Gerelateerde artikels
Netelroos (urticaria)
In dit artikel
Netelroos (urticaria)
dossier
Urticaria of netelroos is een soms ernstige huidaandoening die gepaard gaat met jeuk, uitslag en vaak pijnlijke zwellingen. Het is één van de meest voorkomende huidziekten. 20 procent van de bevolking krijgt gedurende zijn leven wel eens te maken met Urticaria.
Vaak is netelroos van voorbijgaande aard maar voor heel wat mensen blijft de ziekte voor lange tijd actief. In België zouden 50.000 mensen lijden aan een chronische vorm van deze ziekte.
Urticaria komt het vaakst voor bij kinderen tussen de 1 en 4 jaar. Vanaf de leeftijd van 15 jaar komt urticaria ongeveer 2 maal zo vaak voor bij vrouwen dan bij mannen.
Wat is netelroos?
Urticaria of netelroos is een huidreactie die wordt gekenmerkt door een snel opkomende (vaak binnen de 30 minuten), vaak sterk jeukende huiduitslag. Bij aanvang zijn er rode vlekken die daarna in verdikte, lichtroze plekken ('galbulten') kunnen overgaan. Deze kunnen overal op de huid voorkomen. Soms zijn de zwellingen pijnlijk en branderig.
Het uitzicht van de uitslag doet denken aan de resultaten van aanraking met netels, wat de nederlandstalige naam 'netelroos' verklaart.
De bultjes ontwikkelen zich zeer snel (vaak binnen 30 minuten) maar verdwijnen weer even snel. Soms duurt het een paar uur of zelfs een dag of een nacht duren voor ze helemaal verdwijnen. In uitzonderlijke gevallen kunnen ze enkele dagen tot zelfs weken aanhouden.
Gelijktijdig met urticaria kan soms ook angio-oedeem optreden: plotselinge, meer pijnlijke dan jeukende zwelling van diepere weefsels (gelaat, lippen, tong, handen, voeten en genitalia). Als een zwelling van de mond- en keelholte of het strottenhoofd optreedt, kan dit levensbedreigend zijn.
|
Angio-oedeem Angio-oedeem (soms ook Quincke’s oedeem genoemd) is een bijzondere vorm van urticaria. De jeuk is minder, maar de zwellingen zijn veel groter dan bij gewone urticaria. Vaak komt angio-oedeem voor op de oogleden, de wangen, de lippen, de tong en de keel, maar ook de genitaliën en de darmen kunnen aangetast worden. Bij grote zwellingen kan dat tot ernstige gevolgen leiden, zoals slikproblemen en ademnood of heftige buikkrampen. Meestal duurt een angio-oedeem ook langer dan gewone netelkoorts, vaak meerdere dagen voor de zwelling weer verdwenen is. Angio-oedeem en urticaria treden vaak samen op, maar soms kan angio-oedeem ook optreden zonder huiduitslag. Net als gewone urticaria kan angio-oedeem vele oorzaken hebben. Het kan bijvoorbeeld gaan om een al dan niet allergische reactie op bepaalde voedingsbestanddelen, op sommige geneesmiddelen (zoals ontstekingsremmers, antihypertensiva…), contrastmiddelen die gebruikt worden bij medische onderzoeken, een insectensteek enzovoort. Er bestaat ook een zeldzame erfelijke vorm van angio-oedeem, die berust op een te geringe aanmaak van een bepaald enzym, de C1-esteraseremmer. Door een tekort van dit enzym kan zich meestal tijdelijk en plaatselijk een vochtophoping in de weefsels ontwikkelen als gevolg van lekkage in de bloedvaatjes. Deze vorm van angio-oedeem kan al op jonge leeftijd ontstaan.
|
Afhankelijk van de duur en de oorzaken van de urticaria kan men verschillende soorten onderscheiden
Acute urticaria
Urticaria die plotseling begint (binnen enkele minuten) en waarvan de aanvallen na enkele uren of dagen en zeker na drie tot vier weken spontaan verdwenen zijn. De huiduitslag verdwijnt binnen de 2 tot 24 uur zonder littekens achter te laten. Ondertussen kunnen er wel elders op het lichaam nieuwe zones verschijnen.
Meestal kan de oorzaak van deze netelkoorts achterhaald worden. Het kan gaan om bijvoorbeeld koude, een bepaald voedings- of geneesmiddel, een insectensteek, enzovoort.
Aan de basis hiervan ligt meestal een allergische reactie bij mensen met atopie.
Chronische urticaria
Bij chronische urticaria heeft de patiënt langer dan zes weken last van frequent optredende episoden met klachten. De plekken kunnen bij de chronische vorm 4 tot 36 uur blijven bestaan, terwijl elders nieuwe plekken ontstaan. Meestal verdwijnen de klachten spontaan of na behandeling binnen het jaar.
De preciese oorzaak is dikwijls moeilijk vast te stellen. Meestal gaat het niet om een allergische reactie. Chronische urticaria wordt soms als een auto-immuunziekte beschouwd.
