Beeldschermwerk en oogklachten

dossier Door het werken met beeldschermen kunnen wel oogklachten, maar geen oogafwijkingen ontstaan. De oogklachten bestaan voornamelijk uit klachten die ontstaan door vermoeidheid van de ogen. Ze uiten zich als brandende, prikkende ogen en wazig zien aan het eind van de werkdag. Ook hoofdpijn is een veel voorkomende klacht. Hoofdpijn kan ontstaan door spanning en verkramping van de nekspieren. Dit kan te maken hebben met de werkhouding, bijvoorbeeld als het hoofd gedurende langere tijd achterovergebogen of gedraaid gehouden wordt om een tekst te lezen.

Vermoeidheid van de ogen en andere klachten kunnen onder andere ontstaan door:
• slecht leesbare tekst door spiegelingen op het scherm door lichtinval, te kleine letters en een trillend beeldscherm;
• een te groot contrast tussen beeldscherm en omgeving (bijvoorbeeld de omgeving is te licht en het beeldscherm is te donker, of het beeldscherm is voor het raam geplaatst);
• spiegelingen via tafelbladen of wanden;
• een verschil in afstand tussen beeldscherm, document en toetsenbord, waardoor de ogen voortdurend scherp moeten stellen.

Bij oogklachten speelt ook de leeftijd een belangrijke rol. Mensen die een leesbril gebruiken kunnen problemen krijgen bij het lezen van het beeldscherm omdat die op een grotere afstand staat dan de normale leesdocumenten. Vaak zal men bij dergelijke problemen de werkplek zo inrichten dat tekst en beeldscherm zich op eenzelfde afstand tot de ogen bevinden. Als een dergelijke opstelling niet te realiseren is kan men kiezen voor een beeldschermbril. Dit is een bril waarbij de leesafstand is afgestemd op de plaats van het beeldscherm.
Een leesbril is geschikt voor het lezen op 30 tot 50 cm afstand.
Een bril voor veraf is voor het zien op een afstand verder dan 70 cm.
Een beeldscherm (15 to 17 inch) staat tussen de 50 en 70 cm.
Wanneer men deze afstand niet meer met een bril voor veraf kan lezen, dan komt deze voor een beeldschermbril in aanmerking.
De nieuwe LCD-schermen hebben doorgaans een betere beeldkwaliteit, zodat beeld rustiger is voor de ogen en hebben geen of minder last van spiegelingen.

Tips om oogklachten te vermijden

• Voor het louter werken aan een beeldscherm is een laag verlichtingsniveau het beste. Moeten er documenten ingevoerd worden, dan kan men het beste met een bureaulamp bij verlichten.
• Probeer lichtcontrasten (invallend zonlicht, felle verlichting...) te beperken: uw ogen moeten zich dan steeds op een wisselende hoeveelheid licht instellen, hetgeen erg vermoeiend is. Vooral als het beeldscherm ver weg staat of spiegeling optreedt op het scherm, of als de lichtcontrasten in de ruimte waarin u werkt erg groot zijn raken de ogen sneller vermoeid.
• Controleer of het beeldscherm op de goede afstand staat (tussen 50 en 70 cm),
• Vermijd spiegeling in het scherm: zonwering, lichtbronnen afschermen, beeldscherm parallel aan en liefst zover mogelijk vanaf het raam.
• Laat regelmatig uw ogen testen als u een bril draagt of boven de 40 jaar.
• In het algemeen leest een scherm met donkere letters tegen een lichte achtergrond (vergelijkbaar met het lezen vanaf papier) het gemakkelijkst.
• Plaats het scherm recht voor u (zodat u niet met een gedraaide rug hoeft te werken). Als u rechtop zit en recht voor u uitkijkt moet de bovenrand van het scherm op kijkhoogte zijn.

