Asbest: gezondheidsrisico's en hoe herkennen en verwijderen?

dossier Ook al komen er geen nieuwe producten meer bij, je kan nog steeds met asbest in aanraking komen tijdens schoonmaak, herstel, renovatie of verwijdering van asbesthoudende materialen. Hoe kan je asbest herkennen en verwijderen? En wat zijn de gezondheidsrisico's?

Wat is asbest?

© Getty Images

Asbest is een verzamelnaam voor een reeks vezelachtige mineralen die allen dezelfde eigenschap bezitten: ze splitsen zich in de lengte steeds verder tot uiterst fijne en met het blote oog onzichtbare vezeltjes. Die zijn zo licht, dat ze lang in de lucht blijven zweven en makkelijk ingeademd worden. Het inademen van deze vezels kan ernstige ziekten veroorzaken.

Asbest wordt opgedeeld in twee grote groepen: 

• serpentijnen: tot deze groep behoort chrysotiel (het “witte asbest”), de meest gebruikte soort;
• de amfibolen: tot deze groep behoren amosiet (het “bruine asbest”), crocidoliet (het “blauwe asbest”) en het meer zeldzame anthophylliet, tremoliet en actinoliet. Aan de kleur van het ruwe materiaal kan men herkennen tot welke soort het asbest behoort. Wanneer het materiaal verwerkt is, kan dat niet meer. Alleen een laboratorium¬analyse kan dan nog uitsluitsel geven.
  
  

Gezondheidsrisico's

Asbestose

De asbestvezeltjes worden in de longen door bindweefsel omgeven. Dat maakt de longen stijver en minder elastisch. Ademhalen lukt niet meer zo vlot. De zuurstof kan moeilijker doorheen de wand van de longblaasjes geraken. De patiënt wordt kortademig en moet dikwijls hoesten. Op zich is asbestose niet dodelijk. De ziekte maakt de patiënt echter veel gevoeliger voor longinfecties en vormt een zware belasting voor het hart.
Tussen de blootstelling aan asbest en het ontwikkelen van asbestose kan 20 jaar of meer verlopen. De kans op de ziekte stijgt met de intensiteit en de duur van de blootstelling. Onder een bepaalde grens zou er geen risico bestaan.
Asbestose is erkend als beroepsziekte. Vroeger kwam de ziekte heel vaak voor. Momenteel is het aantal nieuwe gevallen aanzienlijk gedaald.

Pleurale plaques

Pleurale plaques zijn fibreuze verdikkingen van het borstvlies die kunnen verkalken. Gewoonlijk zijn ze pijnloos en veroorzaken ze geen beperking van de longfunctie. Ze zijn ook geen voorloper van kanker. Ze worden beschouwd als een teken van een vroegere asbestblootstelling. Tussen de blootstelling aan asbest en het ontwikkelen van pleurale plaques verlopen minstens 20 jaar.

Mesothelioom

Asbest is de belangrijkste oorzaak van mesothelioom, een zeldzame kanker aan het longvlies (pleuraal mesothelioom) of het buikvlies (perithoneaal mesothelioom). De ziekte is heel ernstig; meestal overlijdt de patiënt binnen het jaar na het stellen van de diagnose.
In principe kan elke blootstelling aan asbest, hoe klein ook, leiden tot mesothelioom. Hoe groter de blootstelling, hoe groter het risico. De latentietijd bedraagt 25 tot 40 jaar. Ook vandaag kan de ziekte dus nog opduiken bij mensen die tientallen jaren geleden met asbest in aanraking kwamen. De lange latentietijd verklaart dat elk jaar meer nieuwe gevallen als beroepsziekte worden erkend.

Longkanker

Voor longkanker is er geen risicodrempel: zelfs een heel kleine blootstelling is gevaarlijk. Ook hier geldt: hoe groter de blootstelling, hoe groter het risico. Roken en asbest vormen een extra bedreigende combinatie. Voor longkanker bedraagt de latentietijd 20 jaar of meer. Ook vandaag kunnen er dus nog nieuwe gevallen opduiken. Onder bepaalde voorwaarden wordt longkanker door asbestblootstelling als beroepsziekte erkend.

Larynxkanker

Ook kanker van het strottenhoofd (larynxkanker) kan veroorzaakt worden door asbest: deze ziekte werd in 2002 opgenomen in de lijst van beroepsziekten veroorzaakt door blootstelling aan asbest.

Lees ook: Strottenhoofdkanker (keelkanker - larynxkanker))

Asbest ingeademd?

