Gerelateerde artikels
Meningitis of hersenvliesontsteking: twee soorten
In dit artikel
Meningitis of hersenvliesontsteking: twee soorten
dossier Er zijn 2 soorten meningitis te onderscheiden: de bacteriële en de virale vorm. Ze veroorzaken gelijkaardige symptomen, maar het verloop en de behandeling is verschillend. Virale meningitis is meestal minder ernstig dan de bacteriële vorm en geneest doorgaans spontaan zonder blijvende gevolgen. Bij bacteriële meningitis is een dringende behandeling met antibiotica levensnoodzakelijk.
Lees ook: Meningitis: symptomen-risico-septicemie
Lees ook: Meningitis: vaccinatie
Twee soorten meningitis
De bacteriële meningitis is zeldzaam, maar kan zeer ernstig zijn en een dringende behandeling met antibiotica is levensnoodzakelijk. De drie voornaamste bacteriën die meningitis kunnen veroorzaken zijn:
- Haemophilus influenzae (type B)
- de meningokok (of neisseria menigitidis),
- de pneumokok (of streptococcus pneumoniae). Uitzonderlijk is meningitis een gevolg van een besmetting door de Listeria-bacterie (Listeria monocytogenes) of tuberculose (Mycobacterium tuberculosis)
De virale meningitis (= veroorzaakt door een virus) komt het meest voor en is minder ernstig.
1. Bacteriële meningitis
Haemophilus influenzae
Haemophilus influenzae is een bacterie die tot de normale bacteriële flora van de bovenste luchtwegen behoort.
Besmetting gebeurt meestal via respiratoire druppels of contact met respiratoire secreties. Het kind is relatief beschermd tijdens de eerste levensmaanden omwille van de aanwezigheid van maternele antistoffen.
Haemophilus influenzae type b was, vóór de start van de vaccinatie in Vlaanderen (begin 1993), de frequentste verwekker van bacteriële meningitis bij kinderen jonger dan 5 jaar (vooral kinderen jonger dan 18 maanden), en werd toen geraamd op 40 tot 60 gevallen per 100.000 per jaar. Alhoewel de vaccinatiegraad nog niet optimaal is (80-85%) is intussen de incidentie aanzienlijk gedaald.
In landen met een hoge vaccinatiegraad (> 95%) is op korte tijd de incidentie van invasieve Hib-infecties tot nul herleid (vb. Finland).
Lees ook: Vaccinaties in 20 vragen
Meningokokken (Neisseria meningitis)
Septicemie bij meningokok meningitis (Neisseria meningitis)
Sinds de veralgemeende vaccinatie tegen HiB zijn meningokokken de voornaamste oorzaak van meningitis. In België is de incidentie van meningokokkeninfecties (meningitis en sepsis), geëvolueerd van 1 geval per 100.000 inwoners in 1991 naar 3 gevallen per 100.000 inwoners in 1999. De mortaliteit bedraagt 5 tot 10 %.
De meeste gevallen komen voor bij kinderen jonger dan 4 jaar. Een tweede piek (weliswaar minder dan bij jonge kinderen) doet zich in toenemende mate voor bij tieners en jonge volwassenen.
Er bestaan 13 verschillende serogroepen van de meningokok. Bij ons komen vooral B en C en in mindere mate Y voor. Groep A komt vooral voor in Afrika en Azië. Type W135 wordt onder meer vastgesteld bij Mekka-reizigers.
In de loop van de jaren 90 zagen we een geleidelijke toename van het aantal meningokokkeninfecties. In het begin was deze toename vooral te wijten aan serogroep B. Sedert enkele jaren zien we ook een toename van serogroep C. In 1999 en 2000 was serogroep C verantwoordelijk voor 30% van de meningokokkeninfecties. Begin dit jaar zien we een zeer opvallende evolutie. Er is een geleidelijke toename van het aantal meningokokkeninfecties van serogroep C. Voor Vlaanderen maken ze nu 50% van de infecties uit. Voor de meeste provincies is dat ongeveer 40% maar in de provincie Antwerpen zelfs ongeveer 65%.
Over alle leeftijdscategorieën blijkt de sterfte tengevolge van infecties door serogroep C 10% te bedragen.