Gezondheidsreisico's van een laptop

Een laptop voldoet een laptop niet aan de ergonomische normen die aan beeldschermen gesteld worden. Het onjuist werken met een laptop kan daardoor de kans op RSI-klachten vergroten.
RSI of Repetitive Strain Injury is een aandoening van pezen of zenuwen, doorgaans in arm, hand of schouder die in veroorzaakt wordt door langdurige eenzijdige belasting, bijvoorbeeld als gevolg van computergebruik. Ze kan leiden tot langdurige of zelfs permanente arbeidsongeschiktheid als er niet op tijd adequate maatregelen genomen worden.
Voor het gebruik van een laptop zijn er drie specifieke risico's te noemen.
• Doordat het beeldscherm van een laptop vaak klein is en de lettertekens niet al te scherp worden weergegeven, is dit extra inspannend voor de ogen. Dit kan leiden tot klachten als vermoeide, branderige en pijnlijke ogen.

Lees ook: Test je beeldscherm

• Daarnaast is het toetsenbord compacter en wordt er weinig ruimte geboden om de handen en vingers goed te plaatsen.
• Tenslotte is het beeldscherm niet los te koppelen van het toetsenbord en staat het daardoor laag. Hierdoor moeten de nek en de rug ver gebogen worden. Ten opzichte van een beeldscherm en toetsenbord met normale afmetingen kunnen spier- en gewrichtsklachten versneld optreden door het onjuist gebruik van een laptop.

De kans op het ontstaan van gezondheidsklachten wordt zo klein mogelijk te houden, door de volgende 'regels' in acht te nemen:

• Goede opstelling van beeldscherm, toetsenbord en documenthouder
• Een goede werkhouding aannemen
• Zorg voor een goede ondersteuning van rug, armen en voeten door stoel en tafel goed in te stellen
• Variatie aanbrengen in werkzaamheden; wissel beeldschermwerk af met andersoortige werkzaamheden
• Makkelijke en moeilijke werkzaamheden afwisselen
• Regelmatig kort pauzeren en even de werkplek verlaten; meerdere korte pauzes zijn beter dan één lange pauze
• Regelmatig ontspannen door oefeningen te doen
• Werk niet langer dan 5 á 6 uur per dag achter een beeldscherm

Aangezien het een probleem is om de apparatuur goed op te stellen en een goede werkhouding aan te nemen bij het werken met een laptop, is het aan te raden om alleen met een laptop te werken indien korter dan 2 uur per dag beeldschermwerk wordt verricht. Eventueel is een laptop uit te breiden met een los toetsenbord en een losse muis.

Lees ook: Pijn door overbelasting: alles wat je moet weten over RSI

De kans op het ontstaan van gezondheidsklachten wordt zo klein mogelijk te houden, door de volgende 'regels' in acht te nemen:

• Goede opstelling van beeldscherm, toetsenbord en documenthouder
• Een goede werkhouding aannemen
• Zorg voor een goede ondersteuning van rug, armen en voeten door stoel en tafel goed in te stellen
• Variatie aanbrengen in werkzaamheden; wissel beeldschermwerk af met andersoortige werkzaamheden
• Makkelijke en moeilijke werkzaamheden afwisselen
• Regelmatig kort pauzeren en even de werkplek verlaten; meerdere korte pauzes zijn beter dan één lange pauze
• Regelmatig ontspannen door oefeningen te doen
• Werk niet langer dan 5 á 6 uur per dag achter een beeldscherm

Aangezien het een probleem is om de apparatuur goed op te stellen en een goede werkhouding aan te nemen bij het werken met een laptop, is het aan te raden om alleen met een laptop te werken indien korter dan 2 uur per dag beeldschermwerk wordt verricht. Eventueel is een laptop uit te breiden met een los toetsenbord en een losse muis.

