Is cholesterolverlagende margarine gevaarlijk?

nieuws In de pers was er recent weer ophef rond de cholesterolverlagende drankjes, smeervetten en andere producten op basis van plantaardige stanolen en sterolen.

Het gaat om Danacol, Benecol, Becel pro.activ en dergelijke. Volgens de Nederlandse consumentenorganisatie Foodwatch zijn deze producten schadelijk voor wie geen te hoge cholesterol heeft. Volgens Foodwatch zijn het in feite medicijnen die een bijsluiter vereisen en uitsluitend op doktersrecept verkrijgbaar zouden mogen zijn.

Foodwatch vraagt dat met name de cholesterolverlagende margarines van de markt worden gehaald en is een petitie gestart tegen deze margarines.
Een woordvoerder van de FOD-gezondheid bevestigde dat het product best alleen gebruikt worden door mensen met een te hoog cholesterolgehalte. Die persoon gaat dan best met zijn huisarts na of het product kan helpen zijn cholesterol te verlagen. De rest van de familie neemt bij voorkeur gewone margarine.

Eerder schreven we hier al dat Belgische medische experts het gebruik van cholesterolverlagende drinkyoghurts en margarines zoals Benecol, Danacol en Becel Pro.Activ, afraden voor gezonde mensen met een normaal cholesterolgehalte en voor kinderen. Volgens deze experts is weliswaar bewezen dat ze de (slechte) LDL-cholesterol met tien tot vijftien procent kunnen doen dalen, maar is niet bewezen dat deze cholesterolverlaging ook een gunstig effect heeft op de sterfte ten gevolge van hart- en vaatziekten, en zijn de mogelijke negatieve effecten op de lange termijn niet bekend.

Duits onderzoek zou namelijk suggereren dat de plantaardige stanolen en sterolen, de actieve bestanddelen van die middelen, slagaderverkalking in de hand zouden werken als u er te veel van inneemt. Bovendien moet u elke dag een voldoende grote hoeveelheid van deze produkten innemen waardoor ze uiteindelijk even veel kosten als cholesterolverlagende medicijnen waarvan de werking op lange termijn wél onderzocht is. Om uw cholesterol met tien tot vijftien procent te doen dalen, moet u twee tot drie gram per dag van het actieve bestanddeel innemen. In een potje cholesterolverlagende yoghurt zit één gram. In margarine zit 1 g stanolen per 12 g. Voor twee tot drie gram moet u vier tot vijf boterhammen dik besmeren, waardoor u het risico loopt om te veel vet te consumeren. En ten slotte vervliegt het effect als u ermee stopt, na twee of drie weken stijgt uw cholesterol weer.

Bovendien vermindert plantensterol de opname van bepaalde vitamines en bètacaroteen (provitamine A).
De cholesterolverlagende boters en drankjes kunnen wel een waardevolle aanvulling zijn voor patiënten met een te hoge cholesterol die medisch begeleid worden, aldus deze experts. Als na een dieet en bij voldoende beweging de cholesterol te hoog blijft, kunnen ze een goede aanvulling zijn voor patiënten, die eventueel ook medicijnen gebruiken. Zij pleiten ervoor om deze produkten te reserveren voor mensen die problemen hebben van een te hoog cholesterol, en onder begeleiding van een arts of diëtist.

In reactie op deze uitspraken, verklaarde een woordvoerder van Becel Pro.Activ dat de veiligheid van het produkt wetenschappelijk is aangetoond, ook op lange termijn en ook voor mensen die geen verhoogde cholesterol hebben. Bovendien raadt Becel op de verpakking zwangere vrouwen en kinderen wel aan om eerst naar de dokter te gaan voor ze Becel Pro.Activ gebruiken. Danone liet weten dat Danacol alleen dient te worden ingenomen door mensen die een te hoog cholesterolgehalte hebben en in het kader van een evenwichtige en gevarieerde voeding.

Wat moeten we hieruit nu besluiten?

Zijn deze produkten nu gezond of ongezond, veilig of onveilig?
In 2006 reeds verklaarde de Nederlandse minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport op een parlementaire vraag of overmatig gebruik van cholesterolverlagende voedingsmiddelen slecht kan zijn voor de gezondheid, het volgende:

• Uit het onderzoek dat de (Nederlandse) Gezondheidsraad heeft gedaan naar cholesterolverlagende stoffen zoals fytosterolen, blijkt dat bij langdurige consumptie een vermindering van provitamine A kan optreden. Een verlaging van de vitamine A concentratie in het bloed is echter niet aangetoond.

