Seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA)

dossier Een seksueel overdraagbare aandoening, of een geslachtsziekte zoals ze vroeger werden genoemd, wordt, zoals de naam zegt, meestal overdragen via seksueel contact. En slechts uitzonderlijk via toiletbrillen, gemeenschappelijk gebruik van handdoeken, een bezoek aan een zwembad of contact met besmet bloed. Bij een seksueel overdraagbare aandoening (SOA) moeten beide partners zich laten behandelen. Daarom is het belangrijk om open kaart te spelen, hoe moeilijk dit misschien ook is. De enige bescherming tegen een SOA is en blijft het condoom. Alleen tegen hepatitis B kan men zich laten vaccineren.

De link met seks maakt SOA dikwijls moeilijk bespreekbaar. Zeker met de vaste partner: één van beide moet door iemand anders besmet zijn. Al kan dat in sommige gevallen (bij genitale wratjes en herpes bijvoorbeeld) jaren geleden gebeurd zijn, dus lang voor de relatie begon. Maar meestal gaat het om een recente besmetting en zal men moeten toegeven dat men 'ontrouw' is geweest. Wordt de SOA verzwegen, dan kan de onbehandelde partner ook de ziekte krijgen en met de complicaties worden geconfronteerd.
Neem bijvoorbeeld Chlamydia. Vrouwen hebben meestal geen klachten en merken er ook weinig of niets van. Wordt een vrouw met Chlamydia niet behandeld, dan kan ze onvruchtbaar worden. Daarom is het belangrijk om bij SOA altijd open kaart te spelen. Temeer omdat de meeste SOA vrij eenvoudig te behandelen zijn.

Hoe loop je het op?

Soa worden overgedragen via sperma, bloed, vaginaal vocht en bij contact tussen slijmvliezen. Slijmvliezen zitten onder andere in de anus, penis, de vagina en de mond.
De meeste soa worden opgelopen bij onveilig vrijen. Onveilig vrijen is:

• Vaginale geslachtsgemeenschap zonder condoom;
• Anale geslachtsgemeenschap zonder extra sterk condoom;
• Orale seks zonder condoom of beflapje.

Een aantal soa is ook overdraagbaar via bloed. Je kunt ze oplopen als gevolg van een onhygiënische tatoeage of piercing. Of als je bij drugsgebruik naalden, spuiten of andere attributen van een ander gebruikt.
Hiv, hepatitis B en syfilis kunnen tijdens de zwangerschap worden overgedragen van moeder op kind. Hiv, hepatitis B, syfilis, chlamydia, herpes genitalis en gonorroe kunnen tijdens de geboorte worden overgedragen op de baby.
Een soa krijg je niet door uit het kopje van een ander te drinken. Je krijgt het ook niet via een hoestbui, insectenbeten of een vieze WC-bril. Ook in het zwembad loop je geen risico.

Klachten

Soms zijn er nauwelijks of geen klachten. Vooral vrouwen merken vaak niet dat ze een soa hebben. Meestal zijn de eerste tekenen van besmetting zichtbaar op de geslachtsdelen, maar ze kunnen ook elders verschijnen (bv. mond, ogen, anus…). Toch moet men bij elke aandoening van de geslachtsdelen niet meteen denken aan soa. Ook andere aandoeningen kunnen jeuk, huiduitslag, abcessen, enz. veroorzaken. Niet alle SOA gaan bovendien gepaard met abnormale verschijnselen aan de geslachtsdelen. Hepatitis B bijvoorbeeld uit zich in de eerste plaats in vermoeidheid, koorts en misselijkheid en een HIV-infectie lijkt in het begin op een banale griep.

Als er klachten zijn gaat het meestal om:

• Afscheiding uit penis, vagina of anus. Bij vrouwen is de afscheiding vaak meer dan normaal. De afscheiding kan waterig, melkachtig, gelig of groenig van kleur zijn en anders ruiken;
• Branderig gevoel, geïrriteerdheid, pijn bij of na het plassen of kleine beetjes moeten plassen;
• Zweertjes, wratjes, blaasjes op de penis, vagina, anus of mond;
• Jeuk in het schaamhaar, aan de eikel, schaamlippen of anus;
• Gezwollen klieren in de liezen;
• Pijn in één of beide (bij-)ballen;
• Pijn in de onderbuik;
• Pijn bij het vrijen of onregelmatig of abnormaal bloedverlies, bijvoorbeeld na het vrijen of tussen twee menstruatieperioden in.

Behandeling

Soa gaan nooit vanzelf over. Als je vermoedt dat je een soa hebt opgelopen, blijf daar dan niet mee rondlopen maar ga naar een arts. Ook al verdwijnen de klachten of worden ze minder, behandeling is altijd nodig.
Als je onveilig hebt gevreeën of als het condoom is gescheurd, moet je minimaal één week wachten met een soa-test. Heb je klachten, ga dan direct naar een arts. Een hiv-test is pas drie tot zes maanden nadat je onveilig hebt gevreeën zinvol. Het duurt drie tot zes maanden voordat er antistoffen tegen hiv in je bloed zijn aangemaakt en de arts kan bepalen of je seropositief bent.
De meeste soa zijn eenvoudig te genezen. Andere soa raak je nooit meer kwijt als je ze eenmaal hebt opgelopen. Soms kun je wel de klachten bestrijden, zoals bij herpes genitalis en genitale wratten.
Omdat het virus in het lichaam aanwezig blijft, komen de verschijnselen soms terug. Dat gebeurt vaak als je weerstand vermindert, bijvoorbeeld bij stress of bij griep.
Welke behandeling wordt voorgeschreven, verschilt per soa. Ook de duur van de behandeling is per soa verschillend. Meestal wordt afgeraden om tijdens de behandeling te vrijen. Je lichaam kan zich dan herstellen en je voorkomt dat je de soa aan je partner overdraagt. Als je toch wilt vrijen, gebruik dan een condoom. Om te voorkomen dat jij en je partner elkaar over en weer blijven besmetten, is het van belang dat je partner(s) zich ook laat (laten) behandelen. Als je onveilig vrijt kun je steeds opnieuw een soa oplopen.