Lees ook: Test jezelf: RSI

Elektromagnetische velden van computerschermen en gezondheid

In de elektrische en magnetische velden en optische straling die beeldschermen (VDU) opwekken, is bijna het gehele elektromagnetische spectrum vertegenwoordigd. De uitgezonden optische straling bevat naast het zichtbare licht ook langgolvige ultraviolette straling (UV) en infraroodstraling (IR). Het zichtbare licht geeft het beeld weer dat de VDU produceert; IR-straling ontstaat door warmte-ontwikkeling in het toestel. De hoeveelheid UV-straling afkomstig van het beeldscherm is heel gering, veel minder dan bijvoorbeeld de hoeveelheid die op een winterse dag door een raam komt.
Elektrische en magnetische velden worden in drie verschillende frequentiegebieden uitgezonden. De horizontale afbuigspoelen zenden hoofdzakelijk uit in het frequentiegebied van 15 - 35 kHz. Extreem laag-frequente (ELF) velden van 50 of 60 Hz komen van het lichtnet, transformatoren en de verticale afbuigspoelen. Ten slotte komen zwakke signalen in het radiofrequente gebied (RF) uit de elektronische circuits in de VDU en van signalen van de computer.
Statische elektrische velden doen zich ook voor, in het bijzonder als de luchtvochtigheid laag is, door de cumulatie van elektrische lading door de elektronen en ionen die de voorkant van het scherm raken. Daarnaast wordt hoog-frequent of ultrasoon geluid -soms hoorbaar als een hoge fluittoon- uitgezonden door verschillende VDU-onderdelen, met name door de circuits van de horizontale afbuigspoelen.
In een kathodestraalbuis wordt zeer laag-energetische röntgenstraling geproduceerd. Het glazen scherm is echter dik genoeg om deze straling volledig te absorberen.

Lees ook: Straling - De bestraalde mens

Gevolgen voor de gezondheid

In het begin werden beeldschermen gezien als de oorzaak van vele gezondheidsklachten, zoals hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid, staar, nadelige beïnvloeding van zwangerschappen en huiduitslag. Er zijn talrijke wetenschappelijke onderzoeken gedaan om vast te stellen of elektromagnetische velden (EMF) gevolgen hebben voor de gezondheid.
De Wereldgezondheidsorganisatie (World Health Organisation; WHO) en andere organisaties hebben onderzoeken naar een aantal factoren bestudeerd, waaronder de kwaliteit van de binnenlucht, werkgebonden stress-situaties en ergonomische onderwerpen, zoals houding en zitpositie tijdens het werken met een beeldscherm. Deze onderzoeken wijzen er op dat niet de elektromagnestische velden van de VDU's, maar de werkomgeving een bepalende factor kan zijn voor mogelijk met het gebruik van beeldschermen gepaard gaande gezondheidsschade.

Nadelige beïnvloeding van de zwangerschap

Eind jaren zeventig werden er veronderstellingen geuit dat het werken met een beeldscherm nadelige gevolgen voor de zwangerschap zou hebben. Er werden destijds verschillende "clusters van ongunstige zwangerschapsresultaten" waargenomen in Australië, Europa en Noord-Amerika. Deze clusters waren groepen zwangere vrouwen die met beeldschermen werkten en bij wie een ongewoon hoog aantal miskramen en geboortes van baby's met afwijkingen werden waargenomen. Dit leidde er toe dat in Noord-Amerika en Europa vele epidemiologische onderzoeken en dierexperimenten werden uitgevoerd. In het algemeen hebben deze onderzoeken niet kunnen aantonen dat EMF van VDU's van enige invloed zijn op de voortplanting. Uit onderzoek zijn aanwijzingen verkregen dat eventuele gevolgen voor de voortplanting gerelateerd kunnen worden aan andere werkomstandigheden, zoals werkstress.

Gevolgen voor de ogen

Er is geen verband tussen het werken met beeldschermen en het optreden van staar of andere oogziekten. Onder extreme omstandigheden kunnen schitteringen en spiegelingen van beeldschermen wel een oorzaak zijn van overbelaste ogen en hoofdpijn.

Gevolgen voor de huid
Vooral in Scandinavische landen heeft men het overmatig vóórkomen van symptomen als huidaandoeningen of jeuk onderzocht. Men kon echter geen verband leggen tussen deze symptomen en de EMF van VDU's. Laboratoriumonderzoek aan mensen met bovengenoemde symptomen toonde aan dat deze symptomen geen gevolg waren van welke blootstelling aan EMF dan ook.