Hoe ontstaat urticaria?
Netelroos wordt veroorzaakt doordat bloedplasma uit de kleine bloedvaatjes in de huid lekt onder invloed van histamine. Histamine is een chemische stof die opgeslagen zit in de zogenaamde 'mestcellen' in de huid. Overal in de huid liggen mestcellen. Die spelen een rol in ons afweermechanisme en veroorzaken sterk vereenvoudigd in feite een soort ontsteking.
Bij urticaria en bij allergische reacties laten die mestcellen histamine vrij zonder dat dat helemaal niet nodig is.
In sommige gevallen kan netelroos ook worden uitgelokt door externe histamine die via de voeding (bv. aardbeien, chocolade, bier…) wordt opgenomen of door bepaalde fysieke prikkels (warmte, koude...)
Er bestaan dus meerdere oorzaken die urticaria kunnen uitlokken. Vaak is het onmogelijk om de preciese oorzaak te achterhalen. Men spreekt dan van idiopathische urticaria.
Alhoewel er geen duidelijke erfelijke aanleg bestaat, komt urticaria in bepaalde families vaker voor. Dit geldt vooral bij bepaalde vormen van urticaria, zoals koude-urticaria en licht-urticaria.
Mogelijke oorzaken
Urticaria is vaak allergisch van aard, maar er kunnen ook andere mechanismen een rol spelen, zoals bijvoorbeeld fysische prikkels.
Geneesmiddelen.
Sommige geneesmiddelen zoals antibiotica, kalmeermiddelen, plasmiddelen, anti-zuurmiddelen, pijnstillers (aspirine), vaccins, ontstekingsremmers, oogdruppels, enzovoort kunnen urticaria uitlokken.
• Infecties door bacterieën, gisten (Candida), virussen (hepatitis B, mononucleosis infectiosa...) of parasieten.
• Insectenbeten zoals vlooien, muggen, mieren, haartjes van de processierups enzovoort.
• Contact met dieren, bijvoorbeeld kwallen. Indien men een allergie heeft kan elk allergeen een uitlokkende factor zijn, bijvoorbeeld katten, latex...
• Voeding: vooral middelen die berucht zijn als allergieveroorzaker zoals vis, schaaldieren, ei, noten, selder, tomaten, melk, aardbeien, enzovoort. De reactie treedt meestal zeer snel op (enkele minuten tot hoogstens twee uur na de consumptie van het voedingsmiddel).
• Ziekten: griep, auto-immuunziekten (lupus erythematosus, rheumatoide arthritis, vasculitis...), leukemie en ziekte van Hodgkin...
• Contactallergie voor bijvoorbeeld latex, nikkel...
• Fysische prikkels: netelkoorts kan een gevolg zijn van bepaalde fysieke prikkels: koude, zon, sport...
Koude-urticaria is de meest voorkomende vorm. De huid vertoont de urticaria na blootstelling aan kou. Een test die de arts kan uitvoeren om koude urticaria vast te stellen is de ijsblokjes-proef. Hierbij wordt gedurende een bepaalde tijd een ijsblokje tegen de huid gehouden. Mensen die een koude-urticaria hebben dienen voorzichtig te zijn met zwemmen in koud of lauw water. Ze kunnen in deze situaties zelfs het bewustzijn verliezen.
• Druk (Dermatografische urticaria of Urticaria factitia): Bij deze vorm ontstaan bij druk of wrijven op de huid jeukende bobbels precies op de plek waar gewreven is. Deze verdwijnen vrij snel, binnen enkele minuten tot maximaal enkele uren. Het verschijnsel van urticaria na het krassen over de huid waarbij ook enige druk wordt uitgeoefend wordt dermografisme genoemd. Dit komt in meer of mindere mate bij ongeveer 3 tot 5 procent van de bevolking voor.
• Licht: Overgevoeligheid voor zonlicht kan een zeldzame vorm van netelroos (photodermosis urticaria) veroorzaken. Niet te verwarren met zonneallergie. Soms het gevolg van het innemen van medicatie of veroorzaakt door een ziekte.
• Verhoging lichaamstemperatuur: Ook wel inspanningsurticaria genoemd. Urticaria en jeuk spelen op bij een verhoogde lichaamstemperatuur na een fysieke inspanning.
• Ook psychische factoren kunnen een rol spelen, zoals drukte en spanning. Waarschijnlijk zijn die niet de oorzaak, maar versterken ze de aanval.
Wanneer moet u een arts raadplegen?
