Welke volwassenen moeten zich laten vaccineren tegen pneumokokken?

De pneumokok (Streptococcus pneumoniae) is een gevaarlijke bacterie die vooral bij zuigelingen en ouderen long- en hersenvliesontstekingen en bloedvergiftigingen kan veroorzaken. Bij ouderen is het een belangrijke oorzaak van ziekte en overlijden. Ze veroorzaakt bijvoorbeeld 30 procent van alle longontstekingen (pneumonie). Jaarlijks zou de pneumokok verantwoordelijk zijn voor ongeveer 6000 hospitalisaties en 430 sterfgevallen bij volwassenen ouder dan 50 jaar. Vooral vanaf de leeftijd van 65 jaar stijgt de kans op een ernstige pneumokokkeninfectie. De pneumokok kan ook schadelijke gevolgen hebben, zoals gehoorverlies en neurologische stoornissen na een hersenvliesontsteking.

Bij pneumokokkenziekten wordt een onderscheid gemaakt tussen invasieve en niet-invasieve ziekten. 

• Bij de invasieve vormen (Invasieve pneumokokkenziekte - IPZ) dringt de pneumokok een normaal steriele locatie binnen zoals bloed, pleuravocht of ruggenmergvloeistof en veroorzaakt ze bacteriëmische pneumonie (85%), meningitis (6%) of sepsis (5 - 10%). Hospitalisatie is dan meestal noodzakelijk. De kans op een invasieve pneumokokkeninfectie stijgt vanaf de leeftijd van 50 jaar en neemt sterk toe na de leeftijd van 65 jaar en bij mensen met een chronische aandoening. Het sterftecijfer bedraagt ongeveer 20procent bij 65-jarigen en 40 procent bij 85-plussers.

• Bij de niet-invasieve vormen beperkt de pneumokok zich tot de slijmvliezen en veroorzaakt voornamelijk (niet-bacteriëmische) pneumonie. Dit is minder ernstig dan de invasieve vorm, maar komt wel veel vaker voor. Patiënten met niet-invasieve pneumonie worden in het ziekenhuis opgenomen (ongeveer 80% van alle hospitalisaties voor pneumokokkenpneumonie), of krijgen enkel ambulante zorg.

Een bijkomend probleem is dat pneumokokken vaak resistent zijn tegen antibiotica, waardoor een behandeling zeer moeilijk wordt.

Om al die redenen wordt vaccinatie tegen pneumokokken aanbevolen voor zowel jonge kinderen als voor volwassenen met een verhoogde kans op een (invasieve) pneumokokkeninfectie. In België worden alle kinderen voor de leeftijd van één jaar gratis gevaccineerd tegen pneumokken. Ook voor sommige volwassenen raadt de Hoge Gezondheidsraad sterk aan om zich te laten vaccineren.

De huidige vaccins beschermen tegen ongeveer twee derde van de bacterietypes die verantwoordelijk zijn voor invasieve pneumokokkeninfecties, en tegen ongeveer de helft van de bacterietypes die een niet-invasieve pneumokokkeninfectie veroorzaken. 

1. Alle volwassenen van 19 tot 75 jaar met een verhoogd risico op een pneumokokkeninfectie.

• Volwassenen met een stoornis van de immuniteit (bijv. mensen met hiv, orgaantransplantatie, lymfoom, chronisch lymfatische leukemie, multipel myeloom) of die behandeld worden met immuunonderdrukkende medicatie. 

• Volwassenen zonder of met een slecht werkende milt (anatomische en/of functionele asplenie), sikkelcelziekte of een afwijkend soort hemoglobuline (hemoglobinopathie).

• Volwassenen met een lek van cerebrospinaal vocht of een cochleair implantaat.

2. Volwassenen met een chronische aandoening: 

• Chronische hartziekte;

• Chronische longziekte of rokers;

• Chronische leverziekte of alcoholmisbruik;

• Chronische nierziekte. 

