Zestien vragen over jodiumtabletten bij een nucleair ongeval

nieuws Bij een ernstige nucleaire of radiologische noodsituatie ten gevolge van bijvoorbeeld een incident in een kerncentrale, een incident tijdens de productie, het transport en het gebruik van radioactieve stoffen of sommige terroristische aanslagen, kan radioactief jodium
vrijkomen in de atmosfeer, en meegenomen worden door de wind, soms zelfs tot op zeer grote afstand van de installatie.
Wanneer we radioactief jodium opnemen in ons lichaam, wordt dit binnen enkele uren in sterke mate op gestapeld in onze schildklier. Hierdoor kan deze aan grote hoeveelheden straling blootgesteld worden. Dat kan leiden tot schildklierkanker en andere schildklieraandoeningen, vooral bij kinderen.
Inname van jodiumtabletten verhindert de opname van radioactief jodium in de schildklier waardoor deze beschermd wordt.

1. Hoe wordt radioactief jodium opgenomen in ons lichaam?
Radioactief jodium wordt opgenomen in ons lichaam op drie manieren:
1. Inademing van lucht die radioactief jodium bevat.
Het gevaar voor inademing van radioactief jodium kan gedeeltelijk afgewend worden door binnen te blijven en ramen en deuren gesloten te houden.
2. Inname van drank of voedsel dat radioactief jodium bevat.
De overheid treft bij een nucleair ongeval maatregelen om te voorkomen dat er radioactief besmet voedsel wordt geconsumeerd, bijvoorbeeld door een tijdelijk consumptieverbod van melk, groenten, ...
3. Opname doorheen de huid. Opname doorheen de intacte huid is meestal te verwaarlozen.

2. Hoe werken jodiumtabletten?
De jodiumtabletten beschermen u tegen besmetting van de schildklier door radioactief jodium.
Bij een ongeval met een kerncentrale kan radioactief jodium, meer bepaald van jodium-131, in de atmosfeer terechtkomen, een element dat vrijkomt bij de splijting van uranium. Via de luchtwegen, de huid of het eten van besmet voedsel komt het in het bloed terecht.
Als mensen in contact komen met het radioactieve jodium, wordt de stof in de schildklier opgeslagen. Door de bestraling van dit orgaan neemt de kans op kanker en andere aandoeningen van de schildklier sterk toe.
Door uw schildklier tijdig te verzadigen met het niet-radioactief jodium in de tabletten, verhindert u dat de schilklier het radioactieve jodium kan opnemen. Net zoals een spons vol zuiver water geen bezoedeld water meer kan opnemen slaat in een schildklier vol met gewoon jodium geen radioactief jodium meer op. De radioactieve jodiumdeeltjes worden dan gewoon via de urine en de stoelgang uit het lichaam verwijderd.
Hoe jonger, hoe belangrijker het is u te beschermen tegen besmetting van radioactief jodium. Vooral baby’s en jonge kinderen lopen een verhoogd risico. Dat geldt nog meer voor diegenen die nog voor hun geboorte, in de buik van hun zwangere moeder, worden blootgesteld. Desgevallend moeten jodiumtabletten prioritair worden toegediend aan kinderen en aan zwangere vrouwen (om hun ongeboren baby te beschermen).
Opgelet: jodiumtabletten bieden geen bescherming tegen andere radioactieve stoffen die door het lichaam kunnen opgenomen worden, zoals cesium of strontium. Daarvoor bestaan geen preventieve geneesmiddelen. U kunt u er zich enkel tegen beschermen door tijdig te schuilen en te voorkomen dat de binnenlucht besmet raakt.

3. Waarom moeten zwangere vrouwen extra beschermd worden?
Het ongeboren kind is extra gevoelig voor radioactief jodium. Indien u zwanger bent, moet u daarom de voor uw leeftijd aanbevolen hoeveelheid tabletten innemen, omdat u hierdoor ook uw ongeboren kind beschermt.
U moet nadien wel uw arts hierover inlichten, zodat speciale aandacht kan worden besteed aan de resultaten van de schildkliertest van de pasgeboren baby (routinetest uitgevoerd bij alle pasgeborenen).

De hoeveelheid jodium aanwezig in multivitaminepreparaten volstaat NIET voor verzadiging
van de schildklier en vormt geen alternatief voor de inname van de jodiumtabletten.
Ook indien u borstvoeding geeft, moet u de voor uw leeftijd aanbevolen hoeveelheid jodiumtabletten innemen.
Ook de baby zelf moet de aanbevolen hoeveelheid jodium innemen, bijvoorbeeld opgelost in (afgekolfde) melk.

Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven,nemen bij voorkeur slechts één keer de tabletten in.
Slechts zeer uitzonderlijk kan een tweede, vermoedelijk lagere inname door de overheid worden aanbevolen.

