Zes vragen over winterhanden en wintertenen (perniones)

dossier Sommige mensen hebben in de winter last van zogenaamde winterhanden, wintertenen, wintervoeten of zelfs winterdijen. In medisch jargon spreekt men van perniones. 

1. Wat is perniones?

Perniones is een aandoening die kan ontstaan bij de blootstelling van lichaamsdelen aan koud en vochtig weer. Het is normaal dat het lichaam reageert op de weersomstandigheden. De bloedvaatjes van de huid van uitstekende lichaamsdelen, zoals tenen en vingers, vernauwen bij koud weer. Hierdoor kan er minder warmte ontsnappen aan het lichaam en blijft de lichaamstemperatuur op peil. Het nadeel van dit natuurlijke beschermingsmechanisme is echter dat er minder bloed stroomt door de huid van deze lichaamsdelen. Op termijn kan dit gebrek aan doorbloeding leiden tot plaatselijke ontstekingsreacties. Deze ontstekingen zorgen vervolgens voor verschillende klachten.

2. Wat zijn de klachten van perniones?

De ernst van de klachten van perniones hangen af van de omstandigheden, zoals de duur van de blootstelling aan de kou, de temperatuur, de vochtigheidsgraad van de lucht, erfelijke aanleg voor de aandoening en toegang tot medische voorzieningen. Doorgaans worden de toppen van de vingers of tenen getroffen, maar de verschijnselen kunnen ook optreden aan de neus, oren en bovenbenen.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen acute en chronische perniones.

Acute perniones
ontstaat tijdens de koude maanden van het jaar, en verdwijnt weer als de temperaturen stijgen. De klachten verdwijnen meestal binnen enkele dagen of een week, maar kunnen terugkeren binnen het seizoen.

Typische klachten zijn:
  • verkleuringen aan de getroffen lichaamsdelen: vlekkerig wit-paars, geel-bruin, grijs-blauw of rood
  • plaatselijke zwelling
  • pijn, jeuk en een branderig gevoel
  • De lichaamsdelen voelen vaak kouder aan bij aanraking.


Chronische perniones
kan ontstaan bij langdurige blootstelling aan de kou, of nadat een patiënt meerdere seizoenen van acute perniones heeft doorgemaakt. De klachten bij chronische perniones zijn gelijkaardig aan de klachten bij acute perniones, maar beginnen eerder in het seizoen. Bovendien gaat de chronische variant vaak gepaard met: 

  • littekenvorming en wondjes
  • permanente verkleuring
  • zweertjes

Bij zeer ernstige perniones verdwijnen de klachten helemaal niet meer gedurende het jaar. In deze gevallen is er daarnaast een verhoogde kans op de gevaarlijke complicatie van vaatvernauwing en -verstopping elders in het lichaam. 

Lees ook: Waarom hebben vrouwen meer last van koude handen en voeten?

3. Is perniones hetzelfde als het Raynaud-fenomeen?

Perniones en het Raynaud-fenomeen zijn aandoeningen die ontstaan door blootstelling aan koude omstandigheden. De aandoeningen komen vaak samen voor en zijn mogelijk verschillende uitingen van hetzelfde probleem. Op dit moment is het niet duidelijk waarom de ene persoon perniones ontwikkelt en de ander het Raynaud-fenomeen.

Het Raynaud-fenomeen typeert zich door aanvalsgewijze witte en rode verkleuringen aan de vingers. Deze verkleuringen verdwijnen na enkele minuten weer. Bij perniones zijn de klachten continu aanwezig en houden ze dagen tot weken aan.

