15 vragen over coeliakie of glutenintolerantie

dossier

Coeliakie of glutenintolerantie is een chronische auto-immuunziekte die veroorzaakt wordt door overgevoeligheid voor gluten. Gluten is een veel voorkomend onderdeel van de eiwitten uit granen, zoals tarwe, rogge, gerst, spelt en kamut. Alledaags eten zoals brood, koek(jes) en pasta bevat dus gluten. Bij mensen met coeliakie raakt de binnenkant van de dunne darm beschadigd als deze in aanraking komt met gluten. Dit veroorzaakt verschillende buikklachten. Op den duur kan de darmwand door contact met gluten ernstig beschadigd raken, waardoor voedingsstoffen minder goed opgenomen worden.

Lees ook: Hebben gluten een effect op de werking van onze hersenen?

1. Komt coeliakie veel voor? 

Naar schatting zou 1 op 100 à 200 mensen aan coeliakie lijden. In België zou het om zowat 55.000 mensen gaan. Maar veel mensen weten niet dat ze coeliakie hebben. Van de 55.000 mensen met coeliakie, zouden 50.000 mensen met coeliakie rondlopen zonder dat zij het zelf weten. Dit komt omdat de klachten vaak vaag zijn, waardoor er niet snel aan glutenintolerantie wordt gedacht. 

2. Wat zijn de symptomen van glutenintolerantie of coeliakie? 

Klachten treden op na het eten van voedsel waar gluten in zit. Lang niet iedereen heeft evenveel klachten en er zijn kinderen met coeliakie die lange tijd nauwelijks of geen klachten hebben. Dat is een van de redenen waardoor coeliakie vaak niet of heel laat wordt herkend.
Symptomen kunnen zijn: diarree, braken, buikpijn, opgezette buik, obstipatie (verstopping), gewichtsverlies en groeiachterstand.

Er kan ook een link zijn met bloedarmoede, botontkalking, chronische vermoeidheid, tekort aan vitaminen, leverfunctiestoornissen, vertraagde puberteit, sommige vormen van epilepsie, aften (kleine zweertjes op het mondslijmvlies), afwijkingen aan de tanden, chronische huidaandoening met jeuk (dermatitis herpetiformis).

Coeliakie kan ook samengaan met andere ziekten van het afweersysteem (auto-immuunziekten), zoals aandoeningen van de schildklier en suikerziekte type 1. 

Lees ook: Coeliakie of glutenintolerantie: symptomen en behandeling

3. Wat zijn de gevolgen van coeliakie? 

Als er geen darmvlokken zijn, ontbreken ook de cellen die zorgen voor de opname van voedingsstoffen uit de darm. Er ontstaan daardoor tekorten. Doordat vetten en suikers niet goed worden opgenomen, is er onvoldoende energie, wat kan resulteren in groeiachterstand en een tekort aan ijzer, kalk en allerlei vitaminen. Dat leidt onder andere tot bloedarmoede en botontkalking. Soms ontstaat er ook schade buiten de darm, zoals in de huid, het hart of de hersenen. Op lange termijn kunnen zich meer problemen voordoen, zoals chronische moeheid, onvruchtbaarheid, zwangerschapsproblemen en in heel zeldzame gevallen dunnedarmkanker. 

4. Op welke leeftijd treden klachten op? 

De leeftijd waarop de eerste klachten opduiken, kan erg verschillen. Coeliakie kan zich op elke leeftijd openbaren, maar ontstaat vaak al op jonge leeftijd, vanaf het eerste levensjaar, na het introduceren van gluten in de voeding. Symptomen van glutenintolerantie bij baby's zijn een opgezette buik, weinig eetlust, overgeven en diarree. Ze blijven achter in groei en gewicht, hebben platte dunne billen, een bolle buik, dunne armen en benen en huilen veel. Ze hebben ook vaak een stinkende, vettige en schuimende ontlasting.

