Thalassemie: een erfelijke vorm van bloedarmoede (anemie)

dossier Thalassemie is een erfelijke bloedziekte waarbij onvoldoende en abnormaal hemoglobine wordt aangemaakt. Hemoglobine is een ijzerrijk eiwit in rode bloedcellen dat de zuurstof rondvoert in het lichaam en kooldioxide afvoert.
Normaal hemoglobine bevat vier eiwitketens: twee alpha- en twee bèta-globuline. De twee belangrijkste soorten thalassemie, alpha- en bèta-thalassemie, zijn vernoemd naar gebreken in deze eiwitketens. De gevolgen van thalassemie verschillen per vorm en per persoon. Naast bloedarmoede kunnen hart- lever-, milt- en skeletafwijkingen ontstaan. Sommige mensen met thalassemie hebben vaak bloedtransfusies nodig om hun rode bloedcellen aan te vullen.

Thalassemie komt net als sikkelcelziekte vooral voor bij mensen die (oorspronkelijk) afkomstig zijn uit het Middellandse Zeegebied (Griekenland, Italië en het Midden-Oosten) – het wordt daarom ook soms Mediterrane anemie of Middellandse Zeeziekte genoemd - delen van Azië (India, Indonesië), Centraal- en Zuid-Amerika en Afrika. Wereldwijd lijden miljoen mensen aan thalassemie. Bij ons zou het gaan om een paar honderd mensen, vooral kinderen.
In Nederland worden alle pasgeborenen sinds enkele jaren met de zogenaamde hielprik getest op de ernstige vorm van thalassemie (thalassemie major).

Lees ook: De hielprik of Guthrietest

Lees ook: Sikkelcelziekte of sikkelcelanemie: een erfelijke vorm van bloedarmoede (anemie)

Wanneer kunt u een kind met thalassemie krijgen?

Thalassemie is een erfelijke bloedziekte. Ze wordt autosomaal recessief overgëerfd.
• Autosomaal betekent dat het een niet-geslachtsgebonden aandoening is: mannen en vrouwen hebben evenveel kans om ze van hun ouders te erven. Dit komt omdat het afwijkend gen niet op het chromosoom ligt dat het geslacht van het kind bepaald.
• Recessief betekent dat een kind alleen met thalassemie geboren worden als beide ouders het erfelijke kenmerk aan het kind doorgeven. Ouders kunnen thalassemie alleen aan hun kind doorgeven als ze zelf thalassemie hebben of drager zijn van het erfelijke kenmerk voor thalassemie. Dragers hebben zelf geen thalassemie en dus ook geen klachten.
Als beide ouders thalassemie-dragers zijn, is:
• de kans dat ze een kind met thalassemie krijgen 25%.
• de kans dat hun kind ook een drager wordt 50%
• de kans dat hun kind geen thalassemie heeft en ook geen drager is 25%.

Lees ook: Erfelijkheid: Blauwe of bruine ogen?

Alpha-thalassemie
Vier genen (twee van elke ouder) zijn verantwoordelijk voor de aanmaak van voldoende alpha-globuline. De ernst van de aandoening is afhankelijk van het aantal genen dat ontbreekt. De meest ernstige vormen van alpha-thalassemie treden pas op wanneer men drie of vier van deze defecte genen erft.
• Type 2 alpha-thalassemie (thalassemie minor) doet zich voor wanneer één gen ontbreekt. Mensen met deze vorm van thalassemie zijn dragers en zullen geen klachten ondervinden. Meestal is er wel sprake van lichte bloedarmoede waarvoor geen behandeling nodig is. Maar ze kunnen de ziekte wel doorgeven.
• Bij type 1 alpha-thalassemie ontbreken twee genen. Dit kan een milde bloedarmoede veroorzaken. Vaak zijn de rode bloedcellen iets kleiner dan normaal.
• Wanneer drie genen ontbreken, spreken we van de HbH ziekte. Patiënten met deze aandoening hebben een duidelijke bloedarmoede (anemie), een vergrote milt (splenomegalie), vaak galstenen door de verhoogde bloedafbraak, geelzucht (icterus) en chronische open wonden aan de benen.
Patiënten met HbH ziekte kunnen uiteindelijk afhankelijk worden van transfusies.
• De ernstigste vorm van alpha-thalassemie (alpha thalassemie major of hydrops foetalis) treedt op wanneer alle vier de genen ontbreken. Baby's met deze aandoening sterven vaak vóór of kort na de geboorte.

