Plotse dood bij sport

nieuws Een plotse hartdood ten gevolge van een fysieke inspanning is altijd het gevolg van een al aanwezig letsel of een bestaande hartkwaal die zich manifesteert zonder klachten of met vage klachten die niet altijd herkend worden.

Via screening of preventief onderzoek worden de meeste sporters met een verhoogd risico gedetecteerd. In veel gevallen kan gekozen worden voor een andere sport, een lagere intensiteit, … of kan na behandeling van het aanwezige euvel toch gesport worden.

Het blijft echter zeer delicaat om een individueel risico op plotse dood accuraat in te schatten.
Het team Medisch Verantwoord Sporten van de Vlaamse Gemeenschap heeft in samenwerking met de Vereniging voor Keuringsartsen een hartscreeningprotocol uitgewerkt.

Onderliggende hartaandoeningen bij jongeren
Een vaak miskend aspect zijn aangeboren hartafwijkingen die bij inspanningen aanleiding kunnen geven tot plotse hartstilstand. Deze afwijkingen kunnen zich op verschillende manieren "aankondigen", maar het eerste teken van de afwijking kan ook "plotse dood" zijn.

Mogelijke symptomen vooraf ("prodromen") zijn:
• kortademigheid bij inspanning

• (bijna) flauwvallen tijdens of na inspanning ("presyncope" of "syncope")

• beklemming, druk op de borstkas bij inspanning.

Mogelijke afwijkingen zijn:
• Hypertrofische obstructieve cardiomyopathie (HOCM): een hartziekte die een abnormale verdikking van de hartspier veroorzaakt. Ze kan bij inspanningen, maar ook bij dagelijkse bezigheden tot een fatale hartritmestoornis leiden.

• Aritmogene rechter kamer cardiomyopathie (ARVD): een aandoening waarbij de rechterkamer uitzet en verzwakt en die gepaard kan gaan met levensbedreigende ritmestoornissen. Er zijn aanwijzingen dat sportinspanningen een dergelijke aandoening verergeren indien aangeboren, of in extreme gevallen zelfs kunnen veroorzaken zonder gekende familiale (erfelijke) achtergrond.

• Aangeboren afwijkingen ter hoogte van de hartkleppen (aortaklep en mitralisklep) en ter hoogte van de kransslagaders zijn een andere mogelijke oorzaak van plots overlijden bij jonge mensen. Aangeboren afwijkingen aan het prikkelgeleidingssysteem van het hart kunnen levensbedreigende ritmestoornissen veroorzaken. De prikkel tot samentrekken verloopt via het normale geleidingssysteem tussen de voorkamers en de kamers. Soms bestaat er naast dit normale geleidingssysteem nog een tweede verbinding tussen voorkamers en kamers. Dit is het Wolff-Parkinson-White-syndroom.

• Wanneer het prikkelgeleidingssysteem niet goed werkt of onderbroken is, kunnen eveneens problemen ontstaan tijdens sporten (o.a. bij VLBTB of volledig linkerbundeltakblok).

• Bij het Brugadasyndroom treedt er een verstoring op van de elektrische prikkels in het hart. Het kan acute hartdood veroorzaken bij schijnbaar gezonde personen met een normaal gevormd en functionerend hart. Het elektrocardiogram vertoont typische kenmerken.

• Het lang-QT syndroom is een gelijkaardige elektrische afwijking in een structureel normaal hart, dat enkel met een elektrocardiogram kan worden vastgesteld.

• Een andere aangeboren afwijking is het Marfansyndroom. Dit is een afwijking van het bindweefsel die men voornamelijk aantreft bij mensen die zeer groot worden. Typische Marfansymptomen zijn een abnormale lichaamslengte en een hyperlaxiteit van de gewrichten. Voor bepaalde sporten (basketbal, volleybal, enz.) kan dit gunstig zijn, maar de belangrijke bloeddrukverhogingen die bij inspanningen optreden, kunnen bij deze mensen het doorscheuren van de grote slagader (aorta) of van de mitraalklep veroorzaken.Ook minder voorkomende hartafwijkingen, zoals een afwijkende oorsprong van kransslagaders, worden bij jonge atleten gevonden.

Onderliggende hartaandoeningen bij mannen ouder dan 35 jaar en vrouwen ouder dan 45 jaar
• De meest voorkomende oorzaken van plots overlijden bij sporters voor de groep van de 35-plussers zijn aandoeningen van de kransslagaders.
Bij sporters die tijdens een wedstrijd of training plots neervallen of alle symptomen van een hartinfarct vertonen, lijden vrijwel altijd aan ernstige vernauwingen van de kransslagaders. Deze bloedvaten voorzien de hartspier van zuurstofrijk bloed. Geen of verminderde toevoer van bloed naar het hart tijdens inspanning kan leiden tot een hartinfarct of plotse dood.

Lichte vernauwingen van de kransslagaders geven geen klachten, zelfs niet bij extreme inspanningen, en kunnen dan ook zeer moeilijk opgespoord worden via een klassieke inspanningsproef. Meer uitgesproken vernauwingen kunnen gedetecteerd worden tijdens een inspanningstest met een elektrocardiogram. Daarom zal zo'n test worden aanbevolen bij mensen met een verhoogd risico op dergelijke vernauwing.

Vernauwingen zijn doorgaans het gevolg van slagaderverkalking (atherosclerose ofwel dichtslibben van de kransslagaders door afzetting van cholesterol op de binnenwand van het bloedvat) die al van in de jeugd begint. De atherosclerose kan verspreid optreden als lichte vetinfiltratie in de kransslagaderwand of gelokaliseerd in de vorm van meer uitgesproken ophopingen.
Wanneer door een sterke verhoging van de bloedstroom tijdens inspanning de slagaderwand op de plaats van de vetinfiltratie onder een hogere spanning komt te staan, kan een klein scheurtje in de binnenbekleding van de kransslagader optreden. De stollingsfactoren in het bloed komen daarbij in contact met het omliggend weefsel waarop zij lokaal klontervorming veroorzaken.

Stolling is een uiterst nuttige reactie bij een snijwonde, maar aan de binnenzijde van de kransslagader kan dit noodlottig zijn. Het gevolg is namelijk dat zelfs een zeer licht vernauwde slagader in extreme omstandigheden kan verstopt raken en zo een acuut hartinfarct kan veroorzaken.

• Een andere mogelijke oorzaak van plotse dood in deze leeftijdsgroep is een niet-aangeboren aandoening van de aortaklep, de aortastenose. Dit is een vernauwing of verkalking van de aortaklep, de klep die tussen het hart en de hoofdslagader zit.

De soepelheid van de klep vermindert sterk bij een aangeboren vernauwing of een verkalking op latere leeftijd, waardoor de linkerhartkamer extra inspanning moet leveren om voldoende bloed weg te pompen en de zuurstofbehoefte van de hartspier sterk stijgt. De bloeddruk in de linkerkamer verhoogt sterk. De druk in de aorta blijft echter relatief laag, omdat de verkalkte klep de uitstroom van het bloed belemmert. Daardoor vermindert de toevoer van bloed naar de kransslagaders en krijgt de hartspier minder zuurstof terwijl ze meer zuurstof nodig heeft. Bij inspanning kan dit aanleiding geven tot duizeligheid.