Er bestaat nauwelijks een gezondheidsrisico als je eenmalig met asbestvezels in aanraking komt of bent gekomen. Er bestaat ook geen bewijs dat bedienden die in een kantoor hebben gewerkt waar destijds asbest werd gebruikt, een verhoogde kans op een ziekte door asbest hebben.
Maar bij langdurige blootstelling is asbest wel erg gevaarlijk, ongeacht de soort asbest waar het om gaat. 

Asbest herkennen

Strijkplanken, golfplaten, remblokjes, vloerbedekking, laboratoriummateriaal, pijpen, vloeistoffilters, gasmaskers, isolatie-materiaal...: het zijn maar enkele voorbeelden van de duizenden producten waarin tot eind vorige eeuw asbest werd verwerkt.
Paniek is niet nodig. Kijken naar of zelfs aanraken van asbest is niet gevaarlijk. Als het materiaal in goede staat is, zitten de vezels doorgaans heel stevig vast. Gevaar is er pas wanneer je, bij een verbouwing bijvoorbeeld, het asbest bewerkt en “beschadigt”. Dan kan je de vezels losmaken en inademen.
Met het blote oog zal je in de meeste gevallen niet kunnen beoordelen of iets asbest bevat.
In een bedrijf moet men in principe alles in de asbestinventaris kunnen terugvinden. Als privépersoon beschik je niet over zo’n inventaris en ben je aangewezen op andere methodes. Lijkt een bepaald materiaal je verdacht, kijk dan eerst op facturen, leveringsbonnen of in het bouwbestek. Vindt u daarin geen informatie, neem dan contact op met de leverancier; die kan soms uitsluitsel geven aan de hand van de merknaam of een code.
Ook de periode waarin iets gekocht of geïnstalleerd werd, kan een aanwijzing zijn. Heb je dan nog geen zekerheid, dan kan je terecht bij een gespecialiseerd laboratorium.

Lees ook: Wat moet u doen als u asbesthoudend materiaal aantreft in uw woning?

Lees ook: Hoe weet u dat er asbest in uw woning aanwezig is?

Asbest verwijderen

Is het materiaal of product in goede staat en moet het niet echt weg, blijf er dan af. Dat is het veiligste. Zorg er wel voor dat mensen die er later toch aan moeten werken, gewaarschuwd zijn. Een werkgever van een onderneming die bij jou werken komt uitvoeren is trouwens verplicht om, vooraleer de werken aan te vatten, de materialen te identificeren waarvan vermoed wordt dat ze asbest bevatten. Is het materiaal of product toch in slechte staat of moet het weg, voor een verbouwing bijvoorbeeld, dan moeten er grondige voorzorgsmaatregelen genomen worden. Daarbij moet er vooral voor gezorgd worden dat er zo weinig mogelijk vezels in de lucht terechtkomen, en dat men ook geen vezels verspreidt die aan de kleding of de huid kleven.

Zelf of door gespecialiseerd bedrijf?

Bepaalde werkzaamheden mogen volgens de arbeidswetgeving enkel door een onderneming uitgevoerd worden die daarvoor erkend is. De adressen van deze bedrijven vind je op deze website. Sommige werken met een beperkt risico op blootstelling mogen door het eigen personeel van het bedrijf uitgevoerd worden. Hiervoor bestaan dan wel strikte voorschriften: zo moeten de betrokken werknemers ingeschreven worden op een lijst, en vooraf opleiding en schriftelijke instructies over alle voorzorgsmaatregelen ontvangen. Heb je als privépersoon met asbest te maken, dan moet je beoordelen of je wel in staat bent de klus veilig te klaren. Een gespecialiseerde firma biedt alleszins twee grote voordelen. Enerzijds worden de risico’s maximaal vermeden omdat de werknemers zijn opgeleid om met asbesthoudende materialen om te gaan, over het geschikte gereedschap beschikken en beproefde procedures gebruiken, en anderzijds wordt het afval op de juiste manier verwijderd.

Veiligheidsmaatregelen

De grondregel bij werken aan materiaal met asbest is eenvoudig: voorkom de vorming van stof. Asbestvezels zijn immers niet gevaarlijk zolang ze goed gebonden zijn. Wordt het materiaal beschadigd, dan komen de vezels vrij. Het grote gevaar ligt in het inademen of ook het inslikken ervan. Met de volgende zeven regels kan het risico worden beperkt maar niet worden uitgeschakeld.