Bèta-thalassemie
Twee genen (een van beide ouders) zijn verantwoordelijk voor de aanmaak van bèta-globuline. De meest ernstige vorm van bèta-thalassemie komt pas tot uiting wanneer men beide defecte genen van de ouders erft.
• Wanneer één gen is veranderd kan een milde bloedarmoede optreden (Beta-thalassemie minor of trait).
• Wanneer er mutaties in beide genen zijn opgetreden, kan een milde (Beta-thalassemie intermedia) tot ernstige bloedarmoede ontstaan (Beta-thalassemie major of Cooley's anemie).

Overige vormen van thalassemie
Er bestaan nog enkele andere, zeer zeldzame vormen van thalassemie:
• delta-thalassemie-trait: één defect delta hemoglobine gen.
• delta-thalassemie-major: twee defecte delta genen.
• E-thalassemie: één of twee defecte bèta genen en daarbij abnormaal hemoglobine (HBE).
• Sikkelcel-bèta-thalassemie: dit is een combinatie van sikkelcelziekte (met één afwijkend gen) en bèta-thalassemie (met één defect bèta gen).

Wat kunt u doen als u en/of uw partner drager bent van thalassemie?

• Wanneer de kans bestaat dat u en/of uw partner drager bent van een van de defecte genen, dan kunt u zich voor de zwangerschap laten testen via een bloedonderzoek. Blijkt dat u inderdaad drager bent, dan wordt met een arts die gespecialiseerd is in erfelijke ziektes besproken hoe groot de kans is dat u een kind krijgt met thalassemie.
• Bent u beide drager van thalassemie, dan kunt u opteren voor kunstmatige bevruchting (IVF) waarbij alleen de embryo’s zonder thalassemie in de baarmoeder worden geplaatst. Een andere mogelijkheid is om zwanger te worden met donorzaad of een donoreicel van iemand die geen drager is.
• Bent u zwanger, dan kunt u via een vlokkentest (vanaf 11 weken) of vruchtwaterpunctie (vanaf 16 weken) laten nagaan of het ongeboren kind thalassemie heeft. U kunt dan alsnog besluiten tot een zwangerschapsonderbreking of beslissen om de baby toch te houden.
• Familieleden kunnen ook drager zijn van thalassemie. Indien u drager bent, verdient het aanbeveling dat ook andere familieleden die mogelijk in de toekomst kinderen willen, zich laten testen.

Lees ook: Predictief genetisch onderzoek

Diagnose

In Nederland worden alle pasgeboren baby’s sinds enkele jaren getest op (de ernstige vorm van) thalassemie bij de zogenaamde hielprik. In België is dat (nog) niet het geval.
Het is aanbevolen om een bloedonderzoek naar (dragerschap van) thalassemie te laten doen wanneer:
• u of uw partner een erfelijke bloedziekte zoals sikkelcelziekte heeft of drager is;
• thalassemie of sikkelcelziekte in uw familie voorkomt;
• u afkomstig bent uit een land waar thalassemie (of sikkelcelziekte) vaak voorkomt;
• u langdurig last heeft van een lichte bloedarmoede.

Het onderzoek bestaat uit:
• Lichamelijk onderzoek
• Bloedonderzoek
• Genetische (DNA) test naar naar de ontbrekende of gemuteerde genen die betrokken zijn bij thalassemie.

Lees ook: De hielprik of Guthrietest

Lees ook: Wat is anemie of bloedarmoede?