Andere factoren
Onderzoekers hebben diverse factoren bestudeerd die te maken hebben met het binnenklimaat, zoals de kwaliteit van de binnenlucht, kamertemperatuur, vermoeidheid van de ogen als gevolg van verkeerde verlichting, en ergonomisch niet goed ingerichte werkplekken. Sommige mensen hebben last van hoofdpijn en duizeligheid, en problemen met het spier- en bewegingsapparaat. Deze ongemakken zijn grotendeels te voorkomen door een goede inrichting van de werkplek en het nemen van ergonomische maatregelen bij het werken met beeldschermen. Zulke maatregelen zijn bijvoorbeeld de aanschaf van ergonomisch verantwoord kantoormeubilair, verlichting en andere aspecten van de omgeving om een goede houding te bevorderen en het ingespannen gebruik van spieren, ogen en andere stress-situaties producerende inspanningen te verminderen.
De bovengenoemde conclusies zijn in overeenstemming met de bevindingen uit literatuuroverzichten van de Internationale Commissie voor Niet-Ioniserende Stralingsbescherming (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection; ICNIRP), de Internationale Arbeidsorganisatie en de WHO.

Beschermende maatregelen

Angst voor gezondheidschade door EMF van beeldschermen heeft geleid tot een veelheid aan producten die verondersteld worden bescherming te bieden tegen nadelige effecten als gevolg van blootstelling aan EMF. Voorbeelden zijn speciale schorten, beschermkappen voor de beeldschermen of "straling-absorberende" apparaten. Deze middelen hebben geen enkel beschermend effect op EMF van beeldschermen. Zelfs de middelen die inderdaad een vermindering van straling teweegbrengen hebben geen praktische waarde, omdat de uitgezonden hoeveelheid EMF slechts een fractie is van wat volgens nationale en internationale normen is toegestaan. Behalve schermen die schitteringen (een oorzaak van overbelaste ogen) afzwakken, worden door de WHO geen beschermende middelen aanbevolen. Ook de ILO beveelt het gebruik van beschermende middelen om de EMF van beeldschermen te verminderen niet aan.

Meer informatie

Het Internationale EMF Project van de WHO heeft een Internet home page waarop WHO informatiebladen over verschillende aspecten van de relatie tussen blootstelling aan EMF en gezondheid te vinden zijn. De home page geeft ook meer informatie over het Project zelf, over publicaties en over activiteiten op het gebied van informatievoorziening voor wetenschappers en de bevolking. De WHO EMF home page is te vinden bij: http://www.who.int/emf/

Wettelijke minimumvereisten voor computerwerk

De Belgische arbeidswetgeving bevat een aantal minimum voorschriften met betrekking tot de apparatuur, de omgeving en de interface computer/mens:

1° Apparatuur:

a) Algemene opmerking :
Het gebruik op zich van de apparatuur mag voor de werknemers geen bron van risico's vormen.
b) Beeldscherm :
De tekens op het beeldscherm moeten voldoende scherp, duidelijk van vorm en voldoende groot zijn, met voldoende afstand tussen de tekens en de regels.
Het beeld op het scherm moet stabiel zijn, zonder flikkering of andere vormen van onstabiliteit.
De luminantie van en/of het contrast tussen de tekens en de achtergrond moeten/moet door de gebruiker van beeldschermterminals gemakkelijk kunnen worden bijgesteld en gemakkelijk aan de omgevingsomstandigheden kunnen worden aangepast.
Het beeldscherm moet vrij en gemakkelijk verstelbaar en kantelbaar zijn om aan de behoeften van de gebruiker te kunnen worden aangepast.
Er kan van een afzonderlijke voet voor het beeldscherm of van een instelbare tafel gebruik worden gemaakt.
Het beeldscherm moet vrij zijn van glans en spiegelingen die de gebruiker kunnen hinderen.
c) Toetsenbord :
Het toetsenbord moet hellend kunnen worden geplaatst en mag geen geheel vormen met het beeldscherm, ten einde voor de gebruiker een comfortabele houding mogelijk te maken die geen vermoeidheid in armen of handen veroorzaakt.
Er moet vóór het toetsenbord voldoende ruimte zijn om steun te bieden voor handen en armen van de gebruiker.
Het toetsenbord moet een mat oppervlak hebben om reflecties te voorkomen.
De indeling van het toetsenbord en de vorm van de toetsen moeten zodanig zijn dat het gebruik van het toetsenbord wordt vergemakkelijkt.
De symbolen op de toetsen moeten voldoende contrastrijk en vanuit de normale werkhouding voldoende leesbaar zijn.
d) Werktafel of werkvlak :
De werktafel of het werkvlak moet een reflectiearm oppervlak hebben, voldoende groot zijn en een flexibele opstelling van beeldscherm, toetsenbord, documenten en accessoires mogelijk maken.
De documentenhouder moet stabiel en regelbaar zijn en zodanig zijn geplaatst dat oncomfortabele hoofd- en oogbewegingen tot een minimum worden beperkt.
Er moet voldoende ruimte zijn om een comfortabele houding mogelijk te maken.
e) Werkstoel :
De werkstoel moet stabiel zijn, de gebruiker bewegingsvrijheid geven en hem een comfortabele werkhouding verschaffen.
De zitting moet in de hoogte verstelbaar zijn.
De hoogte en de hellingshoek van de rugleuning moeten verstelbaar zijn.
Desgewenst moet een voetsteun worden aangebracht.