Bij veel mensen wordt de ziekte echter pas op latere leeftijd vastgesteld, bijvoorbeeld na een infectie, na een zwangerschap of na verandering van eetgewoontes. 

Lees ook: Kunt u door iemand te zoenen gluten binnenkrijgen?

5. Hoe ontstaat coeliakie? 

De precieze oorzaak van coeliakie is nog onbekend, maar er moet zeker een erfelijke aanleg zijn. Bijna alle coeliakiepatiënten (90%) hebben een specifieke genetische afwijking op chromosoom 6 (HLA-type DQ2). De rest heeft bijna altijd type DQ8. Dat is echter niet genoeg om de ziekte te krijgen, want deze genvarianten komen voor bij ongeveer 30 à 40% van de bevolking. Toch krijgt niet iedereen met deze gen-varianten coeliakie. Er moet dus nog iets anders zijn om het te ontwikkelen.

Als de aanleg voor coeliakie aanwezig is, kan het lichaam op een zeker moment afweerstoffen gaan maken tegen gluten. Het gluten wordt dan als een bedreiging voor het lichaam beschouwd. Die afweerstoffen richten zich ook tegen lichaamseigen materiaal, namelijk tegen een enzym in de slijmvliescellen van de dunne darm. Door de ontstekingsreactie die komt, sterven de slijmvliescellen versneld af. Omdat het lichaam niet snel genoeg nieuwe cellen kan aanmaken, verdwijnen de darmvlokken (vlokatrofie). Meestal is niet de hele dunne darm aangetast, maar het eerste gedeelte van de dunne darm doet altijd mee.

Lees ook: Coeliakie: Zitten er gluten in cosmetica?

6. Wie heeft een verhoogd risico op coeliakie?

• Familieleden van een coeliakiepatiënt hebben een veel grotere kans dan gemiddeld om er ook aan te lijden. Van de verwanten die er niet onder lijken te lijden, heeft een tamelijk groot deel vermoedelijk wel de aanleg maar geen symptomen.
• Glutenintolerantie komt twee tot drie keer meer voor bij vrouwen dan bij mannen.
• Het ook meer voor bij mensen met andere auto-immuunziekten zoals diabetes type 1 en bepaalde schildklierziekten. Het komt ook meer voor bij mensen met het syndroom van Down, met het syndroom van Turner en het syndroom van Williams.
  
  

7. Is het zinvol om familieleden van coeliakiepatiënten te onderzoeken? 

Coeliakie komt vaker voor bij familieleden van mensen met coeliakie. Omdat coeliakie kan gepaard gaan met ernstige verwikkelingen zoals osteoporose, bloedarmoede, groetstoornissen enzovoorts, is het zinvol om bij eerste graadsverwanten (ouders, kinderen, broers en zussen) van een coeliakiepatiënt een onderzoek naar coeliakie te doen (bloedtest), ook als ze zelf nog geen klachten hebben. Hebben zij wel de aanleg maar geen antistoffen, dan hoeft er nu niets te gebeuren, maar kan over een aantal jaren het onderzoek naar antistoffen worden herhaald. Als er klachten zijn, moet zeker een bloedonderzoek uitgevoerd worden. Op die manier kan vroeg gestart worden met een glutenvrij dieet en kunnen de complicaties voorkomen worden. Ook bij kinderen met het syndroom van Down en het syndroom van Turner wordt vaak een onderzoek naar coeliakie tijdens het eerste levensjaar aangeraden. 

Lees ook: Vroeg gluten geven voorkomt coeliakie niet

8. Diagnose: hoe wordt coeliakie vastgesteld? 

• De eerste stap om de diagnose coeliakie te stellen is bloedonderzoek. In het bloed kunnen specifieke coeliakie-antistoffen worden aangetoond. Ook kunnen de erfelijke gen-varianten in het bloed opgespoord worden. Het blijkt dat wanneer men in het bloed het HLA-DQ2 en/of-DQ8 gen heeft dit aanleiding kan zijn om coeliakie te krijgen. In de maanden voor het bloedonderzoek moet je brood en andere producten met gluten blijven eten, omdat pas dan goed te zien is of het om coeliakie gaat. 
• Onderzoek van darmslijmvlies: Hierbij worden stukjes weefsel (biopt) van de darmwand weggenomen met een dunne, flexibele buis, een endoscoop. Het stukje weefsel wordt microscopisch onderzocht, als de darmvlokken ontbreken of ernstig beschadigd zijn, is het vermoeden op coeliakie bevestigd. Het nemen van dunnedarmbiopten wordt niet langer uitgevoerd bij kinderen met de erfelijke factoren voor coeliakie, met daarbij ook klachten die kenmerkend zijn voor de ziekte en met herhaling voldoende hoge bloedwaarden van coeliakie-antistoffen.
• Ook wordt gekeken naar aan coeliakie gerelateerde symptomen, zoals bloedarmoede, botdichtheid, vitaminetekort, enz. Bij kinderen wordt bijvoorbeeld gekeken naar de groeicurve (lengte en gewicht). 
  
  

Lees ook: Wat zijn de symptomen van glutenintolerantie of coeliakie?

9. Naar de arts of zelf testen? 

Er bestaan een aantal zelftests voor coeliakie die je bij de apotheek vindt of via internet kunt bestellen. Door middel van een vingerprik neem je een klein beetje bloed af, dat je via de zelftest controleert op de aanwezigheid van zogenaamde anti-tTG antistoffen. Als de test positief is, wordt alsnog aanbevolen om een darmonderzoek te laten uitvoeren. De uitslag van de test zegt dus niets over de ernst van de ziekte. Begin zeker niet aan een glutenvrij dieet zonder een duidelijke uitslag. Er zijn ook online zelftests te vinden, in de vorm van vragenlijsten. 

10. Is coeliakie een allergie?

Coeliakie is geen allergie. Een allergie kan in principe ontstaan tegen elk eiwit, coeliakie alleen tegen gluten. Een belangrijk verschil is ook dat een voedselallergie na verloop van tijd kan verdwijnen Koemelkallergie bijvoorbeeld, die meestal in de eerste levensmaanden begint, verdwijnt in de meeste gevallen vóór de leeftijd van 4 jaar. Coeliakie blijft levenslang bestaan. De term glutenallergie wordt dan wel veel gebruikt, maar glutenallergie bestaat eigenlijk niet. Je kan allergisch zijn voor tarwe, maar een tarweallergie komt zelden voor. Er zijn wel mensen bij wie geen coeliakie kan worden aangetoond, maar die wél goed reageren op een glutenvrij dieet. In dat geval spreekt men over glutensensitiviteit. Dit kan alleen aangetoond worden door eerst 6 weken een strikt glutenvrij dieet te volgen en dan opnieuw gluten te eten. Men kijkt dan naar de klachten in beide perioden. Mogelijk gaat het dan niet om een gevoeligheid voor gluten, maar voor een ánder eiwit of een ander stofje in tarwe of graan. 

Lees ook: Podcast over voedselovergevoeligheden: van voedselallergie tot -intolerantie

11. Kan je glutenintolerantie voorkomen? 

Lang werden ouders geadviseerd om gluten in kleine hoeveelheden aan hun kinderen te geven tussen de leeftijd van 4 tot 6 maanden. Men dacht namelijk dat het geven van kleine hoeveelheden gluten op jonge leeftijd coeliakie kan voorkomen, vooral wanneer dit gebeurt gedurende de periode van borstvoeding. Het afweersysteem zou zo wennen aan gluten en hier later niet op reageren met een schadelijke afweerreactie. Een groot Europees onderzoek onder leiding van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) laat echter zien dat deze aanpak niet werkt. Het heeft dus geen zin om baby’s tussen de 4 en 6 maanden al gluten te geven. Anderzijds verhoogt blootstelling aan gluten op zeer jonge leeftijd (eerste drie maanden) de kans op coeliakie niet. Dat bespoedigt wel het vaststellen van de ziekte bij kinderen die al de genetische aanleg hebben. 

Lees ook: Wat moet u doen als u coeliakie hebt en per ongeluk gluten hebt gegeten?

12. Beschermt borstvoeding tegen coeliakie? 

Coeliakie komt minder vaak voor bij kinderen die borstvoeding hebben gekregen dan bij kinderen die zijn grootgebracht met flesvoeding. Uit de Europese studie PREVENTCD blijkt echter dat borstvoeding niet echt beschermt tegen het optreden van coeliakie maar alleen een rol speelt bij het uitstellen van de ziekte tot een latere leeftijd. Dat neemt niet weg dat borstvoeding extra wordt aanbevolen in families waarin coeliakie voorkomt. 

Lees ook: Beschermt borstvoeding tegen coeliakie?

13. Hoe wordt coeliakie behandeld? 

Alle gevolgen van coelakie kunnen worden behandeld met het volgen van een glutenvrij dieet. Door het volgen van het dieet verdwijnen de klachten en zal de dunne darm zich herstellen. Gluten zit in producten die gemaakt zijn van bepaalde granen (tarwe, spelt, kamut, rogge, gerst), zoals onder andere in alle soorten gewoon brood, beschuit, crackers, gebak, koek, ontbijtgranen, pasta... Meel, bloem, bindmiddelen en paneermeel zijn meestal van glutenbevattende granen gemaakt. Daarom bevatten veel soepen, sauzen, vleeswaren en andere producten gluten. Gluten kunnen ook voorkomen in sommige vitaminesupplementen en geneesmiddelen. Al een klein beetje gluten kan klachten veroorzaken, zelfs een verdwaalde broodkruimel. Dus behalve producten met gluten vermijden is het bij een glutenvrij dieet ook belangrijk om te voorkomen dat glutenbevattende producten in aanraking komen met glutenvrije producten. Ook via pannen, bestek, frituurvet of snijplanken kan een glutenvrije maaltijd toch besmet raken met gluten. Wanneer er ‘glutenvrij’ op de verpakking staat, is het product geschikt voor een glutenvrij dieet. Meestal staat dan ook het glutenvrije symbool op de verpakking: een doorgestreepte aar. Om te zorgen dat je voldoende voedingstoffen binnenkrijgt is het belangrijk om de hulp van een diëtist in te schakelen. Het is af te raden om zelf te experimenteren met de invulling van een glutenvrij dieet, omdat er dan een grote kans bestaat op een tekort aan voedingsstoffen.

Lees ook: Het glutenvrije dieet: wat mag je wel en niet eten?

14. Bestaan er geneesmiddelen tegen coeliakie? 

Er bestaat geen geneesmiddel tegen coeliakie. Indien je een vitaminetekort of bloedarmoede hebt, zal je wellicht een tijdlang extra vitaminen en mineralen moeten gebruiken, bijvoorbeeld foliumzuur, vitamine B12 en ijzer. 

15. Kan coeliakie genezen? 

Coeliakie is niet te genezen. Als men de diagnose van coeliakie gekregen heeft, dient men levenslang een strikt glutenvrij dieet te volgen. Men hoort wel eens dat iemand als kind coeliakie gehad heeft en ervan genezen is... Dit betekent dat deze persoon geen coeliakie had, maar dat er een andere reden was voor de tijdelijke overgevoeligheid, bijvoorbeeld na een ernstige darminfectie zoals rotavirus.

Lees ook: Symptomen vitamine B12-tekort en wie moet supplementen nemen?

Bronnen:
https://coeliakie.be
https://www.thuisarts.nl
http://www.voedingscentrum.nl