Gerelateerde artikels
Nieuwe website voor vragen over het afweersysteem
nieuws
De Nederlandse Vereniging voor Immunologie (NVVI) legt op de website mijnafweer.nl op een eenvoudige én wetenschappelijk betrouwbare manier uit hoe het afweersysteem werkt.
De website geeft informatie over aandoeningen die allemaal worden veroorzaakt doordat het afweersysteem uit balans is geraakt. Voorbeelden hiervan zijn astma, reuma, multiple sclerose, eczeem en de ziekte van Crohn. Ook hoe infecties en allergieën ontstaan, wordt op deze site uitgelegd.
Ons immuunsysteem
Overal om ons zijn micro-organismen, zoals bacteriën en schimmels, aanwezig. Micro-organismen zijn vaak heel nuttig. Zo spelen ze bijvoorbeeld een belangrijke rol bij het afbreken van organisch materiaal. Ook leven er heel veel micro-organismen in en op ons lichaam. Gezamenlijk noemen we dit de microflora. Deze micro-organismen helpen onder andere met het verteren van ons eten en voorkomen dat ongewenste ziekteverwekkers op deze plaatsen kunnen gaan leven.
Helaas zijn er naast nuttige micro-organismen ook bepaalde typen bacteriën, virussen, parasieten en schimmels waar we ziek van kunnen worden. Zonder een goed werkend afweersysteem kunnen we niet overleven in de gewone buitenwereld. Het afweersysteem, ook wel immuunsysteem genoemd, beschermt het lichaam tegen infectieziekten door binnendringende micro-organismen zoals bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. Daarnaast bestrijdt het kanker door ontspoorde eigen lichaamscellen op te ruimen.
Om die verdediging goed uit te voeren is het essentieel dat afweercellen de ziekteverwekkers of kankercellen herkennen, en geactiveerd worden om ze onschadelijk te maken. Ons afweersysteem onthoudt welke ziekteverwekkers het heeft zien langskomen en wordt steeds sneller, krachtiger en doelmatiger. Het afweersysteem is hier altijd mee bezig, ook al merken we het meestal niet.
Aangeboren en aangeleerd
Het afweersysteem kan grofweg worden verdeeld in 2 grote onderdelen. Dit zijn het aangeboren en het aangeleerde deel.
- Het aangeboren afweersysteem staat altijd direct klaar en werkt snel. Het is echter niet specifiek tegen een bepaalde ziekteverwekker gericht. De eerstelijnsafweer van het aangeboren afweersysteem zijn mechanische barrières die de ziektekiemen buiten houden. Onze huid is bijvoorbeeld een hele belangrijke barrière, maar ook de slijmvliezen die onze longen, darmen en geslachtsorganen bedekken en de microflora die aanwezig is op deze slijmvliezen, houden ziektekiemen buiten ons lichaam. Traanvocht voorkomt dat micro-organismen in onze ogen gaan groeien. Hoesten, niezen en braken zijn ook manieren van ons lichaam om ziektekiemen buiten te houden of kwijt te raken.
Wanneer het een ziekteverwekker lukt om toch ons lichaam binnen te dringen, staat de tweedelijnsafweer klaar. Dit zijn allerlei afweereiwitten en verschillende typen afweer- of witte bloedcellen.
- Het aangeleerde afweersysteem is heel specifiek en kan geheugencellen ontwikkelen.
Het werkt niet zo snel als het aangeboren afweersysteem en heeft ongeveer 7-10 dagen nodig om zich goed te ontwikkelen als je voor de eerste keer in aanraking komt met een ziekteverwekker. Maar daarna ben je langdurig en soms levenslang beschermd tegen dezelfde ziekteverwekker. Dat wil niet zeggen dat je niet meer ziek kunt worden van deze specifieke ziektekiem, maar als het aangeleerde afweersysteem opnieuw wordt geactiveerd, is de beschermende werking sneller en zal je minder ziek worden dan de eerste keer.
Deze immuniteit heb je nog niet bij je geboorte, omdat je eerst in aanraking geweest moet zijn met een ziekteverwekker om de geheugencellen te kunnen aanmaken. Daarom wordt het aangeleerde afweersysteem ook wel het verworven of adaptieve afweersysteem genoemd. Dit onderdeel van het afweersysteem moet voor elke ziekteverwekker, waarmee je in aanraking komt, ontwikkeld worden. Het aangeleerde afweersysteem wordt dus gedurende je hele leven opgebouwd.
Het feit dat je dit deel van het afweersysteem kunt laten leren, is de basis van vaccinatie. Door kinderen met een zwakke of dode ziekteverwekker te vaccineren, wordt het verworven afweersysteem geactiveerd. Wanneer iemand gevaccineerd is en later toch in aanraking komt met dezelfde levende ziektekiem, zal deze persoon óf niet, óf veel minder ziek worden.
