Levenseinde: wat is een negatieve wilsverklaring?

Een wilsverklaring is een schriftelijke verklaring van wat men (niet meer) wil aan zorg en behandeling.

Op deze manier kunnen artsen en zorgverleners later met de wil van de patiënt rekening houden wanneer deze zich niet langer zelf kan uitdrukken. Indien men nog wilsbekwaam en mondig is, heeft men deze wilsverklaringen (nog) niet nodig: het volstaat om mondeling mee te delen wat men wel of niet wenst.

Maar de meeste mensen willen die inspraak ook behouden in situaties waarin ze niet langer wilsbekwaam zouden zijn. De manier om hieraan tegemoet te komen is door wilsverklaringen op te maken.

Met een voorafgaande ‘negatieve’ wilsverklaring kan men vastleggen welke onderzoeken of behandelingen men niet meer wenst wanneer men op dat moment zelf de beslissing niet meer zou kunnen nemen als gevolg van wilsonbekwaamheid (zoals o.a. bij coma, dementie, verwardheid of hersentumor). Zo kan men bv. behandelingen die louter een levensverlengend doel hebben weigeren en behandelingen die het comfort ondersteunen (bv. pijnbehandeling of wondverzorging) wel nog aanvaarden. Men noemt dit document ‘negatief’ omdat het hier gaat over het afwijzen van behandelingen en onderzoeken. Artsen zijn wettelijk verplicht dit te respecteren.

Soms is de grens tussen levensverlengende en comfortbehandeling niet zo eenvoudig. Ter illustratie: Wanneer iemand niet meer zelf kan eten of drinken, kan de arts overgaan tot kunstmatige toediening van vocht en voedsel (via sondevoeding). Er zou dan onduidelijkheid kunnen ontstaan of deze behandeling levensverlengend of toch eerder als comfortzorg kan beschouwd worden. Men heeft daarom de mogelijkheid behandelingen expliciet te vermelden als men deze in álle omstandigheden – dus ook in het kader van comfortzorg – wil weigeren (voorbeelden zijn: antibiotica, sondevoeding, kunstmatige beademing, nierdialyse, bestraling, chemotherapie, opname op een dienst intensieve zorg…) .

Naast het weigeren van behandelingen kan men in de negatieve wilsverklaring gebruik maken van de mogelijkheid om een vertegenwoordiger aan te stellen. Dit is de persoon die de bevoegdheid krijgt om beslissingen te nemen in belang van de patiënt wanneer deze hier niet langer zelf toe in staat is. De vertegenwoordiger kan zich beroepen op de negatieve wilsverklaring om medische handelingen te weigeren. 

Wanneer er geen vertegenwoordiger werd aangeduid of indien deze niet langer kan of wenst op te treden, heeft de wet bepaald wie deze rol kan opnemen. In dalende lijn: de bewindvoerder (over de persoon indien hiertoe gemachtigd door de vrederechter), meerderjarig kind(eren), ouder(s), meerderjarige broer(s) of zus(sen) van de patiënt. Als deze perso(o)n(en) ontbreken of deze rol niet kunnen opnemen, dienen de betrokken zorgverleners de belangen van de patiënt te behartigen (in multidisciplinair overleg).

De negatieve wilsverklaring wordt best op meerdere exemplaren opgemaakt en vervolgens bezorgd aan de behandelende arts(en) en de vertegenwoordiger. Het is mogelijk de wilsverklaring slechts eenmaal in te vullen en op het gewenste aantal exemplaren te fotokopiëren. Op elke kopie worden vervolgens originele handtekeningen geplaatst.

Indien de verzoeker lichamelijk niet in staat is om een negatieve wilsverklaring op te stellen kan hij daartoe een andere persoon aanwijzen. In dat geval vermeldt de wilsverklaring dat de betrokkene fysiek niet in staat is te tekenen en geeft de reden aan.

De wilsverklaring moet gedateerd en ondertekend worden door de verzoeker zelf (of indien dit onmogelijk is, de aangewezen persoon die in plaats van de verzoeker de verklaring heeft opgesteld), en, indien die er is, door de aangeduide vertegenwoordiger. Iedere ondertekenaar zet de datum bij de handtekening en ook zijn/haar hoedanigheid.

Er bestaat geen mogelijkheid de negatieve wilsverklaring te laten registreren.

De negatieve wilsverklaring is onbeperkt geldig in de tijd. De wilsverklaring kan wel op ieder ogenblik worden herzien of ingetrokken, zolang de verzoeker wilsbekwaam is. 

Wie een negatieve wilsverklaring wil opmaken, kan dit document terugvinden op de website van LEIF (www.leif.be) of via het LEIFplan, een brochure die gratis beschikbaar is bij elke apotheker.

Naast de negatieve wilsverklaring bestaan ook nog vier andere wilsverklaringen:

• De wilsverklaring euthanasie

• De verklaring voor orgaandonatie