Gerelateerde artikels
Wat kan je doen tegen acne?
dossier
Acne is een frequent probleem bij jonge mensen. Naar schatting heeft ongeveer 90% van de mannen en 80% van de vrouwen ooit acne gehad. Doorgaans verdwijnt acne spontaan na de puberteit. Vooral om psychologische redenen en om complicaties te vermijden zoals littekens is het echter van belang dat men tijdig ingrijpt bij acne.
Acne vulgaris is een aandoening van de talgklierfollikel. Deze vindt men vooral in het gelaat en in mindere mate ter hoogte van het bovenste deel van de borst en de armen. De talgklierfollikel bestaat uit de haarfollikel of -zakje, de bijhorende talg- of sebumklier en hun verbinding met de huid, het infundibulum. Via het infundibulum passeert het talg of sebum naar de huid en houdt het de vochtvoorziening van huid en haar in stand. Sebum en celafbraakproducten vormen de hoornprop in het infundibulum. Dit is de witte comedo of mee-eter.
Door bacteriële groei vooral in de open comedonen wordt het talg afgebroken en ontstaat een ontstekingsreactie. Deze ontstoken haarzakjes worden dan een harde rode pukkel (papel), een zachte puist met etter (pustel) of een grotere ontsteking (kyste) met later eventueel abcessen en littekens.
Ontstaan
De talgklierfollikel is een gevoelig eindorgaan voor androgene (mannelijke) hormonen. Vandaar dat acne voornamelijk in de pubertijd voorkomt. Onder invloed van die androgenen (die ook bij vrouwen voorkomen) wordt meer talg afgescheiden. Dat is op zich geen probleem zolang die talg weg kan. Dan oogt de huid alleen wat vetter. Maar soms raken de haarzakjes verstopt door verhoorning van dode cellen.
Andere factoren die kunnen meespelen:
• Warmte. De toename van acne in de tropen is toe te schrijven aan vochtige warmte
De meeste patiënten met acne verbeteren na blootstelling aan de zon, voornamelijk als de letsels gelokaliseerd zijn op de rug en de borst. Bij 20% van de patiënten treft men een verergering aan van de acne. Dit laatste zou vooral worden uitgelokt als de patiënt tevens aan vochtige warmte is blootgesteld. Ook vettige zonneproducten zouden de acne kunnen doen verergeren.
• Uitwendige producten kunnen een rol spelen: oliën, vetten, wassen, teerproducten, gechloreerde koolwaterstoffen, cosmetica. Men noemt dit contactacne
• Geneesmiddelen. Bepaalde geneesmiddelen kunnen acne veroorzaken: steroïden, halo-genen (jood, broom, fluor), lithium, cyclosporine, INH, barbituraten, vitamine B, anti-epileptica, disulfiram, kinine en azathioprine. Overmatig gebruik van androgenen (bijvoorbeeld bij bodybuilding) kan acne veroorzaken.
• Voeding. Het is niet aangetoond dat voeding een rol speelt. Het is niet bewezen dat de totale calorie-inname en het type van voedsel (bv. chocolade) een rol spelen als oorzakelijke factor voor acne.
Lees ook: Het misverstand over voeding en acne
• Stress. De rol van stress is omstreden. Stress zou een bestaande acne kunnen verergeren.
• Zwangerschap. De invloed van een zwangerschap is onvoorspelbaar
• Anticonceptiepil. De invloed van de anticonceptiepil op het verloop van acne is erg wisselend naargelang het type (zie behandeling: hormonale therapie).
• Lokale irritatie of wrijving, bv. scheren, vioolspelen
• Seks: er is geen enkel bewijs dat seks de acne zou kunnen veroorzaken of verergeren.
• Cosmetica: veel make-up producten bevatten vetten en kunnen de vorming van comedonen bevorderen. Gebruik weinig en bij voorkeur producten op waterbasis en ga nooit slapen met schmink op het gelaat. Make-up wordt met water en zeep verwijderd, niet met een reinigingscrème.
Lees ook: Zon niet goed voor acne
Behandeling
• Aangezien angst acne zou kunnen verergeren, is het belangrijk om de aandoening niet te dramatiseren.
• Het is niet bewezen dat een dieet zinvol is bij acne. In individuele gevallen kan het vermijden van bepaalde voedingsstoffen mogelijk zinvol zijn.
• Men moet voorzichtig zijn met de acneletsels, zodanig dat de acne niet bijkomend geïnfecteerd wordt. Op deze wijze zullen er zo weinig mogelijk littekens ontstaan. Zo is het af te raden om de mee-eters uit te duwen. Kan je het niet laten, beperk je dan tot de zwarte mee-eters en gebruik een schoon doekje. Ontsmet nadien het puistje.
• Hygiëne
Bij voorkeur wordt de huid gewassen met niet te warm water en het liefst met zo weinig mogelijk zeep. Gebruik bij voorkeur niet-alkalische zeep ('zeep zonder zeep') voor de huidreiniging. Een alternatief is het gebruik van reinigende gels. De huid wordt na het wassen drooggedept en zeker niet geschrobd.