Symptomen van thalassemie

Thalassemie is aanwezig bij de geboorte, maar de eerste klachten beginnen meestal pas rond de leeftijd van 4-6 maanden. Sommige mensen hebben slechts milde klachten (thalassemie minor), anderen vertonen zeer ernstige symptomen (thalassemie major) en moeten vaak in het ziekenhuis worden behandeld. Vooral bij de ernstige vorm van thalassemie kunnen op jonge leeftijd al ernstige klachten optreden. Kinderen die vanaf de vroege jeugd behandeld worden, kunnen meestal een redelijk normaal leven leiden. Kinderen met ernstige vormen van thalassemie kunnen jong sterven.

• Chronische bloedarmoede. Dit gaat gepaard met vermoeidheid, zwakte, kortademigheid en bleek zien. Een baby zal soms veel slapen of slecht slapen, niet goed eten en minder alert zijn, veel huilen.
• Lever en milt kunnen opzwellen waardoor de baby een dikke buik krijgt. Soms moet de milt op den duur verwijderd worden.
• Groeiachterstand.
• Skeletafwijkingen, vooral van de schedel, omdat het beenmerg bij thalassemie sterk kan groeien.
• Verhoogde kans op (ernstige) infecties. Infecties die kunnen ontstaan doordat de milt vergroot en beschadigd is, zijn o.m. longontstekingen, hersenvliesontsteking (meningitis) en malaria. Hiervoor moeten antibiotica worden gebruikt en vaccinaties worden gegeven.
• Geelzucht (icterus) met gele verkleuring van de huid en het oogwit.
• Chronische open wonden aan de benen.
• Hartkloppingen, benauwdheid bij inspanning en versnelde hartslag, verlaagde bloeddruk
• Galstenen, ook op jonge leeftijd, door afbraakmateriaal van rode bloedcellen dat via de galwegen wordt afgevoerd.
• Lever- of hartfalen door ijzerstapeling ten gevolge van veelvuldige bloedtransfusies en een toename van de ijzeropname in het lichaam.

Behandeling van Thalassemie

Thalassemie is een ongeneeslijke ziekte. De enige behandeling is het verlichten van de klachten en het voorkomen en behandelen van complicaties.
De diagnose kan het best zo vroeg mogelijk worden gesteld door middel van bloedonderzoek. Hoe vroeger de behandeling kan starten, hoe beter de uitkomsten.

Geneesmiddelen
• Bij milde vormen wordt foliumzuur gegeven tegen de bloedarmoede. IJzersupplementen moeten worden vermeden.
Antibiotica: bij het minste teken van een infectie, zullen antibiotica worden toegediend.
Kinderen krijgen vanaf 4-6 manden tot hun 5e levensjaar dagelijks preventief antibiotica om infecties te voorkomen.
• Bij ernstig vochtverlies kan intraveneuze vochttoediening nodig zijn.
Vaccinaties: naast de gebruikelijke kindervaccins, krijgen patiënten met thalassemie elk jaar een griepprik en om de vijf jaar een vaccin tegen pneumokokken.
Hydroxyureum (Hydrea of Siklos) remt de aanmaak van abnormale bloedcellen door het beenmerg door het stimuleren van de aanmaak van zogenaamd foetaal hemoglobine. Dit zijn rode bloedcellen die bij kinderen worden gezien tot een half jaar na de geboorte.
Chelatietherapie of ontijzeringstherapie: door de vele bloedtransfusies kan ijzerstapeling optreden in het lichaam. Dat betekent dat grote hoeveelheden ijzer zich opstapelen in bv. het hart of de lever. Hierdoor kunnen die organen beschadigd worden. Ook de productie van hormonen, zoals het schildklierhormoon, geslachtshormonen en insuline kan door ijzerstapeling worden geremd. Dit kan worden verholpen met geneesmiddelen zoals Desferal (deferoxamine) via infuus of Ferriprox (deferipron) en Exjade (deferasirox) via tabletten.

Bloedtransfusies
• Kinderen met een ernstige vorm van thalassemie hebben regelmatig extra bloed nodig. Ze krijgen een tot twee keer per maand bloed toegediend, doorgaans vanaf de leeftijd van 6 maanden.
• Ook volwassenen met ernstige thalassemie moeten geregeld een bloedtransfusie krijgen.