4. Waarom worden jodiumtabletten niet aangeraden voor mensen ouder dan 40 jaar?
Bij personen ouder dan 40 jaar wordt de noodzaak voor inname van de jodiumtabletten betwist.
Verzadiging van de schildklier is bij die leeftijdsklasse vaak minder aangewezen omwille van twee redenen:
• Het risico op schildklierkanker ten gevolge van de opname van radioactief jodium daalt naarmate men ouder wordt.
• Bij personen ouder dan 40 jaar, is de werking van de schildklier vaker ontregeld, vooral in jodiumarme streken zoals België. Deze ontregeling verhoogt het risico op ongewenste effecten ten gevolge van de inname van jodiumtabletten.
Wanneer de werking van de schildklier sterk verstoord is, wat meer voorkomt bij ouder worden, kunnen de nadelen van inname van de tabletten (ongewenste effecten) groter worden dan het voordeel ervan (vermijden van schildklierkanker).
Als u ouder bent dan 40 jaar, informeer dan preventief bij uw huisarts of specialist betreffende de voordelen en nadelen van de inname.

Jodiumtabletten worden wél aangeraden als u ouder bent dan 40 jaar:
• Indien u zwanger bent of borstvoeding geeft, om het kind te beschermen. Het is wenselijk om deze vrouwen aan een actieve opvolging te onderwerpen tijdens de periode die volgt op de inname om zo snel mogelijk elke mogelijke ontregeling in de schildklierwerking te kunnen opsporen.
• Indien de verwachte blootstelling zo hoog is dat ze zou kunnen leiden tot effecten op de schildklier, op voorwaarde dat ze geen specifiek schildklier- en/of hartrisico vertonen, of een andere contra-indicatie.

5. Wie mag geen jodiumtabletten slikken?
Bijna iedereen mag jodiumtabletten gebruiken, ook zwangere vrouwen, kinderen en zelfs baby's. Zwangere vrouwen beschermen niet alleen zichzelf maar ook hun ongeboren kind.
Zoals de meeste geneesmiddelen zijn echter ook jodiumtabletten voor sommige mensen niet geschikt.
• Mensen die allergisch zijn voor jodium.
• Mensen die aan een zeldzame huidziekte lijden, zoals Dermatitis herpetiformis (ziekte van Dühring), hypocomplementaire vasculitis of Iododerma tuberosum.
• Mensen die aan een zeldzame aangeboren spierziekte (Myotonia congenita) lijden.
• Mensen die reeds schildklierproblemen hadden of hebben.
Na de inname van jodiumtabletten door een persoon die aan een schildklieraandoening lijdt, is het noodzakelijk dat hij actief wordt opgevolgd tijdens de weken die volgen op de inname van stabiel jodium en dat er, meer in het bijzonder, aandacht wordt besteed aan de verschijning van symptomen die met dysfuncties van de schildklier verbonden kunnen zijn (zowel hyper- als hypofunctie).
De bijsluiter geeft een volledige overzicht van alle gevallen waarin het gebruik van de tabletten misschien beter wordt vermeden. Behoort u tot één van die gevallen, neem dan contact op met uw huisarts of specialist. Zo weet u zeker of u de jodiumtabletten bij stralingsgevaar mag innemen.

6. Waar kunt u jodiumtabletten krijgen?
Gezinnen en instellingen (bedrijven, scholen, crêches...) die gevestigd zijn in een zone tot 20 km (afhankelijk van het type installatie) rond een nucleaire installatie, kunnen gratis jodiumtabletten afhalen in de lokale apotheek.
Volgens de Wetenschappelijke Raad voor Ioniserende Stralingen van het Federale Agentschap voor de Nucleaire Controle (FANC) zou deze maatregel beter uitgebreid worden tot het hele grondgebied van België, en niet alleen voor inwoners van gemeenten die binnen de 20 kilometer van een grote nucleaire centrale vallen.

Ook als u niet binnen die zone woont, kunt u nu al bij uw apotheker jodiumtabletten krijgen

7. Hoe lang zijn uw jodiumtabletten houdbaar ?
Als u uw jodiumtabletten in hun originele verpakking bewaart, blijven ze minstens 10 jaar en waarschijnlijk zelfs 20 jaar bruikbaar. Op de verpakking staat de productiedatum van de tabletten.
Bewaar ze op een plaats waar u ze snel kunt terugvinden, bij voorbeeld in uw medicijnkastje.
• Bewaar de tabletten bij kamertemperatuur (beneden 25 °C), droog, afgeschermd van licht en buiten het bereik van kinderen.
• Een lichte geelbruine verkleuring van de tabletten is mogelijk na verloop van tijd, maar dit wijzigt de doeltreffendheid van de tabletten niet en is zonder gevaar.