1. Maak het materiaal nat of fixeer het. Nat materiaal geeft minder stof af dan droog. Sproei dus het asbestmateriaal nat voor u eraan begint te werken. Het gebruik van hogedrukreinigers is uit den boze. Er zijn ook speciale fixeermiddelen op de markt om stofvorming te beperken.
2. Werk heel voorzichtig. Probeer het materiaal niet te beschadigen. Breek het niet, maar schroef het los. Vermijd schokken tijdens het hanteren, bijvoorbeeld bij het overbrengen in een afvalcontainer of bij de afvalverwerking.
   
3. Gebruik geen sneldraaiend gereedschap. Moet je het materiaal toch zagen, boren of slijpen, gebruik dan handwerktuigen of zeker traagdraaiend gereedschap. Gewone slijpschijven, boormachines, cirkelzagen,... draaien snel en maken daardoor veel stof.
4. Zorg voor een goede ventilatie.
   Buiten werk je  veiliger dan binnen. Het gaat er immers om de concentratie van vezels in de lucht zo klein mogelijk te houden. Als dat niet kan, moet je de ruimte waarin je werkt heel goed verluchten. Zorg voor luchtstroom naar buiten, zodat de vezels niet in de lucht blijven hangen. Kleef dus zorgvuldig alle kieren en gaten dicht die uitgeven op een andere ruimte. Het is noodzakelijk om het vrijkomen van asbestvezels maximaal te beperken om te voorkomen dat de lucht, ingeademd door je buren, wordt vervuild.
   
5. Gebruik aangepaste beschermingsmiddelen.
   Asbestvezels kunnen aan je kleding blijven hangen. Draag daarom een overall en handschoenen die je kan wegwerpen. Na het werken kan je die samen met het andere afval op de correcte manier verwijderen. Uiterst belangrijk is een ademhalingstoestel waarmee je je tegen het inademen van de vezels beschermt. Een gewoon masker is absoluut niet geschikt, want dat houdt de kleinste vezeltjes niet tegen. Vraag advies aan de verkoper.
   
6. Reinig na het werk zorgvuldig het lokaal en het gereedschap. Je maakt het tijdens het werk vrijgekomen stof nat, veegt het heel voorzichtig op met vochtige doeken en voegt alles bij het asbestafval. Je gewone stofzuiger gebruiken is een heel slecht idee. De zeer kleine asbestvezels worden niet tegengehouden door de filter en worden zo weer de lucht ingeblazen.
   
7. Maak jezelf grondig schoon. 
   Schrob jezelf na het werk grondig schoon onder de douche. Vooral je haar moet je heel zorgvuldig wassen.
   
   

Asbest naar containerpark?

Om precies te weten wat je moet/mag doen, neem je best contact op met de milieudienst van je gemeente of met de gewestelijke overheidsinstellingen die hiervoor bevoegd zijn.
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen afval waaruit de vezels gemakkelijk vrij kunnen komen (b.v. isolatiemateriaal of asbestkoord) en afval waarin de vezels stevig gebonden zijn (b.v. asbestcementproducten).
Asbestbevattend afval waaruit vezels gemakkelijk kunnen vrijkomen moet beschouwd worden als gevaarlijk afval. Wanneer voor de verwijdering van asbestmateriaal een beroep wordt gedaan op een gespecialiseerde firma, zal deze firma ook voor de verwijdering van het afval zorgen.
Asbestcementafval, waarin de vezels stevig gebonden zijn, wordt behandeld als bouw- en sloopafval, zij het dat stofvorming bij de verwijdering en verwerking van het afval zoveel mogelijk moet worden voorkomen. Particulieren kunnen met hun asbestcementafval terecht in containerparken waar bouw- en sloopafval aanvaard wordt.

Lees ook: Voorzichtig met cement

Materialen die asbest bevatten

Asbestcement

Asbestcement is een cementmateriaal waarin 10 à 15% asbestvezels verwerkt zijn. De belangrijkste producten die ermee gemaakt werden, zijn leien voor gevelbekleding en dakbedekking, golfplaten, rioolbuizen, vlakke platen, bloembakken, onderdakplaat, schouwpijpen en luchtkanalen, vensterdorpels en muurkappen...
Asbestcementproducten kan je herkennen aan de typische wafelstructuur. Bij asbestcement-producten zijn de vezels stevig gebonden. Zolang het materiaal in goede staat is en niet behandeld wordt, komen er dus nauwelijks vezels vrij. Als ze nog niet te verweerd of beschadigd zijn, laat je de materialen beter met rust. Verwijder het dus niet en begin zeker niet te boren, zagen, breken, schuren,... Het verven van asbestcementproducten verlengt de levensduur ervan, maar brengt geen oplossing. Het stelt het probleem alleen maar uit. Bovendien wordt het materiaal door de verf minder herkenbaar en verhoog je de kans dat iemand ze later met “gewone” cementproducten verwart. Het ontmossen van golfplaten met een hogedrukreiniger is uit den boze omdat daardoor asbestvezels vrijkomen. 

Vinyltapijt

Vroeger werd onder vloerbedekkingen van vinyl (zowel zeil als tegels) dikwijls een laag asbestvilt of asbestkarton aangebracht. Soms werd in de vinyltegel zelf asbest verwerkt. Je herkent het aan de onderkant: die heeft een lichtgrijze tot lichtbeige of lichtgroene kleur, glimt niet en doet denken aan grof papier of schoendooskarton. Een asbestbevattende vinyltegel breekt als je hem probeert te buigen. In vloerbedekkingen van textiel werd zo goed als nooit asbest gebruikt.
Een intacte vloerbedekking laat je het beste gewoon liggen. Moet ze toch verwijderd worden, dan wordt aangeraden om een gespecialiseerd bedrijf in te huren. 

Remvoeringen, remblokjes en koppelingsschijven

Asbest werd vroeger heel veel gebruikt bij het maken van remmen en koppelingsschijven. In oudere personenwagens, vrachtwagens, bussen, treinen, vliegtuigen en liften is het dus zo goed als zeker aanwezig. Voor nieuwe auto’s wordt geen asbest meer gebruikt.
Wanneer je zelf aan je wagen werkt en bijvoorbeeld de remmen zou willen vervangen, dan moet je eerst nagaan of er asbest in is verwerkt. Vraag het aan de verkoper of de garagist. Blijkt er asbest in te zitten, dan blijf je er beter af.
Wil je  de klus toch zelf klaren, gebruik dan bij het reinigen van de remmen en de koppeling zeker geen perslucht. Vijlen, borstelen of schuren van remvoeringen is uit den boze. Het spreekt vanzelf dat u de oude onderdelen vervangt door nieuwe zonder asbest. Wees heel voorzichtig, werk in de open lucht en draag beschermingsmiddelen.
Versleten remblokjes, koppelingsschijven en andere auto-onderdelen met asbest horen bij het gevaarlijk afval.

Isolatiemateriaal

Vroeger werden voor de isolatie asbestspuitlagen en asbestplaten gebruikt. Een onderdak bijvoorbeeld werd dikwijls met asbestplaten vervaardigd. Vooral in bedrijven gebruikte men asbestgips voor de isolatie van leidingen. Ook voor de constructie van schepen, vliegtuigen, treinen,... werden vroeger op grote schaal allerlei soorten van asbest-isolatie gebruikt.
Asbestmateriaal vertoont wel een vezelachtige structuur, maar niet alle materialen met een vezelstructuur bevatten daarom ook asbest. Alleen een onderzoek met de microscoop geeft zekerheid. Asbestgips draagt soms het opschrift “amiante ciment”.
Zolang u er afblijft, is er niet echt gevaar. Is het materiaal beschadigd of versleten, of ga je het zagen, boren, schuren of breken, dan loop je een risico. Gaat het om grote hoeveelheden of is het materiaal niet gemakkelijk te verwijderen, neem dan een gespecialiseerd bedrijf onder de arm. Beslis je  toch er zelf aan te werken, neem dan alle veiligheidsregels in acht. Asbestisolatie is gevaarlijk afval.

Asbestkoord

Asbestkoord werd vooral gebruikt voor de dichting van kachels (“kachelkoord”), stookketels, inbouwcassettes voor open haarden.
Asbestkoord is wit en ziet er stoffig en vezelachtig uit.
Het vervangen van asbestkoord, bijvoorbeeld in de deur van je kachel, is niet zonder gevaar. Bij het manipuleren kunnen heel wat vezels vrijkomen. Beslis je toch er zelf aan te werken, draag dan zeker beschermende kleding en een ademhalingstoestel. Maak de koord eerst nat. Zorg voor een goede ventilatie en maak zo weinig mogelijk stof. Stop de koord onmiddellijk in een dubbele plastieken zak en kleef er een duidelijk etiket op.
Ook asbestkoord is gevaarlijk afval.

Bronnen:
https://werk.belgie.be
https://www.vlaanderen.be
https://www.belgium.be