Open haard, houtkachel en pellets schadelijk voor de gezondheid?
In dit artikel
Open haard, houtkachel en pellets schadelijk voor de gezondheid?
dossier
In ongeveer 90 procent van de huishoudens die met hout stoken, wordt de houtstook gebruikt voor de gezelligheid of als bijverwarming, en niet als primaire verwarmingsbron. Maar hoe schadelijk is dat voor onze gezondheid... en voor die van de buren?
Schadelijke stoffen bij houtverbranding
Houtrook bestaat uit een mengsel van veel verschillende stoffen. Het gaat naast koolstofdioxide en water om een complexe mix van gassen en deeltjes. Een greep uit de verscheidenheid aan stoffen die vrij kunnen komen bij (goede) houtverbranding:
- fijn stof (waaronder ultrafijn stof);
- anorganische gassen (zoals koolmonoxide CO, stikstofoxiden NOx);
- vluchtige organische stoffen (onder meer benzeen, styreen, 1,3-butadieen, n-hexaan);
- polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s, waaronder benzo(a)pyreen, dioxines);
- aldehyden, fenolen, levoglucosan en quinonen (zoals formaldehyde, cresol en hydroquinone, guiacol en andere hydroxyfenolen);
- organische zuren (onder meer azijnzuur);
- methoxyfenolen (specifiek bij houtrook).
Lees ook: PFAS: hoe giftig is jouw pan?
Hoeveel stoten houtkachels werkelijk uit?
Hoeveel van een bepaalde stof door een (hout)kachel wordt uitgestoten, hangt onder meer af van de volledigheid van de verbranding en van de verbrandingsefficiëntie. Vele factoren hebben hierop invloed zoals het stookgedrag, type kachel, kwaliteit van het hout, verbrandingsduur, meteorologische omstandigheden, ventilatiecapaciteit van de woning en soort schoorsteen. Bepaalde uitgestoten gassen vormen bovendien bijkomend fijn stof in de atmosfeer. Dit ‘secundair’ fijn stof brengt men meestal niet in rekening bij de officiële testen.
Lees ook: Tips om een schoorsteenbrand te vermijden
Wat is onvolledige verbranding?
Onvolledige verbranding treedt op als de verbrandingsomstandigheden niet optimaal zijn. Oudere of slecht onderhouden haarden hebben vaker niet-optimale verbrandingsomstandigheden. Bij onvolledige verbranding is er te weinig zuurstof aanwezig voor de verbranding en zullen producten ontstaan die niet volledig zijn geoxideerd (verbrand). Koolmonoxide, fijn stof, organische stoffen en roet worden meer gevormd bij onvolledige verbranding dan bij een volledige verbranding. Ook komt er bij onvolledige verbranding minder warmte vrij dan bij volledige verbranding.
Hoe optimaliseer je de verbrandingsefficiëntie?
Moderne kachels beschikken vaker over technologie die de verbranding optimaliseert en de uitstoot kan verminderen. Sommige filtersystemen kunnen een deel van het fijn stof opvangen, maar correct gebruik en regelmatig onderhoud zijn noodzakelijk. Over de emissies van nieuwe kachels in reële omstandigheden is echter nauwelijks betrouwbare wetenschappelijke informatie beschikbaar.
Waarom stook je beter niet bij windstil en mistig weer?
Bij lage windsnelheid en mistig weer zal de verspreiding worden belemmerd, waardoor de concentratie in de directe nabijheid van de bron groter is dan bij hoge windsnelheid en droog weer. Daarnaast kan bij bepaalde weersomstandigheden een inversielaag in de lucht ontstaan die ervoor zorgt dat een rookpluim zich minder verticaal kan verspreiden en meer “blijft hangen”. Dit komt voornamelijk voor in de winter en het voorjaar wanneer er heldere avonden en nachten zijn in combinatie met weinig wind.
Lees ook: Wintersmog: voor wie is het gevaarlijk?
Impact rook op binnenlucht én omgeving
Een deel van de verbrandingsrook van houtkachels komt direct in het binnenmilieu terecht en zorgt daar voor blootstelling van de bewoners. Dat geldt vooral voor open haarden, maar ook de uitstoot van een gesloten kachel kan in het binnenmilieu terechtkomen wanneer de kachel bijgevuld wordt of lekt. De meeste verbrandingsrook zal via de schoorsteen in de omgeving worden uitgestoten.
Door ventilatie en infiltratie van buitenlucht komen deze verbrandingsproducten ook in het binnenmilieu van andere woningen terecht. Uit studies blijkt bijvoorbeeld dat tot 90 procent van het fijn stof in de binnenlucht afkomstig is van bronnen buiten. Blootstelling in de woning is dus niet alleen van belang voor de stoker zelf, maar ook bewoners in de omgeving worden aan houtrook blootgesteld.
Lees ook: CO-vergiftiging: moet je een CO-melder plaatsen?
Hoe ongezond is het om houtrook in te ademen?
De mogelijke gezondheidsrisico's van het gebruik van een houtkachel zijn:
- Ademhalingsproblemen: Rook irriteert de ogen, neus en keel. Dit kan hoesten, een piepende ademhaling en kortademigheid veroorzaken.
- Verergering van bestaande aandoeningen aan de luchtwegen: (Ultra)fijne deeltjes en chemische stoffen kunnen diep in de longen doordringen en reeds bestaande aandoeningen zoals astma en chronische longaandoeningen (COPD) verergeren. Deze gezondheidseffecten zijn niet specifiek voor houtrook en kunnen ook worden veroorzaakt door blootstelling aan deeltjes van bijvoorbeeld wegverkeer.
- Hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid: Bij onvolledige verbranding van hout kan koolmonoxide (CO) vrijkomen, een geur- en kleurloos gas. Het inademen van CO kan symptomen veroorzaken zoals hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid en kan in ernstige gevallen dodelijk zijn.
- Longkanker: Het inademen van vluchtige organische stoffen (VOC's) kan irritatie van de luchtwegen en langdurige gezondheidsproblemen veroorzaken. Sommige VOC's, zoals benzeen, zijn bekende kankerverwekkende stoffen. Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's) worden beschouwd als mogelijk kankerverwekkend. Een recent Amerikaans onderzoek heeft een verband aangetoond tussen het stoken van hout binnenshuis en de incidentie van longkanker bij vrouwen. Deelneemsters die hun open haard of houtkachel meer dan 30 dagen per jaar gebruikten, liepen 68% meer risico op longkanker.
- Hartproblemen: Studies suggereren dat langdurige blootstelling aan de uitstoot van houtkachels in verband kan worden gebracht met hartproblemen, vanwege de ontsteking en oxidatieve stress veroorzaakt door fijne deeltjes.
Lees ook: 25 tips voor veilig stoken in open haard en houtkachel
Hoe kan je de risico's beperken?
- Gebruik een gecertificeerde houtkachel: Gebruik nieuwe installaties. De Belgische wetgeving legt limieten op voor de uitstoot van deeltjes en CO door verwarmingstoestellen. Bekijk de lijst van niet-conforme kachels.
- Gebruik droog hout: Nat hout produceert meer rook en schadelijke uitstoot. Zorg ervoor dat het hout droog is (idealiter met een vochtgehalte van minder dan 23%) en goed gespleten voor een efficiëntere verbranding. Bewaar je houtblokken op een droge plek en breng ze 48 uur voor gebruik naar binnen. Eiken en zacht hout zijn vervuilender dan haagbeuk en beuk.
- Verbrand alleen schoon, droog hout. Vermijd het verbranden van behandelde, geverfde of gelakte materialen of teruggewonnen hout, omdat hierbij stoffen kunnen vrijkomen die schadelijk zijn voor het milieu.
- Steek het vuur van bovenaf aan: Deze manier van aansteken is minder vervuilend, efficiënter en zuiniger dan de traditionele methode waarbij eerst de onderste houtblokken worden aangestoken. 80% van de vervuilende uitstoot wordt geproduceerd in de eerste 10 tot 15 minuten na het aansteken en bij het herladen van het vuur.
- Ventileer regelmatig: Zorg ervoor dat de kamer voldoende geventileerd wordt wanneer de houtkachel in gebruik is. Een goede ventilatie helpt om ongewenste emissies te elimineren en een aanvaardbare luchtkwaliteit binnenshuis te behouden.
- Onderhoud: Zorg ervoor dat je houtkachel goed wordt onderhouden. Leeg de asbak regelmatig. Laat de kachel één keer per jaar nakijken door een vakman. Dit zorgt voor een efficiënte verbranding en minimaliseert de uitstoot. Als ze slecht onderhouden zijn of niet goed werken, kunnen houtkachels meer fijnstof en CO uitstoten. Je kan ook best een of twee keer per jaar je schoorsteen laten vegen.
- Gebruik de juiste aanmaakblokjes: Als je aanmaakblokjes gebruikt, zorg er dan voor dat deze voldoen aan de milieunormen en geen schadelijke stoffen (aardolieproducten) bevatten.
Lees ook: Is het gebruik van een luchtbevochtiger gezond?
Is een oude houtkachel gevaarlijk?
Je kachel is niet gevaarlijk als hij goed afgedicht is en als je hem elk jaar laat onderhouden door een vakman. In België heeft de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid een lijst opgesteld van houtkachels die niet meer in het land verkocht mogen worden.
Als je twijfels hebt over de luchtdichtheid van je houtkachel, kun je de papiertest uitvoeren:
Steek een half vel papier in de kachel en sluit de deur zodat de andere helft zich aan de buitenkant van het apparaat bevindt. Probeer het papier te verwijderen zonder het te scheuren. Als dit gemakkelijk lukt, betekent dit dat er lucht naar binnen kan en dat het toestel minder goed werkt. Je laat in dat geval beter een vakman komen die de kachel weer luchtdicht kan maken.
Wat zijn de gezondheidsrisico's van een pelletkachel?
De meeste pelletkachels van de nieuwe generatie zijn luchtdichte toestellen: de lucht die nodig is voor de verbranding wordt van buiten de kamer gehaald en de rook wordt ook naar buiten afgevoerd. Je loopt pas risico bij een stroomonderbreking, wanneer de lucht niet langer wordt afgevoerd.
Wees voorzichtig bij de opslag van pellets. Pellets opgeslagen in silo's kunnen leiden tot een auto-oxidatieproces, waarbij CO vrijkomt zonder te verbranden. Het is gevaarlijk om een ruimte te betreden waar pellets worden opgeslagen zonder voorafgaande ventilatie.
Lees ook: 7 tips voor gezonde lucht in huis
Laatst bijgewerkt: december 2023
Artikels over gezondheid in je mailbox? Schrijf je in op onze nieuwsbrief en ontvang een gratis e-book met gezonde ontbijtrecepten.
