Hoe gebeurt euthanasie?

dossier De uitvoering van een euthanasie is een relatief kort proces, waarbij verondersteld wordt dat de arts aanwezig blijft en niet gestoord wordt.
Of familie, vrienden… en andere zorgverleners hierbij aanwezig zijn, moet vooraf duidelijk afgesproken worden, zo mogelijk in overleg met de patiënt.
Getuige zijn van overlijden is voor de meeste mensen een beklijvende ervaring. Wanneer het om een euthanasie gaat, kunnen er ook veel emoties opgeroepen worden. Daarom is voldoende uitleg over wat er gaat gebeuren voor en tijdens de uitvoering van de euthanasie, heel belangrijk.
Euthanasie mag alleen door een arts uitgevoerd worden.

Lees ook: Euthanasie: 30 vragen

2 Stappen

Euthanasie is in principe een proces in twee stappen.

De eerste stap is het verwekken van een coma , een toestand van diepe bewusteloosheid bij de patiënt. Dit gebeurt met barbituraten die door de dokter worden ingespoten in een ader (intraveneus).
De dokter kan ook eerst een infuus aanbrengen waarbij een slang, verbonden met een infuuszak, in die ader blijft zitten. Langs een tussenstuk met een twee- of driewegkraan kunnen de barbituraten toegediend worden. Dat omdraaien van het kraantje kan dan ook door de patiënt zelf gebeuren.
De coma-verwekking met barbituraten kan eventueel ook door het innemen van een drankje. Vermits het toch om 100 ml drank met een medicinale smaak gaat, kan dit een probleem zijn voor de stervende. De patiënt neemt het best van tevoren een antibraakmiddel in (één tot meerdere dosissen van 10 mg metoclopramide als capsule, siroop of zetpil in meerdere giften in de 24 uur voor de geplande inname).
Als de patiënt zelf een glas barbituraat uitdrinkt of zelf het indruppelen van barbituraten start door het kraantje om te draaien, kan dat gezien worden als een laatste uitdrukking van de wil om te sterven. Het kan de dokter ontlasten van het gevoel zelf de dodende middelen te hebben toegediend. Het is belangrijk hierover goed af te spreken met de patiënt die verzoekt om euthanasie.
Terminale patiënten hebben meestal verminderde lichaamsfuncties, een zekere graad van uitdroging of bloedarmoede. Dan is het mogelijk dat de eerste stap van de uitvoering van euthanasie niet alleen coma veroorzaakt, maar op zich zelf al voldoende is om het overlijden te veroorzaken. Barbituraten veroorzaken immers ook een zekere onderdrukking van het ademhalingscentrum, waardoor de patiënt zachtjes en bijna ongemerkt overlijdt.
De arts die begint aan euthanasie, mag er niet op gokken dat een barbituraattoediening het overlijden zal bewerkstelligen. De arts moet voorbereid zijn op de tweede stap en bereid zijn ook die stap uit te voeren. Dat betekent dat de spierverslappers bij de hand moeten zijn.

De tweede stap is het toedienen van een spierverslapper , waardoor de ademhalingspieren plots worden verlamd. De bewusteloze patiënt stopt met ademen, en na een aantal minuten (max. 5 tot 10 minuten) treedt de dood in.
Spierverslappers zijn stoffen die de overgang van de zenuwprikkel naar de spier blokkeren en dus de spieren verlammen. Spierverslappers worden meestal langs een infuus toegediend (bolusinjectie) of soms in de ader ingespoten.
In een hoge dosis veroorzaken ze een zichtbare en plotse verslapping van de bewusteloze patiënt en een stilvallen van de ademhalingsbewegingen. Dit leidt in enkele minuten (soms 5 tot 10 minuten) tot een zekere dood. Het hart van de patiënt kan al die tijd nog verder kloppen. Soms kan de patiënt wat blauw verkleuren. De patiënt voelt niets.
De eventuele omstanders wordt best uitgelegd wat het verloop van de gebeurtenissen kan zijn.