3. Alle gezonde personen van 65 jaar of ouder. 

Er bestaan twee pneumokokkenvaccins voor volwassenen. 

• Het polysacharidevaccin PPV23 (Pneumovax) beschermt tegen 23 types van de pneumokokkenbacterie.

•  Het conjugaatvaccin PCV13 (Prevenar 13) dat beschermt tegen 13 bacterietypes.

Omdat beide vaccins een ander werkingsmechanisme en een ander effect op het immmuunsysteem hebben, wordt een combinatie van beide vaccins aangeraden. 

• Eerste vaccinatie: PCV13 gevolgd door PPV23 na minstens 8 weken.

• Personen die in het verleden gevaccineerd werden met PPV23: Eenmalige vaccinatie met PCV13, minstens 1 jaar na laatste PPV23.

• Hervaccinatie: PPV23 om de 5 jaren.

• PCV13 gevolgd door PPV23 na 8 weken.

• Personen die in het verleden gevaccineerd werden met PPV23: Eenmalige vaccinatie met enkel PCV13, minstens 1 jaar na laatste PPV23 

• Hervaccinatie na vijf jaar is meestal niet nodig. Bespreek dit met uw huisarts.

Momenteel zijn er weinig gegevens over het effect van pneumokokken ?vaccinatie boven de leeftijd van 85 jaar. Op individuele basis, waarbij het risico op een pneumokokkeninfectie en de inschatting van het immuunantwoord op het vaccin in overweging genomen worden, kan de arts een persoon ouder dan 85 jaar vaccineren volgens het schema onder 2. 

Er wordt aanbevolen om op regelmatige tijdstippen (bijv. ter gelegenheid van de jaarlijkse griepvaccinatie) de vaccinatiestatus na te kijken en met uw huisarts te bespreken of een vaccinatie tegen pneumokokken nodig is.

Ook voor patiënten die opgenomen worden of verblijven in een verzorgingsinstelling, moet de vaccinatiestatus regelmatig geverifieerd worden.

Meestal moet om de vijf jaar een nieuw vaccin toegediend worden (zie hoger). 

• Bijwerkingen van PPV23 beperken zich meestal tot lokale gevoeligheid of verharding op de injectieplaats, een koortsig gevoel, vermoeidheid of spier- en gewrichtspijn. 

Na een te vroege hervaccinatie (minder dan 3 jaar tussentijd) kan soms een forsere lokale reactie uitzonderlijk vermeld. 

Ernstige of systemische nevenwerkingen zijn zeldzaam. 

• Bijwerkingen van PCV13 zijn vergelijkbaar: lokale gevoeligheid of verharding op de injectieplaats, koortsig gevoel, vermoeidheid of spier- en gewrichtspijn. 

Bijwerkingen zijn frequenter bij jongere volwassenen in vergelijking met personen ouder dan 65 jaar. 

• Wanneer beide vaccins worden gebruikt, verdient het aanbeveling om eerst het PCV13 toe te dienen omwille van een verhoogde kans op bijwerkingen na eerdere vaccinatie met PPV23. Een tijdsinterval van minstens 8 weken wordt in acht genomen tussen vaccinatie met het PCV13 en het PPV23. 

Indien u reeds eerder een vaccinatie met het PPV23 hebt gekregen wordt een tijdsinterval van minstens 1 jaar in acht genomen alvorens te vaccineren met het PCV13.

Voor kinderen wordt het pneumokokkenvaccin gratis ter beschikking gesteld.

Voor volwassenen is het vaccin niet gratis en wordt het ook niet terugbetaald door het Riziv. Sommige ziekenfondsen betalen wel een deel van het vaccin terug. Informeer daarover bij uw ziekenfonds.

PPV 23 (Pneumovax) kost 31,93 €

PCV13 (Prevenar) kost 74,55 €

• Hoge Gezondheidsraad

• KCE

• Agentschap Zorg en Gezondheid