Legionella: een reden tot ongerustheid?

Geregeld duiken in de zomer berichten op over een besmetting met legionella in een zwembad of door de airconditioning in een hotel. Er is echter weinig reden tot ongerustheid. Ten eerste komt de ziekte in Europa weinig voor. Om de kans op groei en verspreiding van legionellakiemen op publiek toegankelijke plaatsen zo laag mogelijk te houden, bestaan in de meeste Europese landen namelijk strikte reglementen. Ten tweede is een besmetting met legionella meestal niet ernstig en kan ze vrij goed behandeld worden met antibiotica. Alleen voor oudere mensen en mensen met een verminderde weerstand kan de legionella-bacterie wel ernstige gevolgen hebben.

Wat is legionella? 

Legionella is een bacterie die zich in de grond en in het (leiding)water bevindt, maar in zulke kleine aantallen dat ze meestal geen gevaar vormt. De bacterie vormt pas een probleem als zij zich kan vermenigvuldigen. Dit kan gebeuren in water met een temperatuur tussen 25 en 55 °C. Bij water onder de 20 °C vermenigvuldigt Legionella zich niet. Ze kunnen er wel in overleven. Water met een temperatuur boven de 55 °C doodt de Legionella-bacterie.

Vele warmwatercircuits hebben een temperatuur rond van 40° C. Bijgevolg zijn vele systemen besmet met de Legionella-bacterie. 

Er kunnen grote aantallen bacteriën bereikt worden als het water langere tijd stilstaat. Sterke doorstroming van water kan aangroei van de bacterie voorkomen. Als het water niet door het hele warmwatersysteem kan stromen (dode leidingen of te weinig gebruikte tappunten), kan verdere groei plaatsvinden. Dit vormt een risico. 

Besmetting vindt plaats via het inademen van de bacterie in zeer kleine druppeltjes water (aerosol) die door verneveling van water in de lucht kunnen komen. 

Het gevaar van inademing komt vooral voor in douches, jacuzzi’s en airconditioningbuizen in grote gebouwen (hotels, scholen, sportcentra, ziekenhuizen). De koeltorens van gebouwen en fabrieken zijn ook een gevaarlijke bron van besmetting. Het risico is hoog in ziekenhuizen en rusthuizen, want daar verblijven personen die weinig weerstand hebben tegen de ziekte.

De legionellabacterie wordt ook gevonden in grond, bijvoorbeeld potgrond. Mogelijk kunt u ook besmet raken door inademing van kleine deeltjes grond. Het is nog niet helemaal duidelijk hoe vaak mensen op deze manier besmet raken.

De ziekte kan niet van de ene persoon op de andere worden overgedragen en is dus niet besmettelijk. Ook het drinken van water vormt geen enkel risico.

Is legionella gevaarlijk? 

De legionella-bacterie kan bij de mens oorzaak zijn van twee verschillende ziekten.

• Pontiac-koorts of legionellagriep: dit is de lichtere vorm van de legionella-infectie en verloopt eerder als een griepachtige ziekte. Er is geen behandeling nodig en de patiënt geneest volledig. 

• De veteranenziekte: dit is de ernstige vorm van de ziekte die een ernstige longontsteking kan veroorzaken. Het gaat dikwijls gepaard met behandeling in een ziekenhuis en min of meer lange revalidatie. 5 tot 30 procent van de patiënten kan aan de gevolgen overlijden. De aandoening is echter goed te behandelen. Hoe sneller de juiste antibiotica wordt toegediend des te lager is het risico van overlijden.

Het risico op een longontsteking door legionella is heel laag. Sommige mensen lopen een verhoogd risico:  

• mensen met een chronische ziekte (hartziekte, diabetes…) of een verzwakt immuunsysteem;

• mensen boven 60 jaar;

• rokers;

• personen met chronische longaandoeningen of die een orgaantransplantatie hebben ondergaan of corticosteroïden nemen, zijn extra vatbaar. 

De incubatieperiode (de tijd tussen de besmetting en de eerste symptomen) bedraagt twee tot tien dagen. De symptomen variëren van een lichte koorts tot een longontsteking (pneumonie). 

• De eerste symptomen zijn: algemeen ziektegevoel, spierpijn en lichte hoofdpijn.

• Later treedt meestal hoge koorts op, krijgt men last van droge hoest en kortademigheid. 

• Diarree, braken, misselijkheid en buikpijn kunnen zich voordoen. 

Indien tijdig ontdekt, kan de ziekte met antibiotica worden behandeld. Na ziekte kan het lang duren voordat iemand zich weer helemaal goed voelt. Vooral bij mensen op hoge leeftijd is de kans op overlijden groter.

Zwembaden, welness-, fitness- en sportcentra zijn onderworpen aan strenge wetgeving waarin staat welke preventieve maatregelen genomen moeten worden om besmetting te voorkomen. Zwemmen en sporten op zich vormt geen verhoogd risico omdat je niet in contact komt met verneveld water.

Voor uw drinkwater thuis hoeft u geen legionella-beheersplan uit te voeren. Maar u kunt wel bepaalde voorzorgsmaatregelen nemen. Centraal bij de preventie staat de temperatuur van het leidingwater: koud water moet koud blijven, warm water moet voldoende warm zijn. 

• Warmwaterleidingen moeten, zo men werkt met een centrale verhitting, een temperatuur hebben van 60 °C. 

• Koudwaterleidingen moeten onder de 20 °C blijven. 

• De terugkeerleiding naar de verwarmer moet een watertemperatuur garanderen van minstens 50 °C.

Problemen zijn onder meer :

• het onvoldoende geïsoleerd zijn van de leidingen;

• het te dicht bij elkaar leggen van het warm- en het koudwatercircuit;

• grote afstand tussen verhittingspunt en tappunt;

• onvoldoende capaciteit van de boiler of opslagtank;

• onvoldoende rondpompdebiet bij circulerende circuits;

• opslagtanks, boilers en douche- en kraankoppen moeten regelmatig gereinigd en ontkalkt worden;

• men moet stagnatie van het water in de leidingen voorkomen.

• Airconditioners waarbij water verneveld wordt, kunnen een risico vormen voor legionellabesmetting. Volg de instructies van de leverancier en zorg voor een regelmatig onderhoud van de installatie.

U kunt geen legionella-longontsteking krijgen van apparaten waar de temperatuur regelmatig boven de 60 °C komt of waarvan het water niet wordt verneveld. Voorbeelden: koffiezetapparaten, waterbakjes (bijv. op verwarming) en stoomapparaten