• Fytosterolen vallen onder de Europese Verordening Nieuwe Voedingsmiddelen (EG/258/79) en ondergaan een veiligheidsbeoordeling voorafgaande aan de toelating. Het Europese Wetenschappelijk Comité voor de Menselijke Voeding heeft geconcludeerd dat een dagelijks gebruik van 2-3 g fytosterolen per dag veilig is en voldoende voor het gewenste effect.

• Uitgebreide Europese discussie over mogelijke overconsumptie heeft geresulteerd in voorschriften inzake etikettering van fytosterolen en de hoeveelheid fytosterolen per portie. Deze maatregelen moeten voorkomen dat de fytosterol consumptie de 3 g per dag overschrijdt. De huidige toelatingen (smeerbare vetten, yoghurt, roomkaas) zijn vastgelegd in Europese beschikkingen.

Bij de beoordeling van aanvragen wordt ervan uitgegaan dat toelating niet is toegestaan in:

1. producten die aantrekkelijk zijn voor kinderen,
2. dranken waarvan de consumptie moeilijk te portioneren is,
3. voedingsmiddelen rijk aan verzadigde vetten of suikers, die niet geschikt zijn voor consumenten die proberen hun cholesterolgehalte in hun bloed te verlagen.

Om die redenen heeft de Europese Unie aanvragen verworpen om fytosterolen toe te laten in brood (met uitzondering van roggebrood), worst met minder dan 10% vet, en vruchtensappen.

• Onderzoekers in Nederland en EFSA constateren dat er geen hard wetenschappelijk bewijs is voor een mogelijk risico op coronaire hartziekten veroorzaakt door verhoogde concentraties van fytosterolen in het bloed, als gevolg van consumptie van met fytosterolen verrijkte producten. Recent Amerikaans onderzoek naar een meer dan 20-voudige verhoging van fytosterol gehaltes in het bloed lijken dit te bevestigen.

• Over de gezondheidsrisico’s van langdurige dagelijkse inname van meer dan 3 g fytosterolen per dag zijn minder gegevens bekend. De Gezondheidsraad en het Bureau Nieuwe Voedingsmiddelen hebben geadviseerd aanvullend onderzoek naar de mogelijke lange termijn effecten van blootstelling aan verhoogde niveau’s fytosterolen uit te voeren.

Op de vraag ten slotte of het volstaat dat op de verpakking moet vermeld worden dat risicogroepen alleen in overleg met hun arts deze producten mogen gebruiken, antwoordde de Nederlandse minister dat het etiket moet vermelden ?

1. dat het uitsluitend bedoeld is voor mensen die hun cholesterol gehalte willen verlagen,
2. dat patiënten die cholesterolverlagende geneesmiddelen gebruiken, het product uitsluitend onder toezicht van een arts mogen gebruiken,
3. dat het product mogelijk niet geschikt is voor bepaalde bevolkingsgroepen (zwangere en borstvoedende vrouwen en kinderen jonger dan vijf jaar).

Moraal van dit verhaal:

• De Europese voedselwaakhond EFSA geeft aan dat het product uitsluitend is bedoeld voor consumenten die een te hoog cholesterol hebben.

• Deze produkten zijn niet nodig wanneer u geen verhoogd cholesterolgehalte hebt en op een normale, gezonde manier eet.

• Er bestaan momenteel onvoldoende wetenschappelijke argumenten om te zeggen dat deze produkten gezond zijn (in de zin dat ze ervoor zorgen dat u langer en vooral gezonder zult leven), maar evenmin om te zeggen dat ze schadelijk zijn, tenminste binnen de aanbevolen hoeveelheden van 2 à 3 g. Als u ze neemt, overdrijf dan niet en overschrijd zeker niet de dagelijkse hoeveelheid van 2 à 3 g.

• Deze produkten zijn niet geschikt voor kinderen beneden vijf jaar, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven.

• Wie last heeft van hoge cholesterolgehaltes moet in samenspraak met een arts of diëtist een actieplan uitwerken. Een aangepast dieet en voldoende beweging zijn de eerste stappen. Lukt het op die manier niet of onvoldoende om de cholesterol te verlagen, dan kunnen medicijnen en/of deze producten een uitweg bieden. Mensen die cholesterolverlagende geneesmiddelen nemen, mogen deze produkten alleen gebruiken in overleg met hun behandelend arts.