8. Wanneer is het nodig om jodiumtabletten te slikken?
U mag de jodiumtabletten niet op eigen initiatief innemen na een nucleair incident, maar slechts na aanbeveling van de overheid.

Het innemen van jodiumtabletten is een voorzorgsmaatregel die zelfs na een nucleair ongeval niet altijd moet worden toe gepast.
Als inname van de tabletten noodzakelijk is, zal de overheid u hiervan op de hoogte brengen via boodschappen op radio, TV,
internet, SMS-berichtjes of via luidsprekers.
De aanbeveling kan beperkt blijven tot een welbepaalde zone of een bepaalde bevolkingsgroep, zoals zwangere vrouwen of jonge kinderen.

• De bescherming van uw schildklier is het doeltreffendst wanneer u de jodiumtabletten inneemt kort voor (maximaal 6 uur) of vrijwel gelijktijdig met de blootstelling aan radioactief jodium. De blokkade van de opname van radioactief jodium is dan bijna 100%.
• Wanneer u de jodiumtabletten veel te vroeg of enkele uren na de blootstelling inneemt, bent u minder beschermd. Na vijf uur daalt de bescherming met 50 %.
Inname meer dan 24 uur na de blootstelling biedt geen bescherming meer.
• Indien de toediening van stabiel jodium véél te laat gebeurt (bv. meer dan 48 uur na het einde van de blootstelling), kan dit een contraproductief effect veroorzaken, waarbij de stralingsdosis in de schildklier zelfs toeneemt.

9. Wat moet u doen als u geen jodiumtabletten bij de hand hebt?
In geval van een nucleair ongeval, kan het meerdere uren, tot zelfs enkele dagen duren vooraleer bepaalde beschermingsmaatregelen genomen moeten worden. Daardoor hebt u in principe nog voldoende tijd rest om de tabletten bij de apotheek af te halen.
Bovendien is er een voorraad jodiumtabletten beschikbaar in elke operationele eenheid van de Civiele Bescherming. Deze eenheden kunnen de tabletten verdelen in geval van een nucleair ongeval.
Bij wijze van preventieve maatregel, wordt aangeraden, als inwoner van de 20 km zone rond een nucleaire site (of 10 km rond het IRE), om jodiumtabletten af te halen bij de apotheek.
Volgens de Wetenschappelijke Raad voor Ioniserende Stralingen van het Federale Agentschap voor de Nucleaire Controle (FANC) zou deze maatregel beter uitgebreid worden tot het hele grondgebied van België.
Als u evenwel uw jodiumtabletten niet bij u hebt en de overheden u uitdrukkelijk aanraden te schuilen (om te vermijden dat u blootgesteld wordt aan een nucleaire wolk), dan blijft u binnen. Schuilen biedt de snelste en meest doeltreffende bescherming bij een nucleair incident.
Luister daarom naar de aanbevelingen voor de bevolking.

10. Wat moet u doen als er onvoldoende jodiumtabletten beschikbaar zijn?
• Indien er te weinig jodiumtabletten in huis zijn voor alle personen die zich op dat ogenblik in de woning bevinden, dan moeten de tabletten eerst aan de grootste risicogroepen gegeven worden: zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven en kinderen, met prioriteit voor kinderen tot 3 jaar.
• De dosis kan ook gehalveerd en verdeeld worden. Met een halve dosis is men ook volledig beschermd, alleen duurt het iets langer voordat de bescherming maximaal is dan met een volledige dosis. Bij het correct toepassen van de schuilmaatregel beschikt men echter over ruim voldoende tijd om op deze manier tewerk te gaan.

11. Hoe neemt u jodiumtabletten in?
Los de tabletten op in een groot glas lauw water, melk of fruitsap. De tabletten lossen niet gemakkelijk op. Breek ze daarom in stukjes of stamp ze fijn en roer in het glas.
Indien geen drank beschikbaar is, kunt u de tabletten ook zo innemen.
Voor het toedienen van jodium aan een baby, lost u de aangewezen dosis in de zuigfles op. Daarbij moet u goed schudden. Indien geen drank beschikbaar is, kunt u het fijngestampte joodpoeder ook toevoegen aan de maaltijd
van het kind. Jonge kinderen mogen de kwart of halve tablet niet als dusdanig inslikken.

De oplossing kan niet worden bewaard en moet onmiddellijk worden ingenomen. De gelijktijdige inname van andere stoffen die het maagslijmvlies irriteren (alcohol, aspirine,.) moet worden vermeden.

