemen (anovulatoire onvruchtbaarheid).
• Complicaties bij zwangerschap en bevalling.
PCOS-patiënten die een ivf-behandeling ondergaan, hebben meer kans op het ontwikkelen van het ovarieel hyperstimulatiesyndroom (OHSS) dan vrouwen zonder PCOS. Dit is te wijten aan het feit dat er bij PCOS-patiënten meer follikels groeien onder invloed van de medicatie. OHSS wordt onder andere gekenmerkt door een opgezette buik, misselijkheid en braken en kortademigheid.
Hoewel de meeste zwangerschappen bij PCOS-patiënten zonder complicaties verlopen, hebben deze patiënten ook een verhoogd risico op een hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap, zwangerschapsvergiftiging, zwangerschapsdiabetes, vroeggeboorte, opname van de pasgeborene op een afdeling neonatale intensieve zorgen en perinatale sterfte. Ook het risico op een miskraam is naar alle waarschijnlijkheid verhoogd.
• Verminderde levenskwaliteit
De psychologische impact van PCOS is groot. Uit verschillende studies blijkt dat PCOS-patiënten vaker dan gemiddeld kampen met depressie, angst en een verminderde levenskwaliteit. Daarbij blijken vooral obesitas en overmatige lichaamsbeharing het zelfbeeld van PCOS-patiënten negatief te beïnvloeden. Ook de verminderde vruchtbaarheid kan emotioneel en relationeel zeer belastend zijn.
Het is onduidelijk wat de precieze oorzaak is van het polycysteus-ovariumsyndroom. Waarschijnlijk spelen meerdere factoren een rol.
• Waarschijnlijk is er sprake van een erfelijke aanleg. In sommige families komt PCOS vaker voor. Maar of het syndroom zich bij de aanwezigheid van genetische factoren ontwikkelt is afhankelijk van externe factoren.
• Vrouwen met deze erfelijke aanleg krijgen PCOS als ze dikker worden. Gebleken is dat een gering gewichtsverlies (ca. 10%) bij vrouwen met overgewicht soms al kan leiden tot herstel van de eisprong.
• Verder hebben veel vrouwen met PCOS een verstoorde suikerstofwisseling door de verminderde gevoeligheid voor insuline en de verhoogde productie van insuline. Mogelijk is ook dit een oorzaak van PCOS.
In ieder geval is er een verstoring in de hoeveelheden vrouwelijke en mannelijke hormonen.
• Er bestaat een verhoogde waarde van het LH (luteïniserend hormoon: het hormoon dat de eisprong opwekt): hierdoor treedt de eisprong te snel op.
• De waarde van het FSH (follikel stimulerend hormoon: het hormoon dat de rijping van de eiblaasjes stimuleert en zorgt voor de aanmaak van oestrogeen in de eierstokken) is te laag: hierdoor kunnen de follikels of eiblaasjes niet rijpen en ontstaan cysten.
• Het mannelijk hormoon (testosteron) is vaak te hoog: dit kan overbeharing en acne veroorzaken.
Het komt vaker voor bij meisjes en vrouwen met overgewicht.
De diagnose PCOS wordt gesteld aan de hand van de klachten, in combinatie met een aantal technische onderzoeken.
• Klachten: menstruatiestoornissen (minder dan 8 menstruaties per jaar of helemaal geen menstruaties), overmatige beharing, acne, overgewicht...
• Een echografie van de eierstokken, waarbij de cysten te zien zijn. Meer dan tien à twaalf is een slecht teken. Bij meisjes zijn de kenmerkende afwijkingen nog niet altijd in de eierstokken te herkennen.
• Een bloedonderzoek om het testosterongehalte en de verhouding tussen de concentraties FSH en LH in het bloed te meten.
Uw arts zal ook andere mogelijke oorzaken zoals een schildklieraandoening onderzoeken. Bij vrouwen met overgewicht zal ook gecontroleerd worden of er tekenen van diabetes (suiker in het bloed) en/of hartproblemen (verhoogde bloeddruk, cholesterol...) zijn.
PCOS kan vrij goed behandeld worden. De behandeling is gericht op het normaliseren van de hormonale cyclus en het verminderen van de gezondheidsrisico's.
