De invloed van water gedurende de arbeid (onderwaterbevalling)

dossier Tientallen slogans met 'water' als sleutelwoord komen in de literatuur voor. Het massaal verbruik van water en de allround functie worden hiermee duidelijk onderstreept.
Het gebruik van warm water als vorm van pijnstilling en fysische relaxatie is reeds van oudsher bekend. In de jaren 70 werd het "weëenbad' door de Franse gynaecoloog Michel Odent op het verloskwartier geïntroduceerd. Het gebruik van het bad gedurende de ontsluitingsperiode was reeds wereldwijd verspreid voordat er echter grondige wetenschappelijke studie werd verricht. Heden ten dage blijft er nog steeds nood aan wetenschappelijk onderzoek, want bij het doornemen van verschillende studies blijkt dat er nogal wat tegenstrijdige informatie is omtrent dit onderwerp.

Ontstaan van badgebruik gedurende de arbeid

De begeleiding van arbeid en bevalling die thuis vroeger volledig in handen was van de wijze vrouw of vroedvrouw is voor >90% overgegaan naar professionele medici in het ziekenhuis. De nieuwe technologiën kennen echter ook hun grenzen enerzijds, en anderzijds verlangen zwangeren van een bevalling ook een emotioneel bevredigende ervaring te maken. In dit kader werd het baden in een warm bad gedurende de arbeid, met de voordelen voor moeder en kind o.a. door Mc Graw (1989) verdedigd. Church (1989) van zijn kant vond dat de medische technologie de verantwoordelijkheid van een bevalling overdraagt aan de medici, daar waar deze aan de parturiënte en familie toebehoort. Vandaar dat hij verdedigde dat patiënten het recht hebben een methode te kiezen die hen fysiek comfort en veiligheid biedt, zonder gebruik van invasieve technieken. Volgens Hall en Holloway (1997) is de vraag naar een warmwaterbad gedurende de arbeid een reactie tegen de medisch gecontroleerde bevallingen.
Hoe dan ook : vele parturiënten en vroedvrouwen zijn voorstander van een meer natuurlijke manier van bevallen en drukken hun voorkeur uit voor zo weinig mogelijk medische interventie. Het gebruik van water tijdens de arbeid biedt de mogelijkheid om een zelfgecontroleerde en bevredigende bevallingservaring te beleven.

Voordelen

- verhoogde fysieke relaxatie-
- verhoogde pijndrempel
- het bad biedt comfort
- minder nood aan analgesie (pijnstilling)
- minder lichamelijke spanning
- versneld geboorteproces
- minder mentale spanning
- verbeterde doorbloeding
- daling van de bloeddruk
- verhoogde zelfvoldoening
- herinnering aan een aangename geboorte-ervaring
- minder toediening van weëenopwekkende middelen
- minder maternele complicaties
- betere neonatale conditie

Negatieve effecten en nadelen

- mogelijks verhoogde kans op infectie
- verhoogde kans op postpartumbloeding
- rugpijn bij de vroedvrouw
- bij te vroeg baden : mogelijks vermindering van de weëeneffectiviteit
- maternele fysiologische veranderingen kunnen in de hand gewerkt worden vb. verhoogde lichaamstemperatuur met een weerslag op de foetale toestand

Onderzoeksvragen en resultaten

Na het opstellen van vergelijkende onderzoekingen blijkt men het over bepaalde zaken toch relatief eens :
• het arbeidsbad heeft een analgetische werking : onderdompeling in warm water stimuleert de zenuwen die instaan voor warmte- en aanrakingsprikkels zodat pijnsensatie op een indirecte manier wordt tegengehouden. De druk op de spieren vermindert eveneens wat positief werkt op de pijnperceptie. Ook worden er minder stresshormonen geproduceerd en meer endorfines aangemaakt die ontspanning in de hand werken.
• men ontdekt een verminderd of zelfs ongewijzigd gebruik van analgetica
• baden in warm water kan de ontsluitingsfase vergemakkelijken ; er zijn bewijzen dat er sneller ontsluiting optreed
• uit verschillende studies blijkt dat parturiënten die het bad gebruiken minder weëenstimulatie krijgen
• volgens de meeste onderzoeken mogen parturiënten baden binnen de 24 uur na breken van de vliezen of indien de bevalling weldra zal plaatsvinden
• de meeste onderzoeken wijzen erop dat bij gebruik van het bad minder geassisteerde bevallingen (zoals bvb ventouse of de forceps) voorkomen bij primiparae(eerstbarende vrouw)
• de neonatale outcome blijft onveranderd of verbetert als het bad op een correcte manier gebruikt wordt
• de psychische begeleiding van de badende parturiënte is veel intensiever
• de meerderheid van de parturiënten zijn zeer tevreden ; is een gebruikstevredenheid echter een betrouwbare parameter om een effectiviteit te beoordelen wordt nog steeds verder in vraag gesteld.