12. Hoeveel jodiumtabletten moet u slikken?
Volg de dosering zoals aangegeven in de bijsluiter. Ze is verschillend afhankelijk van de leeftijd. Er gelden verschillende dosissen voor volwassenen, kinderen, baby’s, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven.
Hoe jonger, hoe belangrijker om zich tegen de negatieve effecten van radioactief jodium te beschermen. Volwassen personen ouder dan 40 jaar nemen best vooraf contact met hun behandelende arts om het nut van de eventuele inname van jodiumtabletten te bespreken.
De aanbevolen dosis voor jodiumtabletten die 65 mg kaliumjodide bevatten:
• Kinderen tot één maand: eenmaal een kwart tablet
• Van één tot drie maanden: eenmaal een half tablet
• Van 3 tot 12 jaar: eenmaal één tablet
• Van 13 tot 40 jaar: eenmaal twee tabletten
• Vanaf 40 jaar: informeer bij uw huisarts of specialist of u en hoeveel hodium u moet slikken.

13. Hoe lang moet u jodiumtabletten slikken?
• Zelfs bij een zwaar nucleair ongeval is de kans groot dat u slechts één keer de aanbevolen dosis moet innemen.
Natuurlijk dient u dan wel binnen te blijven, met gesloten ramen en deuren, en mag u zich niet nodeloos blootstellen aan radioactieve stofdeeltjes.
• In uitzonderlijke gevallen kan de overheid beslissen om een tweede, meestal lagere dosis te nemen.
• Voor pasgeborenen dient de inname in alle gevallen beperkt te worden tot één keer.
Voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, is een tweede inname zeer uitzonderlijk
Volg dus altijd de instructies van de overheid op radio en TV en sociale media strikt op.

14. Kunnen jodiumtabletten bijwerkingen veroorzaken?
Jodiumtabletten kunnen in zeldzame gevallen de werking van de schildklier wijzigen. Dit nadeel weegt echter niet op tegen het verhoogde risico op schildklierkanker bij het niet innemen van de tabletten.

Gevoelige personen zijn:
• Baby’s waarvan de moeder tijdens de zwangerschap jodiumtabletten innam.
• Pasgeborenen en baby’s aan wie jodiumtabletten worden toegediend.
• Personen die lijden of geleden hebben aan een schildklierziekte.
Indien u of uw kind behoren tot één van deze categorieën, moet u
zo snel mogelijk na inname van de jodiumtabletten uw arts raadplegen.

Mogelijke bijwerkingen
• Voorbijgaande maagklachten kunnen voorkomen, vooral wanneer de tabletten worden ingenomen op een lege maag of samen met alcoholische drank. Als deze symptomen langere tijd aanhouden, moet u uw arts raadplegen

• Indien u of uw kind tijdens de periode van een week tot drie maanden na de inname van de jodiumtabletten, klachten heeft zoals zweten, hartkloppingen, gewichtsverlies, moeheid of diarree, moet u uw arts te raadplegen.
Dit is zeker zo voor personen boven 40 jaar.

• In uitzonderlijke gevallen kan de inname van jodium leiden tot overgevoeligheidsreacties zoals roodheid van de huid (rash), vochtopstapeling (oedeem), pijn in de hals, lopende ogen, verkoudheidssymptomen, zwelling van de speekselklieren en koorts.
De symptomen verdwijnen normaal zonder enige behandeling bij stopzetten van de inname.
Bij twijfel kunt u uw arts raadplegen.

15. Wat moet u doen wanneer u of uw kind te veel jodiumpillen heeft ingenomen?
Zoals voor elk ander geneesmiddel, dient de inname van een te hoge dosis jodium te worden beschouwd als een vergiftiging. Contacteer zo snel mogelijk uw huisarts, of bel het antigifcentrum (070/245.245).
U hoeft echter niet te panikeren: de jodiumtabletten zijn weinig giftig. De inname van meerdere tabletten - zelfs door kinderen - houdt weinig gevaar in.

16. Helpt een jodiumrijke voeding in geval van een nucleair ongeval?
Een volwassen persoon heeft dagelijks ongeveer 150 microgram jodium nodig voor een normale schildklierwerking. Tijdens de zwangerschap en borstvoeding is de behoefte respectievelijk 175 en 200 microgram. Als de voeding producten bevat die rijk zijn aan jodium, is dit voldoende om de behoefte te dekken.
Dit heeft ook een gunstig (maar geen absoluut beschermend) effect bij een nucleair incident. Indien het alimentair jodiumaanbod voldoende is zullen minder schildklieraandoeningen –waaronder kanker- optreden dan in een situatie van jodiumtekort.
De jodiumopname gemeten in de schildklier 24 uur na het toedienen van een opspoorbare dosis radioactief jodium, bedraagt slechts 20% bij een dagelijkse inname van 250 microgram en stijgt tot 60% bij een jodiumarme voeding (dagelijkse inname van 60 microgram jodium).
Belangrijke bronnen van jodium in de voeding zijn zeevis, zeevruchten (500 tot 8000 microgram/kg) en gejodeerd zout.

Meer informatie

www.nucleairrisico.be