Gewichtsverlies
Vermoed wordt dat overgewicht het risico op de ontwikkeling van PCOS licht verhoogt en de ernst ervan doet toenemen. Obesitas blijkt immers de verstoring van de hormonale balans nog te versterken. Daardoor raakt ook de werking van de eierstokken ernstiger verstoord. Zo blijft de menstruatie vaker uit (amenorroe) bij obese PCOS-patiënten.
In geval van overgewicht is het eerste advies om af te vallen. Door het afvallen kan de menstruatie weer regelmatig worden. Zo herstelt bij de helft van de vrouwen de eisprong na een gewichtsverlies van 5 procent. Als u behandeld moet worden met tabletten of injecties, verhoogt afvallen de kans op zwangerschap sterk.
Bovendien hebt u dan later minder kans op gezondheidsproblemen, zoals suikerziekte, hart- en vaatziekten en hoge bloeddruk.
Afvallen kan echter een moeilijke opgave zijn voor vrouwen met PCOS, mede omdat dit overgewicht een hormonale achtergrond heeft. Vaak zal begeleiding door een arts en/of diëtist nodig zijn.
Stoppen met roken
Bij PCOS is stoppen met roken belangrijk om de verhoogde kans op hart- en vaatziekten te verminderen.
Verminderde vruchtbaarheid
PCOS vermindert de vruchtbaarheid waardoor het lastiger is zwanger te worden. Stel een eerste zwangerschap dus niet te lang uit als u graag kinderen wilt hebben. De kans op een zwangerschap is sterk afhankelijk van het aantal cycli met een spontane eisprong dat u gemiddeld hebt.
Als u zwanger wilt worden, zijn er verschillende behandelingen mogelijk. Soms is afvallen voldoende om weer een eisprong te krijgen. Helpt dat niet, dan kan een hormonenbehandeling helpen om de eisprong kunstmatig op te wekken en zo de kans op een zwangerschap te verhogen. Helpt ook dat niet, dan is een kijkoperatie mogelijk. Een vruchtbaarheidsbehandeling kan emotioneel behoorlijk zwaar zijn. Bovendien kan een hormoonbehandeling vervelende bijwerkingen hebben. Vrouwen die zwanger worden na een behandeling voor PCOS hebben ook een iets grotere kans op een miskraam.
Bespreek dit uitgebreid met uw arts.
• Een hormoonbehandeling met tabletten clomifeencitraat. Dat is een oraal anti-oestrogeen dat de eisprong opwekt. Deze behandeling wordt normaal gedurende 6 tot 12 cycli geprobeerd.
In 80% van de gevallen lukt het om een eisprong op te wekken en bij de helft van deze vrouwen ontstaat een zwangerschap. Er bestaat wel een verhoogde kans op een meerlingzwangerschap. Controles door middel van echoscopie en bloedonderzoek zijn dan ook gewenst.
Clomifeen citraat geeft in het algemeen weinig bijwerkingen. Soms kan het stemmingsveranderingen geven: u kunt zich emotioneel voelen, sneller boos of soms depressief. Soms ook opvliegers als bijwerking.
• Indien dat onvoldoende helpt, kunnen dagelijks onderhuidse injecties met gonadotrofine (FSH) toegepast worden. U kunt die injecties zelf toedienen. Tijdens deze behandeling zal uw arts geregeld een echografie uitvoeren om de cyclus op te volgen. Ook deze behandeling zal gedurende 12 cycli worden geprobeerd.
Bij 80 à 90% van de vrouwen vindt door deze behandeling een eisprong plaats en in 15% van de gevallen per cyclus leidt dit tot zwangerschap. Ongeveer de helft van de vrouwen wordt uiteindelijk zwanger na behandeling met hormooninjecties.
Bij de behandeling met gonadotrofinen is er een grote kans dat meerdere eiblaasjes tegelijk rijpen zodat de kans op een meerling groter is, en ook op overstimulatie.?Worden bij echoscopie meer dan twee tot drie eiblaasjes gezien die groter zijn dan 15 mm, dan wordt de behandeling afgebroken. U krijgt het advies om geen geslachtsgemeenschap te hebben.
