Gerelateerde artikels
Osteoporose (botontkalking): symptomen, oorzaken en behandeling
In dit artikel
Osteoporose (botontkalking): symptomen, oorzaken en behandeling
dossier
Osteoporose of botontkalking is een chronische ziekte die de botten brozer maakt. De beendermassa vermindert en de beenderen worden poreus. Een toename van het risico op breuken (vooral van de heup, dijbeen en pols) en wervelinzakking waardoor de lichaamslengte afneemt, zijn de belangrijkste gevolgen. Een klein ongeval, bijvoorbeeld een ongelukkige stoot tegen een tafelrand, kan volstaan om de pols te breken.
Osteoporose komt voor bij ongeveer 3 procent van de mannen en 20 procent van de vrouwen boven de 65 jaar. De kans op osteoporotische breuken in België bedraagt ongeveer 1 op 3 bij vrouwen na de menopauze, en 1 op 5 bij mannen ouder dan 50 jaar. Elk jaar loopt 2 procent van de vrouwen tussen de 85 en 89 jaar een gebroken heup op. Bij mannen zien we dezelfde trend, maar dan met een vertraging van 6 à 7 jaar.
Lees ook: Test: loop jij risico op osteoporose?
Symptomen
Osteoporose geeft op zich geen klachten. Daarom blijft deze aandoening vaak onopgemerkt, totdat het bot zo verzwakt is en er zich een botbreuk voordoet. Een ingezakte wervel geeft zelden pijn. Een gebroken wervel kan wel pijn doen. Soms kan je daardoor tijdelijk minder doen. Lage rugpijn wordt zelden door botontkalking veroorzaakt.
Hoe ontstaat osteoporose?
Osteoporose ontstaat wanneer het bot sneller wordt afgebroken dan nieuw bot wordt aangemaakt. Het bot is een levend weefsel dat zich voortdurend vernieuwt. De aanmaak en de afbraak van botweefsel gaan hand in hand. De piekbotmassa of de maximale hoeveelheid botmassa die men opbouwt, wordt over het algemeen bereikt rond de leeftijd van 35 jaar. Daarna wordt minder bot aangemaakt dan er wordt afgebroken en neemt het "botkapitaal" af en wordt het beendergestel brozer. Hoe ouder men wordt, hoe meer bot verloren gaat. Bij vrouwen verloopt dit proces vanaf de menopauze sneller dan bij mannen. Dit verklaart waarom osteoporose vooral vrouwen treft.
Op een bepaald ogenblik bereikt de botafbraak een zogeheten breukdrempel. Onder die drempel is de kans groot dat men bij het minste incident iets breekt. Vanaf 50 jaar loopt zowat 10 percent van de vrouwen een verhoogd risico op breuken door osteoporose en in de leeftijdsgroep van 65 tot 74 jaar zijn zowat 40 percent van de vrouwen "risicopersonen" voor osteoporotische breuken.
Het risico op breuken kan gemeten worden door een speciale techniek, de botdichtheidsmeting of botdensitometrie. Het is volledig pijnloos en duurt nauwelijks een 10-tal minuten. Voor mensen met een verhoogd risico op osteoporose wordt een botscan (botdensiometrie of DXA scan) aangeraden vanaf de leeftijd van 65 jaar. De botdichtheid kan worden gemeten als je ouder bent dan 50 jaar en:
• je hebt een wervel gebroken;
• je hebt in de afgelopen twee jaar een bot gebroken.
Een botmeting wordt slechts terugbetaald om de 5 jaar en enkel in volgende gevallen:
• Bij breuken (behalve van schedel, halswervels, vingers of tenen);
• Vrouwen ouder dan 65 jaar waarvan een familielid een gebroken heup heeft gehad;
• Personen met bepaalde risicoaandoeningen.
Lees ook: Wanneer moet je je laten testen op osteoporose?
Oorzaken van osteoporose
• Door de menopauze houden de eierstokken op met functioneren en wordt de productie van oestrogeen, het vrouwelijke hormoon, stopgezet. Dit hormoon speelt een essentiële rol in de opbouw van het bot. Wanneer de productie van oestrogenen te laat op gang komt of wordt onderbroken, dan verloopt de botopbouw niet optimaal. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij een vroege menopauze, bij het laat optreden of het tijdelijk uitblijven van maandstonden of bij het wegnemen van de eierstokken.
Lees ook: Menopauze: de verschillende soorten
• Ook erfelijkheid speelt een rol: indien osteoporose voorkomt in je naaste familie, loop je een hoger risico.