2° Omgeving :

a) Ruimte :
De werkpost moet, wat afmetingen en inrichting betreft, voldoende plaats bieden om veranderingen van houding en werkbewegingen mogelijk te maken.
b) Verlichting :
De algemene en/of gerichte verlichting (werklampen) moeten zorgen voor voldoende verlichting en een passend contrast tussen beeldscherm en omgeving, rekening houdende met de aard van het werk en de visuele behoeften van de gebruiker.
Mogelijke verblinding en hinderlijke reflecties op het scherm of op alle andere apparaten moeten vermeden worden door de inrichting van de ruimten en de werkposten te coördineren met de situering en de technische kenmerken van de kunstmatige lichtbronnen.
c) Verblinding en reflecties :
De werkpost moet zo worden ingericht dat lichtbronnen zoals ramen en andere openingen, doorzichtige of doorschijnende wanden, alsmede helgekleurde apparaten en wanden, geen directe verblinding en geen hinderlijke reflecties op het beeldscherm veroorzaken.
De ramen moeten zijn uitgerust met een passende instelbare helderheidswering om de intensiteit van het licht dat op de werkpost valt, te verminderen.
d) Geluid :
Bij de inrichting van de werkpost moet rekening worden gehouden met het geluid dat wordt voortgebracht door de bij de werkpost(en) behorende apparatuur, ten einde vooral verstoring van de aandacht en van het gesproken woord te voorkomen.
e) Warmte :
De tot de werkpost(en) behorende apparatuur mag geen voor de werknemers hinderlijke warmte veroorzaken.
f) Straling :
Alle straling, met uitzondering van het zichtbare deel van het elektromagnetisch spectrum, moet worden verminderd tot uit het oogpunt van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers verwaarloosbare niveaus.
g) Vochtigheid :
Er moet een toereikende vochtigheidsgraad worden gecreëerd en gehandhaafd.

3° Interface computer/mens :

Bij de uitwerking, de keuze, de aankoop en de wijziging van programmatuur alsmede bij de definitie van de taken die het gebruik van beeldschermen meebrengen, moet de werkgever met de volgende factoren rekening houden :
a) de programmatuur moet zijn aangepast aan de te verrichten taak ;
b) de programmatuur moet gemakkelijk kunnen worden gebruikt en moet in voorkomend geval kunnen worden aangepast aan het kennis- en ervaringsniveau van de gebruiker; er mag zonder medeweten van de werknemers geen gebruik worden gemaakt van een kwantitatief
of kwalitatief controlemechanisme ;
c) de systemen moeten de werknemers gegevens verschaffen over de werking ervan ;
d) de systemen moeten de informatie visualiseren in een vorm en een tempo die zijn aangepast aan de operateurs ;
e) in het bijzonder bij de verwerking van informatie door de mens moeten de beginselen van de ergonomie worden toegepast.