• Kijkoperatie aan de eierstokken (laparoscopisch elektrocoagulatie van de ovaria). Tijdens deze behandeling worden in de eierstokken een aantal oppervlakkige kleine gaatjes gebrand. Hierdoor verandert de aanmaak van de hormonen in de eierstok en kan de eisprong optreden.
Deze ingreep is even doeltreffend en goedkoper dan een gonadotrofinebehandeling. Het vermindert tevens het risico op een meervoudige zwangerschap.
Door de operatie kunnen verklevingen rond de eierstokken ontstaan. Hierdoor kan de eicel soms niet in de eileider terechtkomen.
• Een vrij nieuw middel bij de behandeling van PCOS is metformine (eventueel in combinatie met clomifeencitraat). Dit middel verlaagt de hoeveelheid insuline in uw lichaam en wordt ook gebruikt bij de behandeling van diabetes. Vrouwen met PCOS hebben vaak een verstoorde suikerstofwisseling. Onderzoekers vermoeden dat deze stoornis ten grondslag ligt aan de problemen die in de eierstokken ontstaan. Uit onderzoek is gebleken dat de behandeling met metformine vaak pas resultaat geeft na minimaal 6 maanden.
Er is nog weinig bekend over mogelijke schadelijke effecten op de vrucht.
• Als u na een behandeling met medicatie nog niet zwanger bent, dan is een vruchtbaarheidsbehandeling zoals kunstmatige inseminatie, IVF of ICSI mogelijk.
Indien u niet zwanger wilt worden, dan kunt u de anticonceptiepil innemen, zelfs al menstrueert u niet. Dat heeft ook een aantal bijkomende voordelen:
• U krijgt regelmatige bloedingen die minder heftig zijn.
• U hebt minder kans op baarmoederslijmvlieskanker.
• De pil helpt vaak ook tegen overmatige beharing en acne.
Een condoom beschermt tegelijk ook tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s).
Overmatige beharing / acne
Problemen die worden veroorzaakt door teveel mannelijke hormonen (zoals overbeharing en acne) kunnen worden verminderd door het slikken van de anti-conceptiepil of het gebruiken van anti-androgenen.
Meestal wordt cyproteronacetaat gebruikt. Cyproteronactetaat zit onder andere in de Diane-35 pil. U mag pas resultaat verwachten na een behandeling van minimaal zes maanden. Gebruikt u cyproteronacetaat, dan mag u niet zwanger worden. Dit middel geeft een kans op aangeboren afwijkingen.
De overmatige beharing kan ook worden verminderd door middel van elektrische epilatie of laserbehandeling.
Een milde vorm van haaruitval kan ook behandeld worden met Minoxidil.
Acne kan ook behandeld worden met een lokale behandeling met antibiotica en retinoïden.
Menstruatieproblemen
Als de menstruatie uitblijft is het verstandig om minstens vier keer per jaar een bloeding op te wekken om het slijmvlies van de baarmoeder af te stoten. Hiermee wordt de kans op baarmoederslijmvlieskanker verminderd. Meestal kan dit gewoon met behulp van de pil, maar bespreek het wel met de huisarts.
Diabetesmedicijnen
Bij een verstoorde suikerspiegel en een verhoogde aanmaak van insuline, kunnen geneesmiddelen zoals metformine toegediend worden. Het middel heeft tevens een gewichtverlagend effect.
Vooral vrouwen bij wie op jonge leeftijd al een verstoorde suikerstofwisseling is vastgesteld, hebben een verhoogde kans om tussen het 40ste en 50ste levensjaar suikerziekte te krijgen.
Hoge bloeddruk, verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten
Overgewicht, een hoge waarde van het testosteron en suikerziekte geven een verhoogde kans op een hoge bloeddruk, een verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten.?Behandeling van deze problemen door middel van afvallen, een dieet, meer beweging en zo nodig door medicijnen verlaagt de kans op schade voor uw lichaam. Uw arts kan u hierbij helpen.
Bronnen
http://www.uzgent.be/
www.nvog.nl/Sites/Files/0000000109_PCOS_.pdf
http://mijnkinderarts.nl/ziekten/hormonen/polycysteus-ovariumsyndroom-pcos/
https://www.radboudumc.nl/Zorg/Ziektebeelden/Pages/Polycysteusovariumsyndroom.aspx
 |
 |