• Osteoporose kan nog andere oorzaken hebben, zoals bepaalde aandoeningen, bijvoorbeeld een overdreven werking van de schildklier, de bijschildklier of de bijnier, ziekte van Crohn, reumatoïde artritis, een chronische nierziekte, COPD, anorexia, coeliakie enzovoort.
Lees ook: Reumatoïde artritis: een ontstekingsreuma
• Langdurige bedlegerigheid of invaliditeit (een bedlegerig persoon verliest ongeveer 1% aan botmassa per week)
• Het langdurig gebruik van bepaalde geneesmiddelen (zoals bijv. geneesmiddelen met cortisone, geneesmiddelen tegen epilepsie, enz.).
• In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt, is een zwangerschap geen oorzaak van osteoporose, integendeel zelfs.
• Kleine, tengere en magere mensen hebben doorgaans minder botmassa dan zwaarder gebouwde mensen.
• Roken, alcohol, koffie en een zoutrijke voeding zijn schadelijk voor het bot. Ook een zeer vezelrijke voeding (bv. macrobiotisch) verlaagt de opname van calcium en kan dus de botopbouw verminderen.
Lees ook: Meer pijn als het koud en nat is: heeft het weer invloed op reuma?
Wie loopt risico?
Volgende personen lopen een verhoogd risico op osteoporose:
• vrouwen ouder dan 65 jaar;
• mannen ouder dan 70 jaar;
• mensen die weinig bewegen;
• mensen met ondergewicht;
• rokers;
• mensen die meer dan drie glazen alcohol per dag drinken;
• mensen met lage concentraties vitamine D en/of calcium in het bloed;
• mensen met bepaalde chronische aandoeningen (zoals diabetes type1, reumatoïde artritis, chronische inflammatoire darmziekten, COPD...).
Lees ook: Bereken je fractuurrisico door osteoporose met de FRAX-methode
Wat kan je doen om osteoporose te voorkomen?
De beste manier om osteoporose te voorkomen, is om een goed botkapitaal op te bouwen in de kinder- en tienerjaren en om dat vervolgens te onderhouden als volwassene. Een aangepaste levensstijl met voldoende lichaamsbeweging en voeding met voldoende calcium en vitamine D kunnen het risico tot op zekere hoogte doen dalen.
Aanbevelingen
• Voldoende lichaamsbeweging (wandelen, gewichtsdragende oefeningen...)
• Calciumrijke voeding (zuivelproducten, met calcium verrijkte melk, sardines en zalm (blik), tofu...)
• Blootstelling aan zonlicht (vitamine D)
• Rookstop
• Beperking alcoholgebruik
Lees ook: ‘Elke stap telt’, benadrukt nieuw officieel bewegingsadvies
1. Calcium
Vermits de afbraak van botweefsel vanaf een jaar of 35 onvermijdelijk wordt, komt het erop aan van in de kinderjaren een zo groot mogelijk "beenderkapitaal" op te bouwen. Een gezonde voeding met voldoende calcium tijdens de kinderjaren is bepalend voor een stel sterke botten op latere leeftijd, zo blijkt uit verschillende studies. Bij ouderen is een hoge calciuminname geassocieerd met een trager verlies van bot en een verlaging van het fractuurrisico.
Een evenwichtige voeding met een voldoende inname van calcium, is een sleutelelement in de preventie van osteoporose.
Zuivelproducten zoals kaas, melk en yoghurt bevatten relatief veel calcium. Om 1000 mg calcium binnen te krijgen moet je per dag 40 gram kaas (2 plakken) en 550 gram (2-3 porties) melk(producten) gebruiken. Als je geen zuivelproducten kunt of wilt gebruiken, zijn plantaardige producten een alternatief. Groene groenten, noten en peulvruchten leveren ook calcium. Je moet echter wel heel veel van deze producten eten om aan de calciumbehoefte te voldoen. Een ander alternatief voor zuivel is om te kiezen voor dezelfde soort producten maar dan op sojabasis. Sojaproducten zijn van nature arm aan calcium maar kunnen worden verrijkt met calcium, vitamine B en vitamine D tot op hetzelfde niveau als ‘normale’ zuivelproducten. Controleer altijd op de verpakking van het product of het verrijkt is met calcium.
Voor volwassenen tot 50 jaar geldt het advies om dagelijks 1000 mg calcium te nemen. Mensen van 50 jaar en ouder en jongere mensen met osteoporose wordt zelfs een iets hogere inname van 1200 mg geadviseerd. Dit in combinatie met tenminste 10 µg (=microgram) vitamine D. Bij personen die al kampen met botontkalking wordt een dagelijkse hoeveelheid van 20 µg vitamine D geadviseerd. Hierbij is zoveel mogelijk beweging essentieel om botten sterk te houden.