Verwijdering van de milt
Door de afbraak van rode bloedcellen bij thalassemie kan soms de milt zo groot worden dat besloten wordt om de milt te verwijderen. Soms is verwijdering van de milt voldoende om verder zonder bloedtransfusies te kunnen leven.

Beenmergtransplantatie
Beenmergtransplantatie met stamcellen van een broer of zuster of een donor uit een internationale donorbank, kan de ziekte genezen. Anders dan bij sikkelcelziekte wordt een dergelijke transplantatie bij kinderen met ernstige thalassemie vaak uitgevoerd, vooral als er geschikt beenmerg van een broer of zus beschikbaar is.

Stamceltransplantatie
Bij een stamceltransplantatie worden stamcellen uit het bloed (niet uit het beenmerg) van een HLA-identieke donor (bij voorkeur broer of zus) toegediend.

Gentherapie
Naar gentherapie wordt veel onderzoek gedaan maar die bevindt zich momenteel nog in een experimentele fase.

Thalassemie en zwangerschap

Preventieve tests voor de zwangerschap
Hebt u thalassemie of komt thalassemie in uw familie voor, dan kunt u zich het beste vóór uw zwangerschap laten testen. Het is ook belangrijk om uw partner te laten onderzoeken op dragerschap van een erfelijke bloedziekte zoals sikkelcelziekte.
De arts zal met u bespreken hoe groot de kans is op een gezonde baby, een baby die drager is of een baby met thalassemie.
Als slechts één van de twee partners drager is, bestaat er geen risico voor de ernstige vorm van thalassemie bij de kinderen. Zij kunnen natuurlijk wel drager zijn.

Lees ook: Predictief genetisch onderzoek

Problemen om zwanger te worden
Bij patiënten met thalassemie major bestaat er een grote kans op onvruchtbaarheid. Mannen hebben vaak een tekort aan mannelijke hormonen en vrouwen hebben vaak een tekort aan vrouwelijke hormonen. Vrouwen met thalassemie hebben vaak ook een onregelmatige menstruatie cyclus. Er zijn ook vrouwen die nog niet gemenstrueerd hebben. Hierdoor is het moeilijk om op een natuurlijke wijze zwanger te worden.

Tijdens de zwangerschap
Ongeboren kinderen met een ernstige vorm van alphathalassemie worden vaak dood geboren of overlijden direct na de geboorte.
• Het is mogelijk om heel vroeg in de zwangerschap (rond de 11e week) te laten onderzoeken of uw kind thalassemie heeft. Een vroege diagnose betekent dat de behandeling snel na de geboorte gestart kan worden. Vroege behandeling betekent uitzicht op een betere toekomst.
• Vrouwelijke dragers van thalassemie hebben een lichte bloedarmoede die toe kan nemen tijdens de zwangerschap. Als er ijzertekort is (wat gewoon is tijdens een zwangerschap) kunnen er ijzertabletten worden gegeven. Als het ijzergehalte normaal is, kan foliumzuur de bloedaanmaak enigszins bevorderen.
• Sommige geneesmiddelen mag u voor of tijdens de zwangerschap niet gebruiken. Bespreek dit met uw arts. Bekijk ook welke geneesmiddelen al dan niet mogen tijdens borstvoeding.
Hydroxyureum mag bijvoorbeeld niet gebruikt worden voor en tijdens de zwangerschap.

Bronnen
www.thuisarts.nl/thalassemie/ik-wil-meer-weten-over-thalassemie
www.hematologienederland.nl/thalassemie www.erfelijkheid.nl/content/thalassemie
www.erfocentrum.nl
www.rivm.nl/Onderwerpen/H/Hielprik/De_ziektes_die_de_hielprik_opspoort
www.thalassemie.nl
www.hbpinfo.com
www.oscarnederland.nl

www.uza.be/behandeling/thalassemie-0


Laatst bijgewerkt: augustus 2022

Artikels over gezondheid in je mailbox? Schrijf je in op onze nieuwsbrief en ontvang een gratis e-book met gezonde ontbijtrecepten.

eenvoudig terug uit te schrijven
Wij verwerken jouw persoonsgegevens conform het Privacy-beleid van Roularta Media Group NV.
volgopfacebook

volgopinstagram