Gerelateerde artikels
Bloedgroepen: erfelijkheid, doneren en verdeling in België
In dit artikel
Bloedgroepen: erfelijkheid, doneren en verdeling in België
dossier
Je bloedgroep bepaalt welke bloed je veilig kunt geven of ontvangen – een cruciale factor bij transfusies, zwangerschappen en spoedgevallen. De bekendste systemen zijn ABO (A, B, AB, O) en Rhesus (Rh+ of Rh–). In dit artikel lees je hoe bloedgroepen werken, hoe ze verdeeld zijn in België, en waarom zeldzame types extra belangrijk zijn.
Lees ook: Hoe werkt een bloedtransfusie en zijn er risico’s?
Bloedgroepen: ABO-systeem en Rhesus-systeem
© Getty Images
Op het oppervlak van onze rode bloedcellen zitten moleculen die bij iedereen net iets anders zijn. Die verschillen worden ingedeeld in verschillende bloedgroepsystemen. De bekendste – en ook de belangrijkste in de praktijk – zijn het ABO-systeem en het Rhesus (Rh)-systeem. Hoewel er intussen al meer dan 47 bloedgroepsystemen bekend zijn, blijven het ABO- en Rh-systeem de standaard bij bloedtransfusies en andere medische toepassingen.
- Het ABO-systeem verdeelt mensen in vier bloedgroepen: A, B, AB en O. Dat gebeurt op basis van welke antigenen (A of B) aanwezig zijn op de rode bloedcellen én welke antilichamen in het bloedplasma zitten.
- Het Rhesus-systeem draait vooral om één specifiek antigeen: het D-antigeen. Wie dit antigeen heeft, is Rhesus-positief (Rh+); wie het niet heeft, is Rhesus-negatief (Rh–).
Zijn bloedgroepen erfelijk?
Ja, je bloedgroep is genetisch bepaald. De A- en B-antigenen worden geproduceerd door enzymen die gecodeerd zijn door verschillende versies – of allelen – van hetzelfde gen. Iedereen erft twee van deze allelen: één van elke ouder.
- A + A ? bloedgroep A
- A + B ? bloedgroep AB
- O + O ? bloedgroep O
... en zo verder. De combinatie van die allelen bepaalt je uiteindelijke bloedgroep.
Rhesusfactor en zwangerschap
Wat als moeder en kind niet matchen? Wanneer een zwangere vrouw rhesus-negatief is en haar partner rhesus-positief, bestaat de kans dat hun baby rhesus-positief is. Tijdens de zwangerschap of bevalling kunnen kleine hoeveelheden bloed van de baby in de bloedbaan van de moeder terechtkomen. Het lichaam van de moeder kan dan antistoffen aanmaken tegen de rhesusfactor van de baby. Deze antistoffen vormen meestal geen probleem voor het eerste kind, maar kunnen bij volgende zwangerschappen de rode bloedcellen van een rhesus-positieve baby afbreken, wat leidt tot bloedarmoede bij de baby. Rhesus-negatieve zwangere vrouwen krijgen rond week 27 een bloedonderzoek om de rhesusfactor van de baby te bepalen. Als de baby rhesus-positief is, krijgt de moeder in week 30 en binnen 48 uur na de bevalling een injectie met anti-D-immunoglobuline. Deze injectie voorkomt dat het lichaam van de moeder antistoffen aanmaakt tegen de rhesusfactor. |
Bloedgroepen: wie mag aan wie doneren?
Bij bloedtransfusies is het belangrijk dat de bloedgroep van de donor past bij die van de ontvanger. Mensen met bloedgroep O worden ‘universele donoren’ genoemd, omdat hun rode bloedcellen aan iedereen kunnen worden toegediend. Vooral O-negatief (O–) is cruciaal in noodsituaties, omdat dit bloed geen A-, B- of Rh-antigenen bevat. Zelf kunnen mensen met bloedgroep O alleen O-bloed ontvangen.
Mensen met bloedgroep A kunnen bloed geven aan A en AB, en zelf bloed ontvangen van A of O.
Mensen met bloedgroep B kunnen doneren aan B en AB, en ontvangen van B of O.
Wie bloedgroep AB heeft, kan enkel doneren aan AB, maar zelf bloed ontvangen van alle andere groepen – zeker als ze ook Rh-positief zijn. Daarom noemen we AB+ de ‘universele ontvanger’.
Toch wordt in de praktijk meestal gezocht naar een perfecte match qua bloedgroep en Rhesusfactor. Zeker bij rode bloedcellen of bloedplaatjes is dat belangrijk om afweerreacties te vermijden.
Lees ook: Wanneer mag je geen bloed geven?
Bij plasmadonatie werkt het net anders dan bij bloed doneren. Mensen met bloedgroep AB worden hier gezien als de universele donoren, omdat hun plasma geen antistoffen bevat tegen andere bloedgroepen. Daardoor is hun plasma geschikt voor iedere ontvanger. Aan de andere kant zijn mensen met bloedgroep O dan weer de universele ontvangers van plasma – zij kunnen plasma krijgen van elke bloedgroep.
Om een transfusie veilig te laten verlopen, is het cruciaal dat de bloedgroepcompatibiliteit wordt gerespecteerd – en dat geldt voor elk type bloedproduct, of het nu gaat om rode bloedcellen, bloedplaatjes of plasma. Als er toch een incompatibiliteit is, herkent het afweersysteem van de ontvanger de vreemde stoffen – de zogenaamde antigenen – en kan het daarop reageren. Dat leidt mogelijk tot afstoting van het bloedproduct en kan de gezondheidstoestand van de patiënt ernstig verslechteren.
Lees ook: Plasma geven, hoe gaat dat in zijn werk?
Voorkomen en verdeling van bloedgroepen in België
In België zijn de bloedgroepen ongelijk verdeeld. De meeste mensen hebben O+ of A+:
- O+ – 38%
- A+ – 34%
- B+ – 8,5%
- AB+ – 4%
Negatieve bloedgroepen zijn zeldzamer: slechts 15% van de Belgen heeft een Rh-negatieve bloedgroep:
- O– – 7%
- A– – 6%
- B– – 1,5%
- AB– – 1%
Lees ook: Vroegtijdige beroerte: welke bloedgroep loopt het meeste risico?
Leidt een zeldzame bloedgroep tot schaarste?
Absoluut. Hoe zeldzamer een bloedgroep, hoe groter het risico op tekorten. Vooral bij spoedgevallen is dat een uitdaging:
- O– is vaak als eerste op, omdat het meteen gegeven kan worden zonder compatibiliteitstest.
- AB–, de zeldzaamste bloedgroep, is moeilijk te vinden maar noodzakelijk voor een kleine groep mensen.
Een tekort aan deze bloedgroepen kan levensbedreigend zijn, vooral als snel handelen nodig is. Om deze tekorten op te vangen, zijn regelmatige donaties van alle bloedgroepen nodig – en zeker van de zeldzamere types. Wil je weten of jouw bloedgroep dringend nodig is? Check de actuele voorraad op de website van het Rode Kruis.
Bronnen:
auteur:
Lotte Poté,
gezondheidsjournalist