Geneesmiddelen
Het type behandeling is vooral afhankelijk van de ernst van de acne, en bij jonge vrouwen van de eventuele kinderwens omdat bepaalde producten niet mogen gebruikt worden voor een zwangerschap.
In de meeste gevallen volstaat een plaatselijke, uitwendige behandeling. Het aangewezen product moet worden gekozen in functie van het meest voorkomende type van acne, het huidtype en de persoonlijke voorkeur. Soms moet men echter toch orale antibiotica gebruiken. Indien de acne ernstiger is, kan men isotretinoïne gebruiken. Bij vrouwen zal, in functie van de kinderwens, een specifiek hormonaal product worden gebruikt.
Bij deze acnevorm kunnen de volgende preparaten voor uitwendig gebruik worden gebruikt: tretinoïne, adapaleen, azelaïnezuur en salicylzuur. Geen enkel preparaat steekt boven de andere uit.
• Tretinoïne
is het bekendste product. Tretinoïne heeft als nadeel dat de uitslag verslecht in de eerste weken van gebruik door huidirritatie. Pas na een zestal weken treedt beterschap op. Ook kan de huid overgevoelig worden voor de zon. Mag niet gebruikt tijdens zwangerschap en borstvoeding. Alleen op voorschrift verkrijgbaar.
• Adapaleen
is een nieuw gesynthetiseerde retinoïde-achtige molecule met een antiproliferatieve en anti-inflammatoire werking. Het is momenteel het voorkeurproduct. Het heeft dezelfde therapeutische effectiviteit als tretinoïne maar veroorzaakt minder irritatie. Mag niet gebruikt worden tijdens zwangerschap en borstvoeding. Alleen op voorschrift verkrijgbaar.
• Salicylzuur
is minder effectief en wordt als tweede keuze voorgesteld. Het effect is afhankelijk van het percentage actieve stof en de toedieningsvorm. Wordt afgeraden tijdens zwangerschap en borstvoeding. Alleen op voorschrift verkrijgbaar.
• bij vrouwen met anticonceptiewens: pil met norgestimaat (zie verder)
Acne: voornamelijk met papels en pustels
Kan uitwendig behandeld worden met benzoylperoxide, azelaïnezuur en antibiotica (erytromycine, clindamycine, en tetracycline). Orale behandeling gebeurt met antibiotica.
• Benzoylperoxide lokaal is eerste keus .
Bij overgevoeligheid kan minocycline oraal worden gebruikt. Bij onvoldoende resultaat kan benzoylperoxide worden gebruikt in combinatie met minocycline. Heeft deze combinatie onvoldoende resultaat, dan heeft een behandeling met isotretinoïne de voorkeur.
Bij vrouwen met anticonceptiewens: pil met norgestimaat (zie verder).
• Benzoylperoxide
heeft een ontstekingsremmend en antibacteriëel effect, maar heeft weinig effect op de comedonen. Benzoylperoxide wordt in de vorm van gel (lotion en crème als alternatieve basis) gebruikt. Een 5%-concentratie is meestal voldoende voor het gelaat. Een 10%-concentratie kan worden toegepast op delen van het lichaam waar de huid dikker is (bijvoorbeeld de rug).
Men start het best met één toepassing per dag, bij voorkeur ’s avonds. Benzoylperoxide kan immers een irriterende dermatitis met erytheem en schilfering uitlokken. Wordt het product goed getolereerd, dan kan het tweemaal daags worden aangebracht. Mag tijdens zwangerschap worden gebruikt. Wordt vrij verkocht in de apotheek.
• Azelaïnezuur
is bacterieremmend en ontstekingsremmend en voorkomt ook de comedonenvorming net zoals tretinoïne. Alleen op voorschrift verkrijgbaar.
De meest frequente bijwerking is een mild erytheem en een huid-irritatie, gekarakteriseerd door schilfering, jeuk en een matig brandend gevoel. Normaal moet het tweemaal per dag in een dun laagje worden aangebracht op een gereinigde huid. Wanneer irritatie ontstaat, opteert men voor eenmaal per dag. Na applicatie moeten de handen worden gewassen. Bestaande letsels worden hiermee niet weggewerkt, maar men voorkomt de ontwikkeling van nieuwe letsels. Het mag niet worden gebruikt bij personen die gevoelig zijn voor contactallergie voor propyleenglycol. Mag wel tijdens zwangerschap worden gebruikt.
• Topische antibiotica:
De topische antibiotica clindamycine, erytromycine en tetracycline komen in aanmerking voor lokale toepassing. Vooral het aantal papels en pustels neemt af; het aantal comedonen niet. Geen enkel topisch antibioticum is superieur aan benzoylperoxide. Wordt een- tot tweemaal per dag toegepast gedurende minstens drie maanden. Combinatiepreparaten zijn effectiever maar ook veel duurder. Erytromycine voor de lokale behandeling van acne kan ook bij zwangeren worden gebruikt.
Topische antibiotica verliezen steeds meer hun plaats bij de behandeling van acne. Benzoylperoxide is dus eerste keuze en dient zolang mogelijk in monotherapie te worden gegeven. Bij onvoldoende resultaat kan benzoylperoxide dadelijk gecombineerd worden met een oraal antibioticum.