Rol apotheker

Vanaf december 2005 mag de apotheker aan een dokter een dodelijk middel afleveren waarmee euthanasie kan worden gepleegd. De arts moet op het voorschrift uitdrukkelijk vermelden dat hij handelt in overeenstemming met de euthanasiewet. De apotheker mag het voorgeschreven middel alleen afleveren aan de arts.
In het verleden weigerden apothekers vaak de voorgeschreven hoge dosissen af te leveren omdat niet altijd duidelijk was of het geneesmiddel gebruikt zou worden als euthanaticum.
Apothekers zijn niet verplicht om de producten te leveren als ze dat niet willen.

Misvattingen over euthanatica

Veel mensen, ook artsen, denken nog steeds dat narcotische pijnstillers zoals morfine in hoge dosissen een levensverkortende werking hebben. Dit heeft geleid tot te grote terughoudendheid in de palliatieve bestrijding van pijn. Er is nochtans aangetoond dat constante pijnbestrijding zelfs met hoge dosissen morfine (of aanverwanten) niet leidt tot levensverkorting. Hetzelfde geldt voor sedativa.
Vanuit diezelfde verkeerde opvatting leeft bij veel artsen bovendien het idee dat morfine een goed euthanaticum zou zijn. Dat is niet het geval, zeker niet bij patiënten die in het kader van de voorafgaande palliatieve zorg enige tolerantie voor morfine hebben ontwikkeld. Hierdoor is er geen zekerheid dat een hogere dosis een voldoende ademhalingsdepressie teweeg zal brengen. Het beoogde overlijden kan te lang uitblijven of zelfs niet optreden. Toevoeging van andere onderdrukkers van het ademhalingscentrum, zoals benzodiazepines (diazepam) kan evenmin die garantie bieden.
Een andere slechte techniek die soms wordt toegepast, is de poging om een diep, dodelijk hypoglycemisch coma te veroorzaken door het gebruik van hoge dosissen insuline. Ook dit heeft zeer onvoorspelbare effecten en moet afgeraden worden.
Hetzelfde geldt voor middelen die dodelijke hartritmestoornissen kunnen veroorzaken (zoals lidocaine en kaliumchloride). Indien de patiënt niet voldoende comateus is (wat eerst moet ingeleid worden), kan dit leiden tot een pijnlijke dood.

Het verschil tussen terminale sedatie en euthanasie

Sinds enkele jaren laat de toepassing van verdovingstechnieken toe dat patiënten kunstmatig in coma gehouden worden tot ze overlijden. Bij deze techniek gebruikt men voor coma-inductie geen barbituraten, maar benzodiazepines (midazolam). Daarbij is de kans eerder klein dat de coma-inductie rechtstreeks leidt tot overlijden. Bovendien kan het coma onderhouden worden door het voortdurend verder toedienen van narcotica. Men noemt deze techniek terminale sedatie.

Lees ook: Terminale of palliatieve sedatie: richtlijn en het verschil met euthanasie

In principe moet terminale sedatie samengaan met het stoppen met de toediening van vocht en voeding en verwacht men dat het overlijden volgt na enkele dagen, hooguit een week.
Een bewuste patiënt die vraagt om ‘euthanasie’ moet het verschil kennen tussen euthanasie en terminale sedatie, om goed geïnformeerd een beslissing te kunnen nemen.
Het is onverantwoord dat een bewuste patiënt die verzoekt om euthanasie, zonder toestemming en/of zonder voldoende informatie, via terminale sedatie in coma wordt gebracht, om zo niet op het verzoek van de patiënt te moeten ingaan.
Het instellen van terminale sedatie bij een bewuste patiënt die er niet expliciet heeft om verzocht, is evenzeer een laakbare praktijk.

Lees ook: Internetadressen palliatieve zorg