Hoe verloopt een infectie?
Wanneer een ziekteverwekker ons lichaam binnendringt en zich vermenigvuldigd, noemen we dat een infectie. De reactie van ons lichaam noemen we de ontstekingsreactie. Afhankelijk van de ernst van de infectie, kunnen verschillende symptomen ontstaan. Bij een kortdurende lokale infectie zal er niet veel meer aan de hand zijn dan het tijdelijk ontstaan van een warme, rode, gezwollen en pijnlijke plek. Bij een ernstige- en/of langdurige infectie treden ook andere symptomen op, zoals koorts en opgezwollen lymfklieren.
Nadat de infectie is opgeruimd is het heel belangrijk dat het afweersysteem ook weer ‘uit’ gaat, omdat er anders een chronische ontsteking of auto-immuniteit kan ontstaan. Zo ruimen de macrofagen dode neutrofielen (pus) en bacterieresten op en helpen ze met het herstel van het weefsel. De lymfocyten die zich vermenigvuldigd hebben, krijgen een signaal om zichzelf te vernietigen en het afweersysteem wordt weer rustig.
Maar het kan ook misgaan met de afweer. Heeft ons immuunsysteem te weinig slagkracht, dan krijgen we herhaaldelijk infecties. Ons immuunsysteem moet dus in balans zijn, zodat het voldoende weerstand kan bieden tegen ziekteverwekkers.
Ziektes
Het afweersysteem speelt een belangrijke rol bij verschillende ziektes.
- Allereerst bij de bescherming tegen ziekteverwekkers zoals bacteriën en virussen, wat de belangrijkste taak is van ons afweersysteem. Hoe belangrijk deze taak is, wordt duidelijk bij mensen die een onderdeel van het afweersysteem missen, omdat deze patiënten erg gevoelig zijn voor infecties.
- Ziektes waarbij onderdelen van het afweersysteem afwezig zijn, heten immuundeficiënties. De balans tussen het op tijd ‘aan’ gaan en weer ‘uit’ gaan van het afweersysteem, is heel belangrijk, omdat verkeerde regulatie van het afweersysteem tot heel veel ziektes kan leiden. Zo kan de afwezigheid van een goed afweersysteem (immuundeficiëntie) onder andere leiden tot infectieziektes. Een slecht functionerend afweersysteem speelt ook een rol bij kanker.
- Het tegenovergestelde gebeurt ook. Er zijn veel ziektes waarbij het afweersysteem te sterk geactiveerd is. Overactiviteit van het afweersysteem geeft juist allergische reacties, chronische ontstekingen en auto-immuunziektes.
Bij allergische mensen reageert het afweersysteem bijvoorbeeld onterecht en kunnen in principe onschuldige lichaamsvreemde stoffen (allergenen) hevige reacties oproepen,.
Bij auto-immuniteit is het afweersysteem in de war geraakt en valt het per ongeluk ons eigen lichaam aan. Soms is het niet duidelijk wat er precies wordt aangevallen, maar blijft het afweersysteem chronisch gestimuleerd, waardoor weefsels continue ontstoken zijn. Dit kan in veel verschillende organen gebeuren. Bij reumatoïde artritis ziet het afweersysteem bijvoorbeeld de gewrichten als ‘gevaarlijk’, terwijl bij multiple sclerose het centrale zenuwstelsel wordt aangevallen. Bij psoriasis is de huid chronisch ontstoken, terwijl onderdelen van de darm zijn aangedaan bij chronische darmontsteking. Bij sommige auto-immuunziekten zijn meerder organen betrokken. Zo kan de ziekte systemische lupus erythematodes (SLE) onder andere problemen in de huid, nieren en gewrichten geven.
Over-activatie van het afweersysteem wordt meestal behandeld met ontstekingsremmers of immunosuppressiva. Tegenwoordig worden ook vaak biologicals (in het laboratorium nagemaakte eiwitten), gebruikt om het afweersysteem te onderdrukken.
- Het afweersysteem ook een rol bij kanker. Het kan bijdragen aan de ontwikkeling van kanker, maar tegenwoordig wordt het afweersysteem ook vaak ingezet als therapie voor kanker. Dit wordt immunotherapie genoemd.
- Tenslotte zijn er ook situaties waarin het afweersysteem gewoon z’n functie goed uitvoert, terwijl dat juist niet gewenst is. Dit is bijvoorbeeld het geval na een orgaantransplantatie. In zo’n geval moet het afweersysteem juist z’n werk niet doen, omdat anders het nieuwe orgaan wordt afgestoten.