Lees ook: Witte vingers: de ziekte en het fenomeen van Raynaud

4. Hoe krijg je perniones?

Blootstelling aan koud en vochtig weer is de belangrijkste factor voor het ontstaan van de aandoening. Vochtige lucht zorgt voor een snellere warmte-afdrijving van het lichaam dan droge lucht. Het lichaam zal daarom eerder reageren op vochtige omstandigheden. Het is opvallend dat bij temperaturen net boven de nul graden de meeste gevallen worden gerapporteerd. Vriesweer zorgt dus minder vaak voor perniones dan temperaturen net boven het vriespunt. Mensen die veel in de koude buitenlucht of koude ruimtes werken, zoals boeren en slagers, zullen logischerwijs eerder perniones ontwikkelen dan kantoormedewerkers.
Er zijn daarnaast een aantal risicofactoren te benoemen die de kans op perniones vergroten:
  • De aandoening komt vaker voor bij jonge vrouwen. Er wordt gesuggereerd dat de bloedvaten in de huid van vrouwen heftiger reageren op koud weer. Hierdoor zouden zij eerder de bekende klachten ontwikkelen.
  • Erfelijkheid speelt mogelijk een rol. Dit blijkt uit het gegeven dat familieleden van mensen die lijden aan perniones meer kans hebben op de aandoening dan anderen.
  • Ten slotte zijn er diverse aandoeningen die vaak gepaard gaan met perniones: bij mensen met overgewicht, ondergewicht, bloedarmoede en vaatvernauwing wordt de aandoening vaker gezien. Ook kan perniones in een minderheid van de gevallen een teken zijn van ernstigere ziektebeelden, zoals reumatische aandoeningen of leukemie.

Lees ook: Tips: winterjeuk voorkomen en behandelen

5. Wat kan je doen om perniones te voorkomen?

Het uitgangspunt van de preventieve maatregelen omtrent perniones is het warmhouden van het gehele lichaam. De volgende tips kunnen hierbij helpen:

  • Vermijd vochtige, koude omstandigheden.
  • Draag goed isolerende, maar ook goed ademende kleding bij blootstelling aan de uitlokkende weersomstandigheden. Schenk hierbij extra aandacht aan de lichaamsdelen die gevoeliger zijn voor de klachten, zoals de vingers en de tenen.
  • Zorg dat je kleding niet knelt. Vermijd bijvoorbeeld te nauwe schoenen en handschoenen of een te strak aansluitende broek.
  • Loop niet rond in natte kleren. Wissel regelmatig van kleding, zeker als je in vochtige omstandigheden werkt of recreëert.
  • Blijf niet te lang stilstaan of stilzitten in koude omstandigheden. Lichaamsbeweging bevordert de bloedsomloop.
  • Zorg voor een goed verwarmde leefruimte en werkplek.

6. Hoe wordt perniones behandeld?

Een arts kan perniones doorgaans eenvoudig vaststellen aan de hand van het verhaal van de patiënt en het onderzoeken van de getroffen lichaamsdelen. Nadat de arts perniones heeft gediagnosticeerd is preventie het belangrijkste middel om de aandoening aan te pakken. De patiënt zal door de arts worden ingelicht over de bovenstaande preventieve maatregelen en hoe hij of zij deze maatregelen het best kan toepassen in zijn of haar leven. Daarnaast zijn er diverse medicijnen die de arts kan voorschrijven ter genezing en ter voorkoming van de symptomen.

Lees ook: Tips voor een huidvriendelijke douche of bad

Bronnen:
Pernio (Chilblains), Jeffrey W. Olin, Amjad Al Mahameed, in Vascular Medicine: A Companion to Braunwald's Heart Disease (Second Edition), 2013
Reactive Erythema, Bernard A. Cohen, in Pediatric Dermatology (Fourth Edition), 2013

auteur: Robert van den Heuvel, gezondheidsjournalist
Laatst bijgewerkt: december 2022

Artikels over gezondheid in je mailbox? Schrijf je in op onze nieuwsbrief en ontvang een gratis e-book met gezonde ontbijtrecepten.

eenvoudig terug uit te schrijven
Wij verwerken jouw persoonsgegevens conform het Privacy-beleid van Roularta Media Group NV.
volgopfacebook

volgopinstagram