• Orale antibiotica.
Orale antibiotica worden meer voorgeschreven dan topische. De resistentie ten opzichte van antibiotica neemt echter met de jaren toe. Orale antibiotica hebben twee werkingswijzen: een onderdrukking van de bacteriële groei en een ontstekingsremmend effect. Er treedt sneller therapeutisch herstel op dan met topische antibiotica. Bij lichte tot matige acne is er verbetering na één tot twee weken terwijl maximaal klinisch resultaat optreedt na drie à vier maanden. De behandeling zou gedurende zes maanden moeten worden aangehouden.
Minocycline is eerste keuze in deze antibiotica, o.m. omdat één dosis per dag volstaat, het zeer effectief is tegen de bij acne optredende bacteriën en weinig maag- darmstoornissen geeft.
Mogelijke bijwerkingen zijn: hyperpigmentatie en ernstige overgevoeligheidsreacties. Bij de minste nevenwerking moet de arts worden verwittigd.
Tweede keuze is Doxycycline, met als ernstig nadeel een overgevoeligheid van de huid voor zonlicht.
en vrij storende fototoxiciteit van doxycycline maakten
Andere antibiotica zijn niet aangewezen omdat ze minder effectief zijn dan minocycline en doxycycline of te vermijden nevenwerkingen hebben.
Algemeen geldt dat:
• antibiotica geen eerstekeuzebehandeling voor acne zijn. Gebruik eerst benzoylperoxide als antimicrobieel middel.
• de behandelduur zo kort mogelijk moet worden gehouden.
• Wanneer verdere antibiotische behandeling noodzakelijk is, moet hetzelfde antibioticum (tenzij bij verlies van effectiviteit) worden gebruikt.
• Gebruik isotretinoïne als er onvoldoende therapeutisch effect is bij een antibioticatherapie van zes maanden.
• Vermijd simultaan gebruik van een verschillend topisch en oraal antibioticum.
• Een goede therapietrouw is zeer belangrijk voor het slagen van de behandeling en om antibiotica-resistentie te vermijden.
Bij zeer ernstige acne is er meestal een vorm van ernstige seborroe (talgafscheiding).
Topische producten beïnvloeden de productie van sebum niet. Zepen zijn nuttig om hygiënische reden maar niet bij de behandeling. Enkel systemische producten kunnen de sebumproductie remmen.
Isotretoïne (Roaccutane) is het voorkeursproduct. Bij vrouwen : pil met cyproteronacetaat (zie verder).
• Isotretinoïne
(Roaccutane) is een synthetisch derivaat van vitamine A-zuur. Het vermindert de sebumproductie, is ontstekingsremmend en voorkomt de comedonenvorming. Een bahandeling duurt gewoonlijk 4 tot 7 maanden.
Isotretinoïne zou het medicament bij uitstek zijn voor de meeste acnepatiënten indien het niet zo’n ernstige bijwerkingen had. Het meest belangrijke is de teratogeniciteit: het mag niet aan zwangere vrouwen worden gegeven. Ook na het stoppen van de behandeling is het nodig dat de vrouw de eerste maand niet zwanger wordt.
Andere bijwerkingen:
• Droogte van de huid, met o.m. neuskorsten en conjunctivitis. Preventieve maatregelen zijn hydraterende middelen (dagcrème en lipverzorging), kunsttranen om conjunctivitis te vermijden en niet epileren met was gedurende de hele behandeling evenals de twee daaropvolgende maanden (omdat samen met de was ook stukken huid zouden kunnen meekomen).
• gevoeligheid van de huid voor de zon
• Depressie is eveneens een bijwerking.
• Bij het begin van de behandeling moet de nierfunctie van de patiënt geëvalueerd worden. Bij verhoogd vetgehalte in het bloed moet een vetarm dieet worden gevolgd. Na één maand en vervolgens om de drie maanden moet een bloedonderzoek worden uitgevoerd o.m. om de bloedvetten en de leverfunctie na te gaan. Bij gestoorde levertesten moet de behandeling worden stopgezet.
• Mag niet gecombineerd worden met orale tetracyclines of vitamine A.
Lees ook: Acne-geneesmiddel kan gevaarlijk zijn
• Hormonale therapie
Bij vrouwen met een anticonceptiewens of bij vrouwen bij wie geen contra-indicaties zijn voor anticonceptie of bij vrouwen met pijnlijke maandstonden, kan de keuze van het hormonaal
preparaat belangrijk zijn voor de behandeling van de acne.
De anticonceptiepil moet gedurende twee à vier maanden worden gegeven vooraleer verbetering optreedt; de hervalkans is niet gering. Soms is jarenlange therapie noodzakelijk.
Pil met norgestimaat (Cilest) geniet de voorkeur omdat er geen verhoogd risico op tromose is beschreven.
De pil met Cyproteronacetaat (o.m. Diane 35) is het krachtigste anti-androgeen maar is duurder.
Deze tekst is grotendeels gebaseerd op de "Aanbeveling voor goede medische praktijkvoering" over Acne van de Wetenschappelijke Vereniging van Vlaamse Huisartsen.