Lees ook: Gratis vaccin tegen meningokokken C
Pneumokokken (Streptococcus pneumoniae)
Streptococcus pneumoniae is een Gram-positieve bacil.
De pneumokok behoort tot de normale bacteriële flora van de mondholte en de neus-keel. De kolonisatie begint kort na de geboorte, bereikt haar hoogste prevalentie tegen schoolleeftijd (50-60%) en daalt daarna geleidelijk tot 5-25% bij volwassenen.
De kolonisatie is meestal asymptomatisch maar kan bij gevoelige personen het vertrekpunt vormen van infecties.
De overdracht van mens tot mens gebeurt door respiratoire druppels en wordt in de hand gewerkt door intiem contact. In gesloten gemeenschappen kunnen epidemieën ontstaan. De meeste infecties zijn echter sporadisch, met een uitgesproken winterpiek.
Endogene infectie gebeurt hetzij door het afdalen naar de lagere luchtwegen (pneumonie), hetzij door migratie naar het middenoor (otitis media), ofwel door invasie van de bloedsomloop (bacteriëmie, meningitis).
Pneumokokken zijn verantwoordelijk voor ongeveer 30 procent van de meningitisgevallen. Hersenvliesontsteking door pneumokokken is doorgaans ernstiger dan de andere vormen van bacteriële meningitis. De mortaliteit en morbiditeit zijn zeer hoog en vertonen pieken in de leeftijdsgroepen onder 5 jaar en boven 65 jaar. De mortaliteit schommelt rond 17% van de gevallen bij baby's en peuters tot sterfte. Van de kinderen die een hersenvliesontsteking door pneumokokken overleven, houdt ongeveer 36% er ernstige neurologische schade aan over zoals verlamming, gehoorverlies en hersenzenuwstoornissen.
In 1999 werden in België ongeveer 1400 gevallen van S. Pneumoniae geregistreerd. Dit is een stabilisatie van de stijgende trend die sinds het begin van de jaren ’90 werd genoteerd.
Lees ook: De pneumokok: een gevreesde bacterie
Neonatale meningitis
Deze vorm komt soms voor bij pasgeboren baby's. Deze vorm van bacteriële meningitis is zeldzaam, maar heeft een hoog sterftecijfer. De bacteriën kunnen worden overgebracht door de moeder of door de kraamomgeving. Bacteriën die deze vorm kunnen veroorzaken zijn vooral.: Streptokokken (Streptococcus agalactiae) groep B en de E-coli bacterie (Eschericia coli).
2. Virale meningitis
Virale meningitis komt vaker voor dan de bacteriële vorm. Virale meningitis is over het algemeen een eerder goedaardige aandoening, alhoewel de uiteindelijke ernst van het ziekteverloop sterk kan variëren en afhankelijk is van de mate waarin de hersenvliezen en het hersenweefsel aangetast zijn. Wanneer het hersenweefsel niet bij de infectie betrokken is, wordt de mortaliteit van acute virale meningitis op minder dan 1% geschat. Sommige mensen houden er wel restverschijnselen, zoals bijvoorbeeld hoofdpijn, vermoeidheid en concentratieproblemen aan over.
Afhankelijk van de ernst van het ziektebeeld volstaat symptomatische behandeling thuis, of is hospitalisatie en intensieve behandeling vereist. Deze vorm van meningitis kan niet worden behandeld met antibiotica.
Virale meningitis kan een gevolg zijn van besmetting met onder meer Coxsackie en enterovirussen. Zeldzaam kan ook een virale meningitis optreden na besmetting met herpes simplex, mazelen, bof en windpokken. Uiteraard kan vaccinatie tegen mazelen, bof, varicella en poliomyelitis kan uiteraard acute meningitis, veroorzaakt door de betreffende virussen, voorkomen.
Lees ook: Vaccinaties in 20 vragen
Schimmels
Ook sommige sommige schimmels kunnen uitzonderlijk meningitis veroorzaken. Dit geldt o.m. voor Candida albicans (bij prematuren en bij immuungedeprimeerden), Cryptococcus neoformans en Histoplasma (o.m. bij Aids-patiënten, bij diabetes en kanker).