Koffie, alcohol, en cafeïnerijke dranken (bv. coca cola) hebben een negatieve invloed op onze botmassa. Tabak verhindert dan weer de vlotte opname van calcium door het organisme en versnelt de afbraak van oestrogenen: allemaal te mijden factoren dus in de strijd tegen osteoporose. Ook een zeer vezelrijke voeding (bv. macrobiotisch) verlaagt de opname van calcium en kan dus de botopbouw verminderen.
Lees ook: Het belang van calcium bij de preventie van osteoporose
2. Vitamine D
Ook een voldoende aanbreng van vitamine D -vooral uit zonlicht- is heel belangrijk, omdat het de opname van calcium in het bloed via de darmwand, stimuleert.
• Vitamine D wordt gevormd door ultraviolette straling op onze huid. Bij ons is de zon van maart tot november sterk genoeg om vitamine D aan te maken in de huid. Daarvoor is het niet nodig om uitgebreid te zonnebaden. Een half uur per dag in de buitenlucht met onbedekt hoofd en handen is voldoende.
• Je lichaam neemt een kleine hoeveelheid vitamine D op uit de voeding. Vitamine D zit bijvoorbeeld in vette zoutwatervis als makreel, zalm, sardines en ook in de ouderwetse levertraan (visolie van met name schelvissoorten) zit veel vitamine D. Vitamine D zit ook in eieren, lever en is aan margarines toegevoegd.
• Voor sommige mensen kan inname van extra vitamine D nodig zijn om botontkalking te voorkomen (zie verder).
3. Lichaamsbeweging
Lichaamsbeweging is een doeltreffende maatregel om osteoporose te voorkomen. Beweging zorgt voor de opslag van calcium in de botten. Te weinig bewegen leidt tot een daling van de opname van calcium.
Voldoende dagelijkse beweging in de kinderjaren stimuleert de opbouw van het bot en is ook bepalend voor de maximale botmassa. Immers, het lichaam tracht de structuur en massa van het bot aan te passen aan de eisen die aan het skelet worden gesteld.
Fysieke activiteit zorgt bovendien ook voor een verbeterde soepelheid en bewegingscoördinatie en een grotere spierkracht, waardoor de kans op vallen vermindert.
De aanbeveling is voor volwassenen per dag minstens 30 minuten aan lichaamsbeweging (van matige intensiteit) te doen, en voor kinderen minstens 1 uur. Alle vormen van lichaamsbeweging waarbij de beenderen worden belast (wandelen, lopen, dansen, tuinieren...) stimuleren de aanmaak van botweefsel. Zwemmen en fietsen bieden minder bescherming tegen osteoporose.
Bedrust (immobilisatie) leidt tot versneld verlies aan mineralen in het bot.
4. Valpreventie
Op hogere leeftijd is het verstandig enkele maatregelen te nemen om vallen te voorkomen.
- Zorg dat er geen losliggende matjes of elektriciteitssnoeren op je vloer liggen.
- Zorg voor goede verlichting in huis. Laat ’s nachts een lichtje aan zodat je ook dan genoeg kan zien.
- Als je bij het opstaan soms duizelig wordt, ga dan eerst even op de rand van het bed zitten.
- Zet je leesbril af als je rondloopt, anders zie je de vloer of de treden van de trap niet goed.
- Heb je een bril om mee in de verte te zien, zet die dan op voordat je gaat lopen. Je hebt dan beter zicht op drempels, trappen en stoepranden.
- Vaak kunnen bepaalde oefeningen (balans- en krachttraining) en hulpmiddelen (looprekje) ertoe bijdragen dat je steviger staat. Als je slaaptabletten gebruikt, probeer daar dan mee te stoppen of te minderen. Deze tabletten maken je (ook overdag) suf. Daardoor kan je, vooral als je ’s nachts uit bed komt, gemakkelijk vallen.
- Ook andere medicijnen, zoals antidepressiva kunnen de kans op vallen vergroten, evenals een te laag vitamine D.
Lees ook: Welke geneesmiddelen nemen bij botontkalking of osteoporose?
Bronnen:
www.reumanet.be
https://kce.fgov.be/nl/geneesmiddelen-ter-preventie-van-osteoporosische-fracturen
www.inami.fgov.be
www.voedingscentrum.nl
www.bcfi.be
www.gezondheidenwetenschap.be
www.thuisarts.nl
osteoporosevereniging.nl
www.voedingscentrum.nl