Neem contact op met uw huisarts als:
• de uitslag na drie weken nog niet over is;
• u krabletsels hebt en deze ontstoken raken;
• de jeuk steeds erger wordt en de uitslag zich over het hele lichaam uitbreidt;
• uw lippen en oogleden opzwellen;
• u last krijgt van benauwdheid.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Urticaria wordt door artsen gemakkelijk herkend. De arts zal eerst informeren naar de aard en de ernst van de klachten en naar veel voorkomende oorzaken. Hebt u gekende allergieën? Neemt geneesmiddelen? Komt de aandoening nog voor bij andere familieleden? Hebt u iets gemerkt bij het eten van bepaalde voedingsmiddelen? Heeft de temperatuur een invloed? Werkt u met producten die een allergische reactie kunnen uitlokken?
Of aanvullend onderzoek aangewezen is, wordt mede bepaald door de aanwijzingen in het verhaal van de patient en de aard en ernst van de klachten.
Bij chronische urticaria is bij een groot deel van de patiënten geen oorzaak aan te wijzen. Wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat zelfs na doorgedreven onderzoek de speurtocht helaas vaak geen duidelijke oorzaak aan het licht kan brengen. Daarom stapt men meer en meer af van uitgebreide onderzoeken.
Bij ernstige chronische urticaria zal de arts u mogelijk doorverwijzen naar een huidarts (dermatoloog) of een allergoloog voor verder onderzoek en behandeling.
Behandeling
Acute netelkoorts geeft slechts tijdelijk last en verdwijnt meestal spontaan. Het vergt dan ook meestal geen specifieke behandeling. Eventueel kan de arts een antihistaminicum voorschrijven dat zeer goed werkt tegen de jeuk (zie verder).
Maar mensen die lijden aan de chronische vorm van netelroos worden vaak geconfronteerd met heel wat problemen. De zwellingen, jeuk, eventuele onderhuidse zwelling (angio-oedeem) veroorzaken niet alleen ernstige last die het dagelijks functioneren ondermijnen, maar geven aanleiding tot slaapgebrek, concentratiestoornissen en werkverlet.
Vermijden oorzaak
Indien een duidelijke oorzaak van de urticaria wordt gevonden, moet de oorzaak natuurlijk worden weggenomen of moeten de omstandigheden waarin de urticaria optreden (bv. koude) worden vermeden. Wanneer netelroos wordt veroorzaakt door geneesmiddelen moet uiteraard met de arts overlegd worden of daarmee kan gestopt worden, dan wel of misschien een andere medicatie kan worden voorgeschreven.
Fysieke en psychische ontspanning
Stress kan een belangrijke rol spelen bij netelroos. Ontspanning heeft dus een zeer positieve invloed op het mentale welzijn.
Jeukbestrijding
Tegen jeuk, de meest hinderlijke klacht bij urticaria, kan een lauwe douche of deppen met water en een scheutje azijn verkoeling geven.
Bij hevige jeuk kunt u een antihistaminicum nemen (zie verder).
Lees ook: Omgaan met jeuk (pruritus)
Geneesmiddelen
De meest gebruikte medicatie voor urticaria zijn de antihistaminica. Wanneer die niet volstaan kan de arts een bijkomend geneesmiddel voorschrijven.
• Antihistaminica.
Antihistaminica zijn geneesmiddelen die het effect van de histamine afremmen. De nieuwe generatie antihistaminica die ook worden gebruikt bij bijvoorbeeld hooikoorts, worden meestal goed verdragen, maar kunnen wel slapeloosheid veroorzaken. De dosering kan verhoogd worden tot vier keer de ‘normale’ dosering. Soms worden antihistaminica gecombineerd met andere medicijnen . Alleen te gebruiken op advies van uw arts.
Antihistaminica zijn geneesmiddelen die het effect van de histamine afremmen. De nieuwe generatie antihistaminica die ook worden gebruikt bij bijvoorbeeld hooikoorts, worden meestal goed verdragen, maar kunnen wel slapeloosheid veroorzaken. De dosering kan verhoogd worden tot vier keer de ‘normale’ dosering. Soms worden antihistaminica gecombineerd met andere medicijnen . Alleen te gebruiken op advies van uw arts.
• Orale cortisone
Voor sterke aanvallen van urticaria kunnen orale cortisones worden voorgeschreven, voor een korte periode (niet langer dan 10 dagen). Herhaald en/of langdurig gebruik van cortisones wordt afgeraden omdat ernstige bijwerkingen kunnen optreden.
• Ciclosporine
Bij ernstige chronische urticaria kan een immuunonderdrukkend geneesmiddel, ciclosporine, overwogen worden. Dit kan alleen onder strikte medische opvolging van een arts, die de voordelen van het geneesmiddel afweegt tegen de nadelen.
• Omalizumab
Omalizumab is een relatief nieuwe behandeling voor de chronische vorm van urticaria. Het wordt toegediend via een injectie, meestal één keer om de vier weken.
• Epinefrine (adrenaline)
In noodsituaties (bijv. bij ernstig angio-oedeem) en (preventief) bij patiënten met risico op een anafylactische reactie: (auto)injectie met epinefrine (adrenaline).
Bronnen
• Nederlands Huisartsengenootschap
• Nederlandse vereniging voor Dermatologie en Venereologie