Het gebruik van het weëenbad praktisch

• Het relaxerend en verzachtend effect van water is groot. Het is daarom belangrijk dat parturiënten niet te vroeg baden, vermits het effect van het baden de contracties kan inhiberen (verminderen) indien ze niet efficiënt genoeg zijn. Daarom wordt vooropgesteld dat parturiënten regelmatige, sterke weeën moet hebben, onafhankelijk van het al dan niet gebroken zijn van de vliezen. Ideaal zou zijn dat er reeds een ontsluiting van 4 cm is en van 2-3 cm bij een occipito-posterior plaatsing (achterste plaatsing,dit is wat men in de volksmond een 'sterrekijker' noemt, het kind kijkt naar boven ipv naar beneden tijdens de bevalling). De ervaring leert echter dat de vrouw zelf best ervaart wat er in haar lichaam gebeurt en zodoende zelf best kan beslissen wanneer ze van het bad gebruikt maakt.

• De duur van het baden varieert : voor bepaalde patiënten is de pijnverlichting zo groot dat ze liefst zo lang mogelijk in het bad vertoeven ; anderen vinden korte intermittente toepassingen effectiever.

• De kwaliteit van het badwater is ontegensprekelijk van het grootste belang. De garantie van gebruik van kiemvrij water in een kiemvrij bad is dan ook onontbeerlijk. Een duidelijk omschreven ontsmettingsprocedure moet gevolgd worden. Regelmatig staalcontrole van het badwater is noodzakelijk.

• De temperatuur van het badwater bedraagt 37-38°C. Te warm badwater kan fysiologische en foeto-maternele haemodynamische veranderingen veroorzaken en dit ten nadele van de foetus.

• Over de vorm van het bad zijn de meningen verdeeld. Welke vorm ook wordt gekozen,.het comfort van de parturiënten dient centraal te staan, en de veiligheid mag zeker niet in het gedrang komen. Om de veiligheid en het comfort te beïnvloeden of te verhogen zijn er ook tal van voorzieningen o.a. aangepaste toegang tot het bad, anti-slipvloeren en speciale matjes, thermoregulerende kranen, waterresistent hoofdkussentje, manipuleerbare douchekop, speciale belichting, achtergrondmuziek, badlinnen. De veiligheid van de baby moet gewaarborgd worden door het regelmatig beluisteren van de foetale harttoontjes.

In de meeste baden worden zowel het gebruik van luchtbelcirculatie als zijdelingse stralen gebruikt. Tevens wordt een massagekop en douchekop best voorzien.

Selectiecriteria

Raadpleging van de wetenschappelijke literatuur toont aan dat ieder onderzoek verschillende richtlijnen hanteert in verband met voorwaarden voor badgebruik. Welke van deze richtlijnen ook gevolgd worden, steeds zal de gezondheid van moeder en kind vanzelfsprekend centraal gesteld worden.
Het is echter heel belangrijk om risicoparturiënten, welke het bad niet mogen gebruiken, duidelijk te formuleren. In dit kader worden vermeld : HIV- en hepatitis B-draagsters, extreme vroeggeboorte (liefst niet voor 37 weken, 34 weken is de absolute grens), afgeweken of onstabiele ligging, slechte foetale conditie, meerlingen, epilepsiepatiënten, pré-eclampsie, meconiumhoudend vruchtwater, sectio-litteken, koorts, groeiachterstand, bloedverlies, monitorpatroon dat strenge controle vereist.

Emotionele en psychische veranderingen

Het bad biedt de parturiënten een veilige ruimte, een eigen wereld waarin zij zelf kan meebepalen wat er gebeurt. Dit geeft haar meer zelfvertrouwen zodat ze zich beter kan concentreren op het geboorteproces. Zwangeren die zich onzeker en bang voelen worden door te baden meestal rustig. Het bad heeft een troostende werking : de affiniteit die zwangeren met water hebben is nog steeds een mysterie en is als het ware een oerelement. De ontspanning vermindert angst en verlaagt de spierspanning wat betekent dat het lichaam meer natuurlijke pijnstillers kan aanmaken. Het gebruik van water biedt tevens gunstige omstandigheden om persoonlijke controle te verwerven en te behouden. De parturiënte komt makkelijk in de veranderde bewustheidstoestand die toelaat met de contracties mee te gaan in plaats van er tegenin te gaan.

Besluit

Het fysiologisch proces van zwangerschap en bevalling is door de jaren heen meer en meer gemedicaliseerd geworden. Ondanks de mogelijkheid om pijnloos te bevallen, wensen meer en meer jonge zwangeren meer impact te hebben op het hele gebeuren. In de zoektocht naar een veilige manier om het arbeidsproces meer in handen te krijgen, meer bewust te kunnen beleven, is men gekomen tot het heilzaam effect van warm water. Dit was de aanleiding voor het opstarten van vele studies. Badgebruik in de arbeid is ondertussen reeds in heel wat kraamcentra geïntroduceerd en de geluiden zijn positief. Het is en blijft echter wel moeilijk om het onderscheid te maken tussen pijnverlichting en relaxatiegewaarwording. Pijn is en blijft een moeilijk objectief te meten parameter omdat het een subjectieve gewaarwording is.

Nota : voor alle duidelijkheid willen we ook vermelden dat dit artikel geschreven is in het kader van badgebruik gedurende de arbeid in een kraamcentrum. Voor badgebruik bij thuisbevalling dienen duidelijke afspraken gemaakt te worden met de verloskundige of arts die het proces in handen heeft.