Hypervigilantie: een chronische staat van verhoogd bewustzijn of alertheid

In dit artikel

Symptomen
Oorzaken en triggers
Behandeling

dossier

Hypervigilantie is een staat van verhoogde alertheid. Als je hypervigilant bent, ben je extreem gevoelig voor je omgeving. Je bent je bewust van alle verborgen gevaren. Vaak zijn deze gevaren evenwel niet echt. Hypervigilantie kan je relatie met anderen aantasten of het kan paranoia in de hand werken.

Lees ook: Hoogsensitiviteit: leven zonder filter

Symptomen

Er zijn lichamelijke, gedragsmatige, emotionele en mentale symptomen verbonden aan hypervigilantie:

De lichamelijke symptomen zijn vergelijkbaar met de symptomen van angst, namelijk zweten, een snelle hartslag, snelle, oppervlakkige ademhaling. Na verloop van tijd kan deze constante staat van alertheid leiden tot vermoeidheid en uitputting.
Gedragssymptomen zijn onder meer schrikachtige reflexen en snelle, reflexmatige reacties op je omgeving. Als je hypervigilant bent, reageer je soms overdreven als je een harde knal hoort of als je de opmerking van een collega verkeerd interpreteert. Deze reacties kunnen gewelddadig of vijandig zijn in een vermeende poging om jezelf te verdedigen.
De emotionele symptomen van hypervigilantie kunnen ernstig zijn. Je kan (hevige) angst ervaren, paniek of onophoudelijk piekeren. Je bent bang voor het oordeel van anderen, of je beoordeelt anderen zelf extreem hard. Dit ontwikkelt zich soms tot zwart-wit denken: je vindt dingen ofwel absoluut goed of absoluut fout. Je wordt daarnaast emotioneel teruggetrokken, je kan last krijgen van stemmingswisselingen of emotionele uitbarstingen.
Mentale symptomen van hypervigilantie zijn onder meer paranoia, soms gepaard met rationalisatie om de hypervigilantie te rechtvaardigen. Sommige mensen met hypervigilantie, zoals mensen met PTSS, hebben moeite om goed te slapen.

Oorzaken en triggers

Hypervigilantie kan het gevolg zijn van een psychische aandoening, zoals angst, posttraumatische stressstoornis (PTSS) of schizofrenie. Er zijn ook enkele specifieke triggers die een episode van hypervigilantie kunnen uitlokken, zoals:

Zich opgesloten of claustrofobisch voelen
Zich in de steek gelaten voelen
Het horen van harde geluiden zoals geschreeuw, ruzie en plotselinge knallen
Anticiperen op pijn, angst of oordeel
Zich veroordeeld of niet welkom voelen
Fysieke pijn voelen
Emotioneel leed voelen
Herinnerd worden aan trauma's uit het verleden
Chaotisch gedrag van anderen

Behandeling

De behandeling hangt af van de oorzaak. Je arts zal je waarschijnlijk doorverwijzen naar een therapeut of psychiater. Soms wordt de therapeutische behandeling ondersteund met medicatie zoals antidepressiva of antipsychotica.

Cognitieve gedragstherapie is zeer effectief bij het behandeling van angst. De therapeut begeleidt daarbij gesprekken over ervaringen uit het verleden en over je huidige problemen en angsten. Ook EMDR-therapie is zinvol bij hypervigilantie, omdat men daarin gedragspatronen aanpakt die veroorzaakt worden door trauma.

Lees ook: Brainspotting-therapie: emoties, trauma's en pijn verwerken door oogbewegingen

Er zijn enkele strategieën die je zelf kan toepassen om met hypervigilantie om te gaan: