Gerelateerde artikels
HPV-infectie: hoe gevaarlijk is het humaan papillomavirus?
In dit artikel
HPV-infectie: hoe gevaarlijk is het humaan papillomavirus?
dossier
Er bestaan meer dan 100 types van het humaan papillomavirus of HPV. Al die verschillende types HPV krijgen een nummer. De meeste soorten zijn absoluut niet gevaarlijk, maar een paar soorten wel. Hoe raak je besmet, wat zijn de symptomen en wat als je een HPV-infectie hebt?
Lees ook: Humaan papillomavirus (HPV): waarom moet je je laten vaccineren?
Verschillende types HPV
De humaan papillomavirussen worden onderverdeeld in drie groepen:
- De virussen die besmettingen veroorzaken van de huid en wratten kunnen veroorzaken (HPV1 bijvoorbeeld veroorzaakt wratten op de voetzool).
- De virussen die besmettingen veroorzaken van de slijmvliezen, vooral in het gebied van de geslachtsorganen (het genitale gebied), en genitale wratten (condylomata accuminata) kunnen veroorzaken (bijvoorbeeld types 6 en 11).
- De virussen die besmettingen van de slijmvliezen in het gebied van de geslachtsorganen kunnen veroorzaken en diverse types van kanker kunnen veroorzaken (onder andere types 16, 18, 31, 33, 45).
Lees ook: Video: HPV: wat is het?
Besmetting
© Getty Images
Infecties met het humaan papillomavirus behoren tot de meest voorkomende seksueel overdraagbare infecties (soa). Ze worden meestal vanaf de eerste seksuele contacten doorgegeven. Als je één keer gevreeën hebt met iemand die besmet was, heb je 50 à 60 procent kans dat je ook besmet raakt. Iedereen die seks heeft gehad, kan dus besmet zijn. Je hoeft zelfs niet per se te vrijen, het virus kan ook door huid-op-huidcontact worden overgedragen, vooral in de schaamstreek, maar ook via je handen en vingers, en via gedeelde seksspeeltjes.
Bij anale seks loopt de ontvangende partner een bijzonder hoog risico op besmetting op.
Condooms verminderen de kans op besmetting met ongeveer 70 procent, maar beschermen je niet volledig tegen een HPV-infectie. Dat komt doordat het virus in en rond de vagina zit, en op en rond de penis. Tijdens het vrijen kan het virus ook op andere plekken komen, bijvoorbeeld aan de handen en in de mond.
HPV kan tijdens de zwangerschap en/of de geboorte van moeder op kind worden overgedragen. Maar de kans dat dit gebeurt en dat het kind hiervan enig nadeel ondervindt, is waarschijnlijk klein.
Lees ook: Verhoogt veel seks de kans op baarmoederhalskanker?
Vaccin tegen HPV
Tegen HPV kan je je als jongere gratis laten vaccineren. De vaccinatie werkt het best als je ze krijgt voordat je in aanraking komt met HPV. Een volledige vaccinatie bestaat uit twee inentingen in de bovenarm in de loop van één schooljaar voor de aanbevolen leeftijdsgroep (12 jaar).
Lees ook: Humaan papillomavirus (HPV): wie moet zich laten vaccineren?
HPV-infectie
Het virus is erg besmettelijk. Men schat dat meer dan 80 procent van alle jonge vrouwen en mannen die seksueel contact hebben gehad, ooit besmet zijn met (een of meerdere types van) HPV.
HPV-infecties treffen vooral jonge vrouwen en mannen. Maar men kan ook op latere leeftijd altijd opnieuw geïnfecteerd worden. Het risico op het verwerven van een nieuwe HPV-infectie verhoudt zich recht evenredig tot de seksuele activiteit en het aantal partners.
- Bij vrouwen is de kans op infectie het hoogst in de leeftijdscategorie vóór 25-30 jaar. Daarna neemt ze geleidelijk af, met een tweede minder beduidende prevalentiepiek na de leeftijd van 60 jaar.
- Bij mannen neemt de kans op infectie in tegenstelling tot bij vrouwen niet af met de leeftijd, maar blijft doorheen de hele levensloop constant.
Een HPV-infectie wordt bij homo- of biseksuele mannen vaker vastgesteld dan bij heteroseksuele mannen.
- Bij mannen en vrouwen met HIV ligt de kans van een HPV-infectie veel hoger dan in de algemene bevolking. De types die het meest frequent worden aangetroffen bij hiv-positieve personen zijn ook verschillend van die bij de algemene bevolking.
Symptomen HPV-infectie
De meeste HPV-infecties verlopen zonder symptomen. Bovendien ruimt het afweersysteem van het lichaam het virus bijna altijd zelf op. Men spreekt dan van klaring (clearance) van het virus. Dat gebeurt meestal binnen 2 jaar. Als dit niet lukt dan is er sprake van een langdurige of persistente infectie. Dan is er een verhoogd risico op sommige kankers en/of genitale wratten. Naar schatting zou ongeveer 1 procent van alle HPV-besmettingen uiteindelijk aanleiding geven tot kanker en/of anogenitale wratten.
Het is nog niet helemaal duidelijk waarom het virus soms niet 'geklaard' wordt. We weten wel datje meer kans heeft om lang besmet te blijven als je rookt. Maar ook als je bepaalde medicijnen gebruikt, bijvoorbeeld tegen een hiv-infectie of na een orgaantransplantatie.
Het is nog niet duidelijk of het HPV altijd volledig opgeruimd wordt. Het HPV is dan niet actief en schadelijk. Het is ook niet te meten met een HPV-test. Het kan zijn dat het net als een koortslip aanwezig blijft en onder bepaalde omstandigheden actief wordt. Bijvoorbeeld als de afweer van het lichaam slechter wordt.
Lees ook: Afwijkend uitstrijkje: verloop colposcopie en biopsie
HPV en kanker
Van alle vormen van kanker wereldwijd wordt de totale ziektelast van HPV-geassocieerde tumoren bij mannen en vrouwen op ongeveer 5 procent geraamd.
Bijna 100 procent van alle baarmoederhalskankers worden veroorzaakt door HPV. HPV-besmettingen worden ook in verband gebracht met kanker van de vagina, de vulva (het uitwendige deel van het vrouwelijk geslachtsorgaan), de anus, de penis en sommige mond- en keelkankers.
Baarmoederhalskanker
Het verband tussen een HPV-infectie en baarmoederhalskanker is duidelijk vastgesteld. In bijna 100 procent van de gevallen worden 13 hoogrisico HPV-types (HPV 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, en 68) teruggevonden. In Europa wordt bijna 59 procent van de baarmoederhalskankers toegeschreven aan HPV 16 en 16 procent aan HPV 18.
Een HPV-infectie is een noodzakelijke maar onvoldoende voorwaarde voor de ontwikkeling van baarmoederhalskanker, daar ze slechts in een kleine minderheid van de gevallen (0,02 tot 0,22 procent van de vrouwen) effectief tot baarmoederhalskanker leidt. In de meeste gevallen wordt het virus namelijk geklaard.
- Als het virus niet wordt geklaard en de HPV-infectie persisteert, kunnen afwijkingen in het slijmvlieswefsel (epitheel) van de baarmoederhals ontstaan. De afwijkingen worden omschreven als cervicale intra-epitheliale neoplasie graad 1 (CIN1). Bij CIN1 treedt meestal (60 % van de gevallen) spontane klaring op en slechts 1 procent evolueert uiteindelijk tot kanker.
- CIN1 kan zich verder ontwikkelen tot ernstigere afwijkingen van het eptheel in de vorm van een dysplasie die zich over twee derde of de hele dikte van het epitheel uitstrekt (respectievelijk CIN2 en CIN3). Bij CIN3 (voorheen carcinoom in situ of CIS genoemd) treedt een genetische instabiliteit van de gastheercellen op, waardoor deze kunnen ontaarden in tumorcellen.
- Bij CIN2 en CIN3 ligt het aantal letsels dat spontaan verdwijnt heel wat lager (30-40 %) en onbehandeld mondt meer dan 12 procent in een kanker uit. CIN3 heeft een hogere kans om zich tot een invasieve baarmoederhalskanker te ontwikkelen.
Naast deze celletsels (CIN of cervicale intra-epitheliale neoplasie) bestaan er ook glandulaire letsels (CGIN of cervicale glandulaire intra-epitheliale neoplasie). Van deze glandulaire letsels wordt het adenocarcinoma in situ (AIS) als een premaligne letsel beschouwd. Ook het AIS wordt door HPV 16 en HPV 18 veroorzaakt.
Op basis van de laatste cijfers van het Belgische Kankerregister waren er in 2020 593 nieuwe diagnoses van invasieve baarmoederhalskanker. Invasieve baarmoederhalskanker vertegenwoordigt 1 procent van de gevallen van kanker bij vrouwen en is de 21e meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen.
Er waren in 2019 143 sterfgevallen ten gevolge van baarmoederhalskanker. De sterftecijfers door baarmoederhalskanker in België zijn echter niet exact, omdat bij een groot aantal sterftegevallen geen onderscheid werd gemaakt tussen baarmoederhals- en baarmoederkanker.
Lees ook: Humaan papillomavirus (HPV) en baarmoederhalskanker
Anogenitale kankers
Ook bij andere vormen van anogenitale kankers kan de aanwezigheid van vooral HPV 16 en HPV 18 worden vastgesteld. Zo zijn HPV-types aangetroffen in 88 procent van de gevallen van anuskanker, 70 procent van de gevallen van vaginakanker, 50 procent van de gevallen van peniskanker en in 43 procent van de gevallen van vulvakanker.
In 2020 werden er in België 247 nieuwe diagnoses van vulvakanker geregistreerd. Vaginakankers zijn met 44 diagnoses minder frequent. Men registreerde in dat jaar ook 187 gevallen van VIN3 (Vulvaire intra-epitheliale neoplasie, graad III) en 36 gevallen van VAIN3 (vaginale intra-epitheliale neoplasie, graad III).
Wat betreft anus- en peniskanker werden 213 gevallen van anuskanker vastgesteld en 97 gevallen van peniskanker.
Mond- en keelkanker
HPV is ook gedetecteerd bij kankers in de hoofd- en halsregio (Orofarynxkanker). HPV-types (vooral HPV 16 en in mindere mate 18) worden in ongeveer 50 procent van de gevallen van mondholte-, slokdarm- (farynx-) en strottenhoofd- (larynx-) kanker gevonden.
In België zijn er jaarlijks ongeveer 2.500 nieuwe gevallen van hoofd- en halskanker. . Het aantal gevallen van orofarynxkanker stijgt zowel bij mannen als vrouwen.
Lees ook: Kan je keelkanker krijgen van orale seks?
HPV en genitale wratten
Sommige HPV-types veroorzaken ook anogenitale wratten (condylomata acuminata) en goedaardige slijmvliesafwijkingen. Types HPV 6, HPV 11 en HPV 16 zijn samen verantwoordelijk voor meer dan 90 procent van de genitale wratten.
HPV 6 en 11 veroorzaken geen baarmoederhalskanker, maar kunnen in zeldzame gevallen aanleiding geven tot strottenhoofdkanker en een bepaald type van tumoren van anus, vulva en penis.
Beide types zijn tevens verantwoordelijk voor bijna 100 procent van de gevallen van recurrente respiratoire papillomatose (RRP). Dit is een zeer ernstige, maar zeldzame aandoening die gekenmerkt wordt door recurrente wratten of papillomen ter hoogte van de bovenste luchtwegen, voornamelijk in de larynx.
Bij patiënten met HIV komen letsels van condylomen meer voor dan in de algemene bevolking en ligt ook het aantal recidieven na de behandeling significant hoger.
Lees ook: Alles over genitale wratten